آغاز پاپ زدگی

● افت بی سابقه تولید موسیقی پاپ در ایران
سالی كه موسیقی پاپ دیگر نمی تواند قهرمان بازار موسیقی ایران باشد. یكه تازی او به پایان می رسد و منتقدان نفس راحتی می كشند و به مدافعان دهن كجی می كنند. امسال همان سال است. حالا ویترین فروشگاه های موسیقی از پوستر خوانندگانی غیر از خوانندگان پاپ پر می شود. دست اندركاران منزوی سبك های دیگر موسیقی هم می توانند در مقابل شنوندگانشان، خودی نشان بدهند و بهانه ای با عنوان تغییر منفی ذائقه مخاطب به دلیل شیوع بی رویه موسیقی پاپ نداشته باشند. هشت سال از بی رقیب بودن موسیقی پاپ در جدول تولید و فروش می گذرد و امروز كه بسیاری آن را به عنوان شغل اصلی خود برگزیده اند، باید به اتهام تولید موسیقی «غیر فاخر» دست از كار بكشند و منتظر تفهیم اتهام و بعد ردش باشند. صف خوانندگان بی شمار این موسیقی باید به دنبال شغل دیگری بروند، به انتظار به وجود آمدن امنیت شغلی در حرفه خود بنشینند یا پایان دوره محرومیت و محدودیت. اشتغال زایی برای جوانان در این بخش كه یكی از اهداف دولت است، معنا ندارد.
● تولید موسیقی غیرفاخر ممنوع
همه چیز از اختتامیه بیست و یكمین جشنواره موسیقی فجر شروع شد. وقتی كه حسین صفارهرندی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مقابل جمعیت موسیقیدانان حاضر در تالار وحدت قرار گرفت و از لزوم خلق موسیقی فاخر و منع تولید موسیقی مبتذل گفت. سخنرانی او درباره موسیقی چند ماه بعد از ابلاغیه رئیس جمهوری به صدا و سیما بودكه ترویج موسیقی مبتذل و غربی را در این رسانه منع می كرد. (و البته این ابلاغیه تغییری در برنامه های صدا و سیما به وجود نیاورد.)
از فردای آن روز اهالی موسیقی كه بیشتر باتجربگان موسیقی سنتی و كلاسیك ایران را تشكیل می دادند، در موضع گیری های متفاوت نگرانی خود را از خلق واژه ای جدید در موسیقی با عنوان «موسیقی فاخر» اعلام كردند. آنان خواستار تفسیر دقیق این واژه از سوی وزارت ارشاد شدند، در حالی كه خود تعاریف متفاوت و گاه متضاد از یكدیگر ارائه كرده بودند. چگونه می توان واژه فاخر را تعریف كرد و مشخصات آن را برشمرد؟ وزیر ارشاد البته در صحبت های مختلف سعی كرد منظور خود را از به كار بردن این عبارت واضح تر بیان كند و چند هفته بعد كاركنان او در بخش نظارت و ارزشیابی مركز موسیقی در عمل منظور وزیر ارشاد را نشان دادند. وقتی كه آلبوم های موسیقی پاپ یكی پس از دیگری برای گرفتن مجوز انتشار وارد این بخش شد و دیگر راهی برای خروج نیافت. موسیقیدانان سنتی و كلاسیك ایران نفس راحتی كشیدند و دست از تعریف و تفسیر واژه فاخر برداشتند.گفته های وزیر ارشاد در آن سخنرانی متوجه آنان نبود.
● ویترین های خالی
فروشندگان محصولات موسیقی پاپ در فروشگاه های مختلف می گویند تولید این موسیقی از ماه های پایانی سال ۸۴ تا روزهایی كه در سال جدید سپری شده، بیش از ۵۰ درصد افت داشته است. شركت های تولید كننده حالا برای انتشار كارهای جدید مردد هستند و به بازنگشتن سرمایه خود فكر می كنند. بابك چمن آرا مدیر فروشگاه بتهوون می گوید: « سال ،۸۳ بیست روز مانده به پایان سال هر روز بیشتر از ۵ آلبوم موسیقی پاپ تولید می شد اما در سال ۸۴ ، به انتشار ۵ یا ۶ آلبوم تازه در ماه پایانی سال رسید. یكی از علت هایش عدم صدور مجوز برای خیلی از كارهای پاپ است و دلیل دیگر بلاتكلیفی شركت ها. آنها نمی دانند در این شرایط باید فعالیت خود را ادامه بدهند یا نه و خیلی هایشان تا شفاف نشدن این فضا ترجیح می دهند برای انتشار آلبوم هزینه نكنند.» حالا به جای درآمدزایی، تولیدكنندگان پاپ باید اندوخته های خود را خرج كنند و از تلاش برای پیدا كردن خواننده ای كه یك شبه ستاره شود، دست بردارند. آن هم درشرایطی كه خیلی از مخاطبان این موسیقی كه در كنار موسیقی لس آنجلسی به آن گوش می سپردند و حتی آهنگ های تولید شده در ایران را بعضی وقت ها به آهنگ های تولید شده در خارج ایران ترجیح می دادند. حالا تا مدت ها از شنیدن آهنگ های جدید خوانندگان مورد علاقه خود محروم هستند.
یكی از آنها علیرضا عصار است كه سال گذشته هیچ آلبوم جدیدی از او به بازار نیامد. او خیلی سربسته دلیل كم كاری خود را وسواس و فكر كردن به انتشار آلبوم می داند و می گوید نه آلبومی به وزارت ارشاد فرستاده و نه درخواستی برای برگزاری كنسرت داشته است. اگرچه بیست روز از پایان ضبط مجموعه جدیدش می گذرد. خشایار اعتمادی همه چیز را موكول به روشن شدن شرایط می داند: «محدودیت هایی كه به وجود آمده، تعریف شده نیست. هیچكس نمی داند كه به او اجازه كنسرت داده می شود یا نه و دلیل جواب منفی ارشاد به متقاضیان چیست. به وضعیتی رسیده ایم كه دوباره باید بحث های ۸ سال قبل كه موسیقی پاپ در كشور احیا شد، برگردیم و در نشست ها و گفت وگوهای مختلف همان حرف ها را ثابت كنیم. فكر می كنم حالا این كار، كار عبثی است، چون ما باید برای چیزی بجنگیم كه هشت سال پیش ثابتش كرده بودیم.»
اعتمادی مستقیماً برای گرفتن مجوز آلبوم یا كنسرت اقدام نكرده چون سایرین كه رفته اند، سرخورده برگشته اند. او می گوید وزارت ارشاد باید با قطعیت موضع خود را مشخص كند: « من آدم قانون گریزی نیستم و دلم نمی خواهد كاری كنم كه در تفسیر موجه و در عمل غیرموجه است. اگر كار ما موجه است باید چارچوب هایی برای آن مشخص كنند و اگر موجه نیست این را به صورت واضح بگویند. آن وقت ما تكلیف خود را می دانیم چرا كه در نص صریح قرآن آمده اگر در جایی كه هستی نمی توانی كاركنی هجرت كن.»
به گفته او ایرادهای وزارت ارشاد برای دادن مجوز بیشتر سلیقه ای و متفاوت از گذشته است. اما محسن رجب پور مدیر شركت ترانه شرقی كه چند روز پیش حرف های اعتمادی و دیگر شركت ها را درباره آغاز ایجاد محدودیت ها تایید می كرد، حالا نظرش عوض شده و به بهتر شدن شرایط امیدوار است. امیدوار برای باز شدن در سالن میلاد به روی برگزاركنندگان كنسرت های پاپ. شركت ترانه شرقی با انتشار آلبوم ۸۵ با صدای «بنیامین بهادری» در روزهای پایانی سال گذشته یك تكان اساسی در بازار راكد موسیقی به وجود آورد و خیلی ها را بهت زده كرد. در شرایطی كه وزارت ارشاد خیلی از آلبوم های پاپ را معطل گذشته، چطور به این آلبوم مجوز داده است؟ البته رجب پور می گوید آلبوم ۸۵ بیشتر از ۴ ماه در انتظار مجوز در ارشاد بوده و به یكباره منتشر نشده است. حالا این كار در سراسر كشور بیشتر از یك میلیون نسخه فروش رفته است و تازه این رقم بدون احتساب كپی های غیرمجاز آن است. شركت ترانه شرقی در سال گذشته تنها چهار یا پنج آلبوم تولید كرده و این در حالی است كه در سال ۸۳ تعداد تولیدات این شركت بیشتر از ۳۰ آلبوم بوده است. امسال اما رجب پور می خواهد برای آریان در تهران ترتیب كنسرتی را بدهد و آلبوم آریان چهار را هم وارد بازار كند. خوش بینی شركت ترانه شرقی البته در بقیه شركت ها وجود ندارد. «صدرالدین حسین خانی» مدیر شركت ایران گام كه یكی دیگر از شركت های تولید كننده موسیقی پاپ است می گوید كه از اواخر سال گذشته این شركت تولید خود را متوقف كرده است: «شركت های تولید كننده در بلاتكلیفی كامل به سر می برند.
وزارت ارشاد كاری را كه رویش سرمایه گذاری شده یك سال نگه می دارد و سرمایه ما را می خواباند و دست آخر هیچ جوابی برای تایید یا عدم تایید آلبوم نمی دهد. در حالی كه این وزارتخانه باید به جای سخت گیری برای شركت ها جلو فروشنده هایی كه به طور غیرقانونی اقدام به تهیه كپی و فروش آنها می كنند، بگیرد. دور و اطراف ما پر شده از متقلبانی كه سه سی دی را به قیمت هزار تومان می فروشند و به شركت های تولید كننده خسارت می زنند.»
علاوه بر پایین آمدن آمار تولید موسیقی پاپ، خرید آن هم دیگر مثل سابق نیست و فروشندگان می گویند به نسبت افت تولید، تقاضا هم كم شده است. حسین خانی می گوید یك كار تازه است كه مشتری را به فروشگاه می كشاند و اگر این كار تازه وجود نداشته باشد او هم انگیزه ای برای خرید ندارد. آرا البته متفاوت است و این یكی از ویژگی های فضای موسیقی در ایران است. مثل تعریف عبارت موسیقی فاخر می ماند. محمدرضا اسفندیاری مدیر شركت آوای باربد می گوید كه در این چند سال هیچ وقت شرایط برای این شركت بد نبوده است. «تولید ما در سال ۸۴ به نسبت سال های دیگر بیشتر هم بود و این نشان می دهد كه مجوز دادن محدود نشده بلكه ما پركارتر بودیم و سرمایه گذاری بیشتری كردیم.» بیشتر تولیدات آوای باربد را البته موسیقی خارجی تشكیل می دهد و به همین دلیل سرمایه گذاری اولیه خیلی كمتر از تولید كارهای داخلی است چرا كه نه هزینه استودیویی وجود دارد، نه نوازنده ای وجود دارد كه حق و حقوق خود را بخواهد، نه خواننده ای و نه آهنگسازی. حق و حقوق این عوامل در خارج از كشور پرداخت شده و آوای باربد به مدد نداشتن قانون كپی رایت می تواند این آثار را با صرف هزینه بسیار كمی منتشر كند. این شركت به تازگی مجموعه ای بیست گانه از موسیقی بی كلام خارجی شامل سلوی چند ساز، آثار چند موسیقیدان كلاسیك و جاز با عنوان موسیقی برای Relaxation منتشر كرده كه البته مشخص نیست تشخیص آرامش بخش بودن این موسیقی ها با خود مسئولان شركت بوده یا پزشكانی كه این مجموعه را برای انتشار در ایران پیشنهاد كرده اند.
علاوه بر آوای باربد امیر تاجیك هم از فضای موجود راضی است. او می گوید: «من خواننده رسمی وزارت ارشاد و صدا و سیما هستم و همیشه حد و حدود را در كارهایم رعایت كرده ام بنابراین كارهایم با مشكل مجوز برخورد نمی كنند.» آلبوم جدید او مجوز گرفته و بعد از جام جهانی فوتبال به بازار می آید در حالی كه بالاخره معلوم نشده كه او خواننده سرود رسمی ایران در جام جهانی است یا عصار یا خواجه حافظ شیرازی.
● اگر پاپ نباشد
تا امروز همه چیز از این قرار است. شاید مثل همیشه یكباره شرایط تغییر كند، مشكلات حل شود و موسیقی پاپ در ردیف اول تولیدات موسیقی بایستد یا شاید طرفداران دوآتشه موسیقی سنتی ایران در نبود این نوع موسیقی نفس راحتی بكشند و خودی نشان بدهند اگرچه می دانند كه نمی توانند مخاطبان پاپ را به سوی خود جلب كنند، چرا كه اگر پاپ وطنی هم نباشد آنان همیشه چیزی برای گوش كردن دارند، چیزی كه با ذائقه شان سازگار باشد، اگرچه اینجایی نباشد.

مرضیه رسولی

منبع : روزنامه شرق