مدرنیته و افسانه ارتقای سطح بهداشت جهانی

در كتاب های مربوط به توسعه، نارسایی بهداشتی یكی از عوامل توسعه نیافتگی و ارتقای سطح بهداشت جهانی یكی از عوامل توسعه یافتگی و دستاوردهای مثبت مدرنیته شمرده شده است. این در حالی است كه بسیاری از محققان بر این باورند كه باوجود توفیق نسبی جریان تجدد در مهار و كنترل برخی از امراض و بیماری ها، متأسفانه از سوی دیگر، موجد بحران هایی بوده است كه در نتیجه آنها، نارسایی بهداشتی نه تنها كنترل نشده كه هم به لحاظ كمّی و هم به لحاظ كیفی شدت یافته و موجب بروز انواع بیمارها ـ اعم از بیماری های رفتاریِ ناشی از نابهنجاری و نداشتن تعادل رفتاری و بیماریهای ناشی از عوامل فیزیكی و فیزیولوژیكی ـ شده است.
● درد لاعلاج!
كارشناسان امور اجتماعی، مهمترین چالش پیش روی توسعه را ایدز دانسته اند. این بیماری ـ با توجه به عمر كوتاهش ـ تا سال ۲۰۰۱ م، تعداد ۲۰ میلیون نفر قربانی گرفته و بیش از ۵۰ میلیون نفر (به تعداد قربانیان جنگ جهانی دوم) را در معرض مرگ قرار داده است. توسعه هندسی روزافزون این بیماری، بهداشت جهانی را سخت به چالش فراخوانده است، بویژه این كه در بیش از ۸۰ كشور از یكصد كشوری كه در آنها شیوع تزریق مواد مخدر گزارش شده است، حاملان ویروس ایدز وجود دارند.
مهم تر این كه سود بالای حاصل از تجارت ویروس ایدز، بسیاری از دلالان اقتصادی و حتی سازمان های ملی و فراملی را نیز برای استمرار این كار به میدان كشیده است. همین امر موجب شده تا سازمان های امنیتی و جاسوسی نیز از آن برای بهره برداری توأم اقتصادی و سیاسی استفاده كنند. به عنوان مثال بر اساس كتاب «جنگ ویروس ها» كه سازمان انتشارات فیلیكس فرانسه منتشر كرده، وزارت دفاع و سازمان جاسوسی آمریكا (سیا) به عنوان دلالان این ویروس معرفی شده اند. دكتر لئونارد هورویتر دانشمند سرشناس دانشگاه هاروارد آمریكا، در زمره نخستین كسانی بود كه از توطئه آمریكا برای شیوع ویروس ایدز در ضمن آزمایش های پزشكی خود، پرده برداشت و بیل كلینتون، رئیس جمهور وقت آمریكا را وادار كرد تا از خانواده های حدود ۴۰۰ قربانی آزمایش های پزشكی كه سرویس های دولتی در مدت ۴۰ سال بر روی سیاهان انجام داده اند، عذرخواهی كند.
بلای خانمان سوز!
آمار دریافتی از آلودگیهایی كه ناشی از سوء رفتارـ مانند اعتیاد به مواد مخدر ـ است، همراه با درصد رشد آنها و میزان آلودگی و متغیرهای دیگری كه در جامعه جهانی ایجاد كرده اند، خط بطلانی دیگر بر افسانه افزایش بهداشت در بستر مدرنیته و تجدد است. برخی از این آمار و گزارش ها به شرح زیر است:
باوجود این كه سالانه مبالغ هنگفتی از بودجه كشورها برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر و درمان معتادان هزینه می شود، بر اساس گزارش پلیس بین الملل (اینترپل)، سالانه به ارزش ۵۰۰ میلیارد دلار مواد مخدر در جهان دادو ستد می شود. متأسفانه سود حاصل از قاچاق مواد مخدر به قدری زیاد است كه حتی میزان بالای كشف آن به ندرت خللی در آن ایجاد میكند. به خاطر سود بالای این قاچاق، صاحبان برخی كارتل های مواد مخدر به دولت كلمبیا پیشنهاد كردند كه همه قرض های این دولت را (كه بالغ بر ۵‎/۱۲ میلیارد دلار بود) پرداخته و ثروت خود را (كه بالغ بر ۶۰ میلیارد دلار می شد) به این كشور انتقال دهند و در آینده از تجارت كوكائین هم صرفنظر كنند، به شرط آن كه از این پس، از تعقیب مصون بمانند و بتوانند قانونی و علنی زندگی كنند!
تولید خشخاش در جهان از سال ۱۹۸۵ تا كنون ۳ برابر شده و تا سال ،۱۹۹۶ تعداد ۲۸۰ هزار هكتار زمین به كشت آن اختصاص یافته است. تا جایی كه هماكنون، ۱۴۱ میلیون نفر از جمعیت جهان، حشیش، ۸ میلیون نفر هروئین، ۱۳ میلیون نفر كوكائین و ۴‎/۲۲۷ میلیون نفر هم داروهای مسكن مصرف می كنند.
نتایج موفقیت آمیز كشت كوكائین در مناطق جنگلی كوهستانی موجب شده تا یك میلیون هكتار از منابع جنگلی مناطق استوایی تخریب شده و در معرض كشت كوكائین قرار گیرد. حجم معاملات مواد مخدر سالانه به بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار میرسد كه در مقایسه با حجم معاملات نفت یكی از مهمترین امپراتوریهای مالی جهان شمرده می شود.
● غذاهای مصنوعی
آلودگیهای ناشی از صنعت و نیز آلودگیهای ناشی از مهندسی ژنتیكی، داروها و كودها و غذاهای شیمیایی و امثال آنها كه پس از جنگ جهانی دوم در الگوی تغذیه انسان وارد شده است، اسناد دیگری را درباره كاهش بهداشت جهانی در عصر مدرنیته نمایان می سازد. در تمدن صنعتی امروز، غذای سالم طبیعی كم تر پیدا می شود تا جایی كه در كشورهای بزرگ و توانگر غربی كه همه چیز فراوان است و بویژه انواع مواد غذایی و خوراكیهای آماده با شكلهای پرجاذبه و آراسته در بسته بندیهای زیبا، آسان در دسترس همگان است، بخش بزرگی از آن چه مردم می خورند، آغشته به مواد سمی است كه از آنها یا برای رنگ زدن به اغذیه استفاده می شود یا به منظور دوام بخشیدن به مواد خوراكی و مصون ساختن آنها در برابر فساد ناشی از هوا و حشرات به كار می رود.
بر اساس آمار، سالانه بیش از ۵ هزار نفر در آمریكا با مصرف انواع غذاهای مقاوم در مقابل دارو و بویژه مرغ كه به وسیله هورمونهای رشد پرورش داده میشود، در مقابل بسیاری از داروهای آنتی بیوتیك مقاوم می شوند. دانشمندان معتقدند كه استفاده مكرر و روزمره از انواع آنتی بیوتیك ها در مزارع و تغذیه حیوانات بیمار با این نوع داروهای شیمیایی، موجب رشد نوعی باكتری ضد دارو یا مقاوم در برابر دارو در آنان شده كه می تواند پس از مصرف گوشت آنها به انسان منتقل شود.
در مجموع، استفاده از غذاهای غیرطبیعی و مصنوعی تا جایی افزایش یافته است كه جرمی ریفكین به طنز گفته بود: اگر گفته شود غذایی كه امروزه می خوریم از نفت به عمل آمده است، نه از خاك، سخنی نادرست نگفته ایم. سالانه قریب ۲ میلیون كیلوگرم مواد رنگی و ۵۰۰ میلیون دلار از مواد شیمیایی صنعتی به غذاهای ما افزوده می شود (۲۵۰۰ نوع ماده افزودنی!)، در عین حال، تكنولوژیست های غذایی می گویند: «رقابت با خدا دشوار است، ولی ما در حال پیشرفتیم».
● افزایش داروهای تجارتی
افزایش روزافزون كمپانیهای دارو، دلیلی دیگر بر افزایش نیافتن بهداشت جهانی در كشورهای توسعه یافته است. امروزه تجارت دارو به عنوان چهارمین عامل درآمد و ثروت در دنیا عمل می كند و این آمار به تنهایی می تواند معرف وضع بهداشتی جهان امروز باشد. گره خوردن صنعت داروسازی با تجارت، موجب شده است تا صنایع دارویی بیش از آن چه به ارائه داروی مفید و سلامت انسان بیندیشند، به دنبال كسب سود باشند، این امر موجب شده است تا تعداد داروهای مضر عرضه شده در بازار بیش از داروهای مفید باشد. نتیجه این امر، بروز انواع بیماریهای روانی و جسمی ناشی از مصرف داروهای مضر است. گزارش تنها یك نوع از این تجارتها ـ تجارت خون ـ می تواند تكان دهنده باشد:
پلاسمای خام به طور عمده از ایالات متحده آمریكا به اروپا و ژاپن صادر می شود و بخش عمده این خون صادراتی به طور كلی از مكزیك وارد و پس از گذراندن مراحل لازم صادر می شود. در سال ،۱۹۸۰ تعداد ۳۹۶ بنگاه مالی با اجازه رسمی در آمریكا، برای جمع آوری خون (پلاسما) و آماده سازی به منظور فروش و صدور وجود داشت كه در سال، ۵ میلیون لیتر پلاسما جمع آوری می كردند. ۳۰ درصد شركتهایی كه به كار مرتبط با پلاسما و صدور آن اشتغال داشتند، اروپایی و ژاپنی بودند و هر ساله نزدیك به ۵‎/۱ میلیون لیتر خون صادر می شد.
مكزیكی های فقیر، هفته ای چند بار از مرز می گذرند تا خونشان را به بانكهای خون آمریكا بفروشند. در روزنامه های مرز شمالی مكزیك (مجاور مرز ایالات متحده) آگهی می دهند كه فقرای مكزیك می توانند بدون ایجاد اشكال در رفت وآمد از مرز، به آمریكا بیایند و خون خود را به بهای ۴۰ دلار بفروشند و بازگردند. در حاشیه تگزاس ـ مكزیك، تنها ۱۷ كلینیك پلاسما از ۱۳۶ كلینیك پلاسما وجود دارد كه از خرید خون مردم فقیر و فروش آن به شركتهای دارویی بزرگتر مانند پارك دیوس و لیدرگوتر، سالانه ۳۰۰ میلیون دلار سود می برند. بانك های خون در «ماتاموروس» نیم لیتر خون را از مردم فقیر مكزیك به ۴۰۰ سپوس می خرند و به شركتهای دارویی، ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ سپوس می فروشند.
از جمله صادركنندگان خون، كشور هائیتی است كه از سال ۱۹۷۲ پلاسمای خون به آمریكا صادر می كند؛ به ازای هر لیتر پلاسما به هر فقیر، ۳ دلار پرداخت می شود. در هائیتی و در نقاط گوناگون برزیل، شیوه های تازه ای به منظور به دست آوردن خون ارزان برای صادرات به كار گرفته می شود.
بچه های یتیم و فرزندان كوچك خانواده هایی كه از نظر اقتصادی در مضیقه هستند، در سازمان های به اصطلاح خیریه، پذیرفته می شوند اما در حقیقت این سازمان ها، مزرعه خون هستند.
بزرگترین بانك خون در نیكاراگوئه، شركت پلاسما فرسیس بود كه از سال ۱۹۷۳ تا ،۱۹۷۷ مقدار ۲۵۰ هزار لیتر پلاسما به آمریكا و اروپا صادر كرد. پس از موفقیت ساندینیستها، مردم نیكاراگوئه این مركز را به آتش كشیدند. پس از این تاریخ، جمع آوری پلاسما در برزیل و كلمبیا رونق گرفت.
● برداشت آخر
به نظر می رسد زمان آرزوهای بزرگ تكنولوژیك پایان یافته. تا ۳۰ سال قبل جامعه انسانی كره زمین از صعود به فضا و سفر به ماه هیجان زده بود و با چشمانی روشن امید داشت تا ذیل الطاف تكنولوژیك دانش بشری، كائنات را زیر یوغ تسخیر خود بگیرد.امروز و پس از گذشت سالیانی نه چندان دراز ما به جای شادی از تحقق آرزوهایمان، خود را گرفتار مصائبی می یابیم كه نتیجه مستقیم عمل ما برای رفتن به سوی آرزوی نهایی مان- بهشت زمینی - است.
ایدز، مواد مخدر، انواع بیماری های ناشی از محصولات شیمیایی و یا اصلاح شده، گاز های گلخانه ای، خشونت وترور جایگزین مصائبی نظیر طاعون، بی سوادی، استبداد و... شده اند. این مصائب مدرن كه بر جای مصائب سنتی نشسته اند از سویی می تواند رحمتی سترگ به حساب آید.
همین مصائب است كه به ما نهیب می زند تا در باب همه چیز، از جمله خودمان از نوبیندیشیم.

احمد رهدار
پی نوشتها در دفتر روزنامه موجود است.

منبع : روزنامه ایران