دیابت و پیشگیری از آن

بیماری های قلبی عروقی كه شایع ترین علت مرگ ومیر در بسیاری از جوامع است، از شایع ترین عوارض دیابت هستند. هزینه های دیابت بر روی هر كس و در هر كجا تاثیرگذار است، این هزینه ها فقط مخارج بیماری نیستند هزینه های نامحسوسی همچون درد، اضطراب، ناراحتی، سردرد و عمدتاً كاهش كیفیت زندگی و... به طور كلی در زندگی مبتلایان و خانواده ایشان تاثیرگذار بوده و تقریباً غیرقابل محاسبه اند. كیفیت انجام فعالیت های شغلی روزمره افراد مبتلا به دیابت كاهش می یابد و حتی تعدادی از آنها توانایی كار كردن را از دست می دهند. برآورد هزینه های ناشی از كاهش بهره وری بر جامعه آسان نیستند. گرچه در بسیاری از موارد تخمین این هزینه ها به اندازه یا حتی بیش از هزینه های مستقیم مراقبت از بیماران دیابتی است. از طرف دیگر دیابت علاج قطعی ندارد و به نظر نمی رسد كه در آینده نزدیكی هم درمان قطعی آن میسر شود. لذا همچون بسیاری از بیماری ها بهترین راه برای درمان این بیماری، پیشگیری از آن است.
پیشگیری اولیه دیابت شامل تصحیح شیوه زندگی، رژیم غذایی مناسب، افزایش فعالیت فیزیكی و كاهش منطقی وزن است كه نه تنها در كنترل دیابت و پیشگیری از آن موثر است، بلكه موجب كاهش چاقی، بیماری های قلبی و عروقی و حتی در مواردی سرطان می شود.
پیشگیری ثانویه دیابت كه شامل جست وجوی زودهنگام و به موقع (غربالگری و بیماریابی) و درمان است موجب ارتقای كیفیت زندگی شده و در كاهش هزینه ها اثربخش است. درمان فشار خون و چربی خون بالا به اندازه كنترل قند خون قادر به كاستن از خطر ظهور و پیشرفت عوارض دیابت است. یكی دیگر از راهكارهای اثربخش و اقتصادی پیشگیری از زخم شدن پاها (پای دیابتی) و قطع پا و اندام است. مراقبت صحیح از پاها از تعداد موارد بستری در بیمارستان و مدت زمان بستری موقتی و نیز نیاز به قطع عضو پا تا ۵۰ درصد می كاهد. غربالگری و بیماریابی و درمان به موقع رتینوپاتی (آسیب لایه شبكیه چشم) نیز بسیار در كاهش هزینه ها اثربخش است و هزینه های مستقیم، غیرمستقیم و نامحسوس نابینایی را به طور چشمگیر كاهش می دهد. غربالگری جهت پروتئین اوری (دفع پروتئین در ادرار) یك راهكار ارزشمند دیگر برای پیشگیری از بروز یا سرعت پیشرفت نارسایی كلیوی است. به علاوه از آنجا كه قبل از ظهور بیماری كلیوی پروتئین اوری مختصر وجود دارد، غربالگری از این نظر موجب كاهش هزینه های دیابت می شود.
امروزه سیستم های بهداشتی درمان كشور های اروپایی توان پیشگیری، كنترل مناسب و درمان موثر دیابت را با اجرای برنامه های پیشگیری و كنترل دیابت دارند. در ایران نیز مركز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در راستای رسالت خود كه تامین سلامت آحاد جامعه است از سال ۱۳۷۵ با تشكیل جلسات منظم كمیته كشوری دیابت، طرحی را با هدف كلی پیشگیری از بیماری دیابت و كنترل عوارض آن ارائه كرد كه اهداف ویژه این طرح شامل موارد ذیل بود: ۱- آموزش بهداشت عمومی ۲- تعیین افراد در معرض خطر ۳- بیمار یابی دیابت نوع ۲ ، ۴- بالا بردن آگاهی پرسنل بهداشتی ۵- كنترل دقیق و فوری بیماری ۶- جلوگیری از پیدایش عوارض ۷- محدودیت و ترك استعمال دخانیات ۸- كنترل چربی خون و كنترل فشار خون.
در سال ۱۳۷۷ متون اجرایی و آموزشی گردآوری و تدوین شد و در مجموعه ای تحت عنوان «طرح پیشگیری و كنترل دیابت و ادغام آن در نظام شبكه های بهداشتی درمانی جمهوری اسلامی ایران» ارائه شد. ابتدا برنامه به صورت آزمایشی در چند دانشگاه اجرا شد تا مشكلات طرح آشكار شده و مرتفع شوند. نتایج حاصل از اجرای آزمایشی طرح بیانگر شیوع دو برابر دیابت در مناطق شهری نسبت به مناطق روستایی بود. نكته مهم تر اینكه ۴۰ درصد بیماران طی اجرای طرح از بیماری خود مطلع شدند و قبل از آن از ابتلا به دیابت خبری نداشتند. این یافته ها در كنار یافته های قبلی نشان داد كه شیوع دیابت در كشورمان سیر صعودی داشته و بسیاری از بیماران با كشف عوارض دیررس آن نسبت به بیماری چند ساله خود آگاه می شوند. نكته قابل توجه، دلگرم كننده و ارزشمند، توانمندی شبكه بهداشتی درمانی كشور در اجرای طرح بود كه خود موجب برنامه ریزی برای ادغام طرح در نظام سلامت كشور شد. طبق آخرین نتایج به دست آمده كه در چهل و سومین نشست كمیته كشوری دیابت بررسی شد، ۳ میلیون نفر مبتلا به دیابت و ۴ میلیون نفر مبتلا به اختلال تحمل گلوكز (در سال ۸۴) هستند. هم اكنون از سال گذشته برنامه كنترل و پیشگیری دیابت در نظام سلامت جمهوری اسلامی ایران به اجرا درآمده است و این خدمت ارزشمند برای عموم مردم در دسترس است.
مركز مدیریت بیماری ها
اداره غدد و متابولیك

منبع : روزنامه شرق