نگاه تازه آسیای مرکزی به تهران

محمداف ۵۰ ساله در عرصه سیاست خارجی در نقش فردی فعال ظاهرشده است وسفر او به تهران و گفت وگوهایش نیز بیش از هرچیز ازعلایق این سیاستمدارآسیای مركزی به حوزه دیپلماسی حكایت دارد.
به اعتقاد ناظران سیاسی منطقه دیپلماسی تركمنستان پس از درگذشت نیازاف (رئیس جمهوری سابق تركمنستان در سی ام آذر ۱۳۸۵) با وجود چند سال ركود، به طرز چشمگیری فعال شده و ازآنچه كه در زمان نیازاف به عنوان دیپلماسی انزوا یاد می شد در حال فاصله گرفتن است. رهبری جدید تركمنستان مانند همتایان خود درآسیای مركزی تلاش می كند این گونه سفرهایش را درقالب سیاستی به نام نگاه به خاورمیانه تبیین كند.
به عبارت دیگر او نیز به تقویت پیوندهای سیاسی كشور خود با كانون های قدرت خاورمیانه وجهان اسلام تمایل آشكاردارد. او كه سال ها در كابینه نیازاف آثار انزوای تركمنستان درمعادلات سیاسی منطقه را چشیده بود، اكنون با شتاب برای بازسازی بنیادهای دوستی بویژه با همسایگان ودوستان دیرین عشق آباد خیزبرداشته است.
با این تفكربودكه محمداف درنخستین روزهای قدرت گیر ی اش راهی عربستان شد وبه سفری سیاسی ـ نمادین دست زد. او دراین سفركوشید تصویری متفاوت از خود نزد مردم تركمنستان كه حدود ۸۹ درصد آن را مسلمانان پیرو مذهب حنفی تشكیل می دهند ارائه كند. محمداف در اظهارات بعدی خود این نیات سیاسی اش را آشكارتر كرد كه مردم تركمنستان با وجود تسلط هفتاد ساله روس ها همچنان به اعتقادات مذهبی خود پایبند هستند.
به باور ناظران رهبرجدید تركمن ها بر آن است كه مسیر توسعه مناسبات خود به این سوی خاورمیانه را با تكیه برحمایت دو قدرت این منطقه یعنی تهران وریاض طی كند. او امیدوار است كه دراین مرحله روابط تركمنستان با دیگر كشورهای اسلامی توسعه و استحكام یابد و در نهایت سبب شود جایگاه این كشور در سازمان كنفرانس اسلامی كه از سال ۱۹۹۲ عضو غیرفعال آن بوده است، ارتقا یابد.
تهران وریاض، هردو به حركت جدید عشق آباد اقبال نشان داده اند. حضوركشوری با تركیب جمعیتی مسلمان و دارای ساختار فرهنگی و تاریخی مشترك با ملت های شرق، یك فرصت است، در این میان البته موقعیت استراتژیك تركمنستان نیز به یاری دیپلماسی عشق آباد آمده است. كشوری كه عنوان پنجمین كشور دارنده منابع عظیم گازی را یدك می كشد وهمین امتیاز موجب گسیل دلالان دیپلماسی واقتصادی غرب به سوی این كشورشده است.
اما رشته دیگرتغییرات سیاست خارجی تركمنستان دوره رهبری محمداف درنگاه این كشور به سوی همقطاران خود در اقلیم شوروی سابق نمایان شده است. اگر سفر محمداف به ریاض و مكه سفری نمادین بود اكنون سفرهای او به روسیه و سپس به قزاقستان سفرهای حساب شده كاری به شمار می رود. چنانكه در روسیه محوری ترین بخش گفت وگوهای او به موضوع انرژی اختصاص یافت.
گفت وگوهای او در كرملین حاوی پیام های روشن در چارچوب رقابت های جدید روسیه و آمریكا بود. در تحلیل این سفرها ناظران براین نكته توجه نشان دادند كه ایالات متحده آمریكا در چارچوب خط مشی راهبردی خویش، تلاش تازه ای رابرای جلب تمایل كشورهای منطقه آسیای مركزی و در وهله نخست تركمنستان آغازكرده است.
این سیاست آمریكا اكنون در پوشش متنوع سازی راه های ترانزیت انرژی به اروپا پیش می رود و دولت بوش بر تلاش های دیپلماتیك خود به منظور همراه ساختن رهبران این كشورها برای ساخت خطوط لوله انتقال نفت و گاز بدون عبور از خاك روسیه و از راه بستر جنوبی دریای خزر افزوده است. اما دوستان دیرین محمداف نقشه آمریكا را ازقبل خوانده بودند. روسیه پیش ازآنكه رقبای غربی مواضع خود را مستحكم كنند، برای جانشین نیازاف فرش قرمزگشود.
مسكو نه تنها درنقش مهمترین متحد رهبری جدید تركمن ها ظاهرشدكه همه دولت های دوست وپایتخت های شوروی سابق را به بستن عقد تازه دوستی با محمداف ترغیب ساخت. به این ترتیب بود كه او در سفربه قزاقستان گفت وگوهای مهمی را حول مسأله انرژی به انجام رساند، پس ازآن مقدمه یك دیدار چندجانبه فراهم شد: ولادیمیر پوتین، نورسلطان نظربایف و قربان قلی بردی محمداف سران سه كشور روسیه، قزاقستان و تركمنستان دربندر تركمن باشی یكدیگر را به گرمی در آغوش گرفتند.
نخستین ثمره این دیدارآن بودكه این سه تن برای بازسازی و گسترش خطوط لوله موجود و ساخت یك خط لوله جدید گاز توافق نمودند. توافقی كه در نخستین مرحله موجب نگرانی اروپا و آمریكا شد. اكنون محمداف پس از تقویت پایه های دوستی با همقطاران منطقه ای خود راهی تهران می شود تا فصل دیگری از همكاری را با كشوری آغاز كند كه دارای قویترین عناصر دوستی با عشق آباداست. اشتراكات ملت ودولت جمهوری اسلامی با ملت ودولت تركمنستان با هیچ كشوردیگری قابل قیاس نیست. چه آنكه ایران مهمترین همسایه آن كشورو با یك مرز طولانی ۱۴۰۰ كیلومتری آبی و خاكی است.
۴ استان از ۵ استان این كشور در فاصله نه چندان دوری از مرز ایران قرار گرفته است، به گونه ای كه پایتخت آن كشور یعنی عشق آباد در فاصله ۴۰ كیلومتری از مرز باجگیران واقع شده است. اما امتیاز منحصربه فرد ایران دراین جاده دوستی آن است كه هر دو كشور در یك حوزه فرهنگی و تمدنی قرار دارند و مردمان دو منطقه برای سالیان متمادی روابط متقابلی را در عرصه فرهنگ تجربه كرده اند و از مشاهیر و شخصیت های فرهنگی مشتركی همچون مختومقلی شاعر توانای تركمنی، جارالله مخشری مفسر و ادیب بزرگ اسلامی، ابوسعید ابوالخیر، نجم الدین كبری عارف مشهور، فخررازی، انوری ابیوردی، ابوالفضل سرخسی و خواجه یوسف همدانی عقبه وپشتوانه این دوستی را شكل می دهند.
درجغرافیای دوستی دوملت، اسلام یك عامل غیرقابل انكاراست. تركمن ها در سراسر این كشور مانندهمكیشان ایرانی شان روحی سرشاراز ارادت به اهل بیت عصمت(ع) دارند.آنها، ارادت واحترام ویژه ای برای حضرت علی بن موسی الرضا(ع) قائل هستند.دراین راستا می توان به آداب و رسوم ملی و مذهبی، باورها و اعتقادات دینی، مراسم و مناسبت های تركمن ها نگاه دوخت كه اشتراك فراوان رسومات دینی وتاریخی ایرانی ها دارد؛ عید نوروز، عید قربان، عید فطر، جشن میلاد پیامبر(ص) و... به عنوان عمومی ترین وبارزترین این رسوم هستند.
در سال های پیش سطح تعامل مردم تركمن با مناطق مرزی ایران جلوه های خاصی پیدا كرده است. قوم تركمن بویژه در استان گلستان یكی از این حلقه های پیوند بوده است. گذشته از این، آرامگاه مختومقلی فراغی شاعر ملی تركمن ها در محل آق قلای گلستان، همه ساله شمار زیادی از تركمن های تركمنستان را نیز برای دیدارازآرامگاه آن شاعر شهیر به ایران می كشاند. اما درحوزه دیپلماسی نیز تهران اولویت ویژه ای برای عشق آباد قائل بوده است.
با همین تفكر، جمهوری اسلامی جزو نخستین كشورهایی بوده كه استقلال این كشور را به رسمیت شناخت و مناسبات خود را در تمامی زمینه ها با این كشور گسترش داد. در شرایط بحرانی تهران درنقش یك حامی جدی همواره در كنار این كشور ایستاده است. نیازاف وپس ازاو رئیس جمهور جدیداین كشوربارها براین نقش حمایتگرانه تهران تأكید ورزیده اند.
گام متفاوت تهران درتنظیم آهنگ همكاری خود با این حلقه آسیای مركزی آنجا خود رانشان داده كه جمهوری اسلامی مجموعه ای از طرح ها و پروژه های عظیم همچون ساخت طرح عظیم خط آهن مشهد، سرخس و تجن و سد دوستی كه نماد همكاری های دو كشور است و انجام پروژه آبرسانی به شهر مرو، ساخت اتوبان عشق آباد به گوگ تپه و... را در این كشور به انجام رسانده است.دربرهه جدید این فرایند دوستی شتاب دوچندان گرفته است.
تهران با عزیمت بلندپایه ترین هیأت دیپلماتیك خود به ریاست معاون اول رئیس جمهوربه استقبال رهبری محمداف رفت. دردیدار پرویز داودی با جانشین نیازاف كه ناظران، آن را مهم ارزیابی كردند، ایده های تازه ای برای همكاری در زمینه های گوناگون ازعرصه های فرهنگی وسیاسی گرفته تا زمینه های اقتصادی و بازرگانی، كشاورزی و انرژی ردوبدل شد.
ایده هایی كه به تعبیر ناظران، تحقق آنها می تواند نسخه و نقشه جدید جاده دوستی دوكشور باشد. سفر بردی محمداف فصل نوینی را در توسعه و گسترش مناسبات دو كشور رقم زده است. تهران گذشته ازعلایق سیاسی واقتصادی تمایل جدی به گشودن دریچه مراودات فرهنگی دارد. یعنی همان چیزی كه نسل قبلی سران آسیای مركزی ازانجام آن ابا داشتند. محمداف نخستین گام های دوران رهبری خود را باگشودن فضای جدید فرهنگی آغاز كرد و این خبر خوشی برای تهران است كه میهمانش طلیعه ریاستش را به برگزاری كنفرانس جارالله زمخشری ادیب و مفسر بزرگ اسلامی پیوند زد.

علی كبریایی زاده

منبع : روزنامه ایران