پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


ردپای مردان در اعتیاد زنان


ردپای مردان در اعتیاد زنان
این روزها، یکی از کوچه های باریک چهار راه مولوی، خانه ای را در خود جای داده است که سرپناه زنان معتاد است.
خانه ای چهار اتاقه ، با آشپزخانه ای در زیر زمین، کوچه «برادران حاتمی» کمی آنطرف تر از مسجد، رنگ و لعابی به خود گرفته تا از این پس زنان معتاد شب ها در کوچه و خیابان های شهر، طعمه هر حادثه ای نشوند.
هرگز نمی توان پذیرفت که ظرفیت ۳۵ نفره این خانه بتواند پاسخگوی نیازهای زنان سرگردانی باشد که در سرمای زمستان به سختی شب را به صبح می رسانند. روحانی محل در آیین گشایش این مرکز، گفت: من خیلی متاسفم ولی به من خبر دادند که در همین سرما تا حالا تعدادی از این زن ها مرده اند.به نظر می رسد حاج آقا موسوی، تلاش می کند تا با این مرکز همکاری خوبی داشته باشد و گشایش سرپناه زنان معتاد را در کنار مسجدش به فال نیک گرفته، شاید چون فکر می کند که از این پس وقتی زنی به شکایت از نداشتن سرپناه، در مسجدش را کوفت، می تواند به همسایه ای چند خانه آن طرف تر، راهنمایی اش کند و دیگر غصه نخورد که زنی دیگر به تعداد قبلی اضافه می شود.
● ریشه در مردان
اعتیاد زنان اکثرا ریشه در بسترهای خانوادگی مغشوش دارد. طبق آمارهای مستند، اغلب زنان معتاد مجرد، پدر یا برادر معتاد دارند یا مورد یک بزه اجتماعی واقع شده اند و اکثر زنان معتاد متاهل، توسط همسرانشان آلوده می شوند.
متاسفانه خدمات مراکز ترک اعتیاد و ارائه سرویس های ویژه به معتادین در جامعه به نحو چشمگیری مردانه هستند، در نتیجه جذب زنان معتاد به مراکز ترک اعتیاد بسیار کم است و این مبنی بر تعداد اندک آنان نیست.
با یک نگرش جنسیتی نسبت به اعتیاد می توان حدس زد ترکیب دو واژه زن و اعتیاد، سنگینی بیشتری از تلفیق مردانه واژه ها دارد. زنان معتاد، هراسان از تقبیح نگاه سخت جامعه به آنان از مراجعه به مراکز ترک پرهیز می کنند.
تنها طی چهار سال گذشته رشد اعتیاد زنان سه برابر مردان بوده و اگر به همین منوال پیش برود تعداد آنان با مردان معتاد به زودی برابر خواهد شد. گفته می شود به ازای هر ده مرد معتاد، هفت زن دچار اعتیاد هستند و زنان برای ترک در شرایط آسیب پذیرتری از مردان قرار دارند، زیرا یکی از شرایط ترک، دور بودن فرد از محیطی است که باعث وسوسه و گرایش به مصرف مجدد می شود. در حالی که اکثرا یکی از اطرافیان نزدیک زنان معتاد، مبتلا به اعتیاد است.
● جدال سنت و مدرنیته
دکتر حبیب آقابخشی، آسیب شناس و عضو هیات علمی گروه مددکاری دانشگاه بهزیستی و توانبخشی معتقد است: جدال تفکر نقدی کهن با اندیشه نقدی معاصر و به تبع آن برخورد سنت و مدرنیته در قرن اخیر بر تمامی عرصه های زندگی جمعی سایه افکنده; خانواده ها از این اثرگذاری برکنار نبوده اند و در این روند کلی نقش و جایگاه زنان نیز دستخوش دگرگونی های بسیار شده است. موقعیت زنان در جهان، وضعیتی پارادکسیکال است. در بسیاری از جوامع، زنان موقعیت های خویش را بازشناخته اند و هیچگونه تبعیض و نابرابری را برنمی تابند.
در برخی کشورهای جهان سوم، وضعیت زنان در طول تاریخ همراه با تناقضاتی بوده است. اساس چنین تناقضی را باید در ساختارهای فکری حاکم بر این جوامع و ریشه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جستجو کرد. البته در زمانی که برخی از جوامع مجاور، دختران را زنده به خاک می سپردند، زنان در سرزمین ما، فرمانروایی می کردند. از منظری دیگر و رویکردی جامع نگر، برتری فرزندآوری زنان و تامل آنان بر پرورش فرزندان در قلمروی تولید و تقسیم کار به نفع مردان شد. با پیشرفت نیروهای تولید و تقسیم مجدد کار، نقش زنان در این عرصه رنگ باخت اما تبدیل کارگاه های خانگی کوچک به کارخانه ها، حضور مجدد زنان در عرصه تولید، رها کردن برخی کارکردها مانند جامعه پذیری فرزندان و سپردن آن به نهادهای دیگر تعریف نوینی از حضور آنان ارائه کرد.
● باز هم مردان دخیلند
در مقوله اعتیاد، به نظر می رسد در جوامعی که تبعیض جنسیت سایه بی مایه ای دارد، زن و مرد به یک نسبت در معرض این پدیده قرار می گیرند، اما در ایران معمولا ردپایی از حضور یک مرد در زندگی زنان معتاد مشاهده می شود. زنده نگاه داشتن بسیاری از نگرش های دوران کهن که با زندگی در جامعه معاصر همخوانی ندارد و تاکید بر پرورش آن از جمله این که زن باید پیرو مرد باشد را نمی توان در اعتیاد زنان بی تاثیر انگاشت.
عمده زنان تمام تلاش خود را به کار می برند تا اعتیاد همسرانشان را از بین ببرند و او را از این ورطه نجات دهند، اما دل کندن از زیستن با شوهر معتاد به دو دلیل به راحتی برایشان میسر نیست.
نخست به دلیل این که عمده نهادهای مسوول و خانواده ها به دلایل مختلف مایلند میزان طلاق را در جامعه کاهش دهند. دوم اینکه مناسک و آداب ازدواج در جامعه، فرهنگ «ازدواج با لباس سفید و ترک زندگی با کفن سفید» را ترویج می کند. زندگی با مرد معتاد، آگاهانه یا ناآگاهانه زنان را در ورطه اعتیاد گرفتار می کند یا مرد، همسر خود را تشویق به استفاده از مواد می کند یا در صورت عدم اعتیاد، مغز زن با استنشاق مواد به آن احساس وابستگی می کند.
فردی که مواد مخدر مصرف می کند، به صورت تلقینی، کاملا مصنوعی و موقتی آستانه تحملش بالا می رود و در خیال خودش خوش خلق می شود از این رو برخی زنان فکر می کنند عدم مصرف مواد توسط همسرشان تاثیر بدی در زندگی آن ها می گذارد. میانگین سن معتادان مرد در ایران ۲۸ تا ۳۸ سال است و این دامنه سنی اکثر مردان متاهل را در بر می گیرد.
در نتیجه، تاثیرات اعتیاد دامنگیر خانواده و در درجه اول زنان می شود. شیوه مصرف و نوع مواد نیز با وضعیت فن آوری های جوامع تغییر کرده است. در برهه کنونی، عمده جوانان، خواهان شادی، هرچند از طریق مصرف مواد محرک زا هستند.
در نتیجه نوع مصرف به سمت اکس و دیگر محرک ها رو به تغییر است. شایان ذکر است که هنوز تریاک در ایران مصرف سنتی(brag Social) دارد. در تداوم و ماندگاری هر پدیده و رفتار جامعه باید دید این رفتار در پاسخ به کدام نیاز پایدار مانده است. برخی کارشناسان معتقدند، پدیده اعتیاد پاسخی به نیازهای برآورده نشده جوانان است. از سوی دیگر یکی از دلایل گرایش زنان به اعتیاد پیروی و تبعیت از مردان است. نقطه مقابل آن شالوده شکنی و شکستن تابعیت از آنان است. زنان در مواردی خواستار انجام اعمالی متضاد با خواسته های مردان هستند.
هم اکنون تنها و تنها مرکز ترک اعتیاد ویژه بانوان در ایران، «کانون فرشتگان» شهر شیراز است. البته در سال های اخیر برخی کلینیک های تخصصی نیز دراین باره راه اندازی شده اند. خانم منیژه، مسوول مرکز کانون فرشتگان می گوید: دوره بستری بیماران این مرکز ۲۸ روز و میزان متوسط بیماران بستری در هر ماه حدود ۲۳ نفر است.
وی ادامه می دهد: اکثر زنان معتاد متاهل هستند یا از همسرانشان جدا شده اند. زنان عاطفی تر از مردان هستند و پس از متارکه به دلیل جدایی از فرزندانشان، افسردگی های مزمن، احساس گناه و مشکلات فیزیکی و جسمی، ترک اعتیاد برای آنان سخت تر از مردان است. در کمپ فرشتگان از کارتن خواب تا زنان فوق لیسانس و کارآمد وجود دارد، البته اکثر زنان معتاد دارای مدرک دیپلم هستند.
دکتر طباطبایی، مسوول کلینیک ترک اعتیاد «رها» نیز تعداد مراجعین زن برای ترک اعتیاد را از مردان بسیار کمتر می داند و می گوید: معمولا زنان معتاد، شوهران معتاد دارند و مراجعه آنها باید همزمان باشد. اگر مردان از مراجعه سر باز زنند، اغلب زنان نیز نمی توانند مراجعه کنند. بیشتر اوقات آنها برای مراجعه و هزینه درمان به مردان وابسته اند. واقعیت این است که اگر مرد معتاد باشد، ترک برای زن سخت تر است. به طور تقریبی می توان گفت مراجعه زنان به مراکز ذی ربط زیر ده درصد است.
متوسط میزان تحصیلات افراد آسیب دیده زن، دیپلم و دامنه آن از ابتدایی تا دکترا متغیر بوده و عمدتا نیز توسط شوهرانشان معتاد می شوند و با بالا رفتن میزان مصرف، غالبا به خاطر پول تن به خیانت می دهند.
دکتر طباطبایی معتقد است درصد بالایی از قربانیان اعتیاد، دخترانی هستند که در دام عشق یک معتاد گرفتارند و تصور می کنند می توانند با جادوی عشق، معشوق معتادشان را ترک دهند. غافل از اینکه عشق به مخدر برای یک معتاد بسیار فراتر از سایر عشق هاست. بسیاری از معتادان فقط به دلیل منفی بودن جواب اعتیاد در آزمایش خون پیش از ازدواج به مراکز ترک مراجعه می کنند و علنا اذعان می دارند که بعد از آزمایش مجددا شروع خواهند کرد. دکتر ابهریان، مسئول کلینیک درمان و بازتوانی اعتیاد بهجو می گوید: اعتیاد یک بیماری مزمن عود کننده قابل پیشگیری و درمان است که دارای سه جنبه جسمی، روانی و اجتماعی است. چرخه سو» مصرف مواد و مراحل بازگشت به مصرف بدین صورت آغاز می شود که فرد سالم پس از یکبار استفاده مواد، شروع به مصرف می کند. در ذهن او قوای جسمانی و روانی افزایش می یابد و از مصرف مواد لذت می برد.
پس از مدتی وارد مرحله ای می شود که دیگر از مصرف لذت نمی برد و دچار افت قوای جسمانی و روانی می شود. در نتیجه به فکر ترک می افتد (مرحله پیش قصد). در این دوره، پیامدهای منفی مصرف افزایش می یابد، مانند افت قوای جسمانی، بدن درد، تعریق زیاد، اضطراب و پرش عضلات. در ضمن عملکردهای فردی و اجتماعی شخص مختل می شود.
در این مرحله شخص عزمش را برای ترک جزم می کند (مرحله قصد). برای ترک به سراغ یافته های موجود مانند داروخانه ها، عطاری ها و مراکز ترک می رود (ارائه اطلاعات) و نیاز به افزایش انگیزه و اعتماد به نفس دارد. در مرحله ترک به صورت عملی پیامدهای منفی مصرف بروز می کند. چون شخص لذت استفاده از مصرف را از دست داده باید ترس از علائم ترک (مانند دردهای جسمانی) از وی دور شود.
مراحل عمل عبارتند از: سم زدایی، کاهش وابستگی روانی، بالا بردن اعتماد به نفس و حمایت به سمت خوداتکایی.سپس شخص در مرحله نگهداری قرار می گیرد چرا که عوامل ایجاد اعتیاد مانند فقر، بیکاری، مشکلات اجتماعی و... هنوز از بین نرفته اند بنابراین با پیش آمدن موقعیت مصرف، خطر دوباره در کمین است. بحران شروع می شود و باید با برانگیزنده ها و میل به مصرف مقابله کرد تا چرخه سو» مصرف مجددا به بازگشت نینجامد .
● روحیه قوی تر و جسم ضعیف تر
ترک اعتیاد به لحاظ جسمانی برای زنان سخت تر است. زنان از نظر روحی از مردان قوی تر و از نظر جسمی ضعیف ترند. آن ها حتی به مشکلات روحی خود نیز جنبه جسمانی می دهند و چون در مرحله سم زدایی، درد جسمانی زیاد است، بیشتر از مردان امکان بازگشت به چرخه سو»مصرف مواد و بازگشت به مصرف را دارند اما خطر عود در آنها کمتر است.
بدیهی است کاهش عود به معنای کاهش سو» مصرف مواد، جرم و جنایت و همچنین کاهش رفتارهای پرخطر مانند تزریق مواد و در نتیجه کنترل بیماری هایی همچون هپاتیت و ایدز در جامعه است. زنان اگر درمان شوند امکان بازگشتشان به مصرف، بسیارکمتر از مردان است. می توان گفت در چرخه سو»مصرف و مراحل بازگشت به مصرف برای زنان معتاد، مرحله قصد به دلیل مشکلات اجتماعی و کمرویی آنان در گرفتن اطلاعات و همچنین در مرحله عمل به دلیل ضعف های جسمانی، دو مرحله بسیار سخت تر نسبت به مردان است. برعکس در مرحله نگهداری، زنان مقاومت بیشتری از مردان نشان می دهند.
دکتر ابهریان معتقد است: یکی از مهم ترین علل اعتیاد خانم ها بعد از سیگار، سو»مصرف دارویی است. زنان بیشتر از مردان به دکتر مراجعه می کنند و بیشتر به مصرف دارو واکنش نشان می دهند.
سو» مصرف به قرص های آرام بخش، مسکن ها، مخدرها، خواب آورها و روان گردان ها تمامی علائم اعتیاد را دارد اما به دلیل معضلات بی شمار اعتیاد و افزایش آن، به این نکته توجه نمی شود. کم خوابی، دردهای مزمن و افسردگی دلایلی هستند که باعث سو» مصرف می شوند. تحقیقات نشان می دهد، یکی دیگر از عوامل آلودگی به اعتیاد در دختران نسل جدید، این تصور باطل و غلط است که ماده مخدر حشیش باعث لاغری می شود.
در نتیجه به مصرف حشیش روی می آورند و سپس ترک برایشان معضل شده و لاغر هم نمی شوند. نوع مصرف زنان از مخدرها بیشتر تریاک و از محرک ها اکستازی است. هرچند متاسفانه مصرف هروئین در نسل جوان به دلیل ارزان و سهل الوصول بودن آن و راحتی استفاده اش روز به روز رایج تر می شود.
اغلب زنان معتاد توسط شوهرانشان و درصد کمی هم توسط پدران خود آلوده می شوند. در واقع ۹۹ درصد زنان معتاد، خانواده های معتاد دارند. زنان در عدم گرایش به مصرف مواد مخدر از مردان قوی ترند.
منبع : روزنامه مردم سالاری


همچنین مشاهده کنید