ابوالحسن حائری‏زاده

سید ابوالحسن حائری‏زاده فرزند مرحوم میرزا سید علی حائری، متولد ۱۲۶۷هـ . ش در مشهد، دارای تحصیلات قدیم در اصفهان و یزد نزد علمای روز بود و از روحانیون به شمار می‏رفت. چون عنفوان جوانی او همزمان با مشروطیت بود و از همه بالاتر در اصفهان با سیدحسن مدرس روحانی و سیاستمدار معروف آشنایی یافت، سودای سیاست داشت و تدریجاً در محافل سیاسی داخل شد. در سی سالگی کاندیدای مجلس شورای ملی شد و از یزد به پارلمان راه یافت. در دوره پنجم که مجدداً از یزد وکیل شد، رسماً با مرحوم مدرس، ملک‏الشعرای بهار و زعیم و چند تن دیگر به تشکیل اقلیت پارلمانی پرداختند و حائری‏زاده از این رهگذر اسم و رسم زیادی یافت. حائری‏زاده از همگامان مدرس بود. مواضع او قبل از سلطنت رضاشاه با مدرس یکسان بود و پس از شهادت او نیز در این یگانگی استوار ماند. وی در دوره ششم نیز وکیل مجلس بود ولی داور او را به دادگستری دعوت کرد و مستشار دیوان کیفر شد. زمانی نیز مدیر صندوق صغار دادسرای تهران بود. بعد از شهریور ۱۳۲۰ مجدداً حائری‏زاده وارد سیاست شد و خود را کاندیدای انتخابات از یزد نمود ولی وجود افرادی مانند سیدکاظم جلیلی، دکتر طاهری و سیدضیاءالدین طباطبایی مانع از این بود که حائری‏زاده وارد مجلس شود.
قوام‏السلطنه در سال ۱۳۲۵ حزب دموکرات ایران را تشکیل داد و حائری‏زاده نیز در آن حزب از موسسین بود. در انتخابات دوره یازدهم از طرف حزب مجری انتخابات در خراسان شد و خود نیز کاندیدای سبزوار گردید. مجلس پانزدهم که مخلوق قوام‏السلطنه بود، خیلی زودتر از آنچه تصور می‏رفت، چهره واقعی خود را نشان داد و در اولین مقاومت مجلس در مقابل رئیس دولت، حائری‏زاده نیز کم‏کم از او روی برگردانید و مشغول اجرای سیاستهای خاص خود شد. در دوره پانزدهم قوام‏السلطنه خیلی زود جای خود را به حکیم‏الملک داد و حکیم‏الملک نیز کابینه را به هژیر سپرد و هژیر هم تحویل ساعد داد. حائری‏زاده در حکومت این افراد در نقش یک اقلیت تندرو قرار گرفت و با چند تن دیگر از وکلا به استیضاح و ساقط کردن دولتها پرداختند. حائری‏زاده از این جهت برای مردم یک نماینده دلسوز و تا حدی مصلح قلمداد شد.
در انتخابات دوره شانزدهم قانونگذاری با کمک و مساعدت سرلشکر زاهدی، چند تن از افراد جبهه ملی از تهران به پارلمان راه یافتند. از جمله حائری‏زاده که عضو این جبهه بود وکیل مردم تهران در مجلس شورای ملی شد.
دوره شانزدهم مجلس را باید یکی از ادوار تشنج دانست. اقلیت هفت نفری که حائری‏زاده هم عضو آن بود، دولتها را شدیداً در فشار قرار داده بودند، مخصوصاً فکر ملی شدن صنعت نفت در این دوره قوت گرفت و ظاهراً اقلیت آن را تعقیب می‏کرد. نطقهای حائری‏زاده در این دوره بر ضد ساعد، منصور و رزم‏آرا نخست‏‏وزیران وقت، بسیار تند و تحریک‏آمیز بود. در اواخر دوره شانزدهم رزم‏آرا نخست‏وزیر کشته شد و چند روزی علاء حکومت کرد تا سرانجام رهبر جبهه ملی به پیشنهاد لیدر اکثریت (جمال امامی) به نخست‏وزیری رسید و پس از مدت کوتاهی انتخابات دوره هفدهم به طور نیم‏بند انجام گرفت و حائری‏زاده این بار هم وکیل تهران شد و در جریان ملی شدن صنعت نفت بسیار فعال بود. ابتدا موافق دکتر مصدق بود و همراه او در تحصن دربار شرکت داشت. اما در این دوره جبهه ملی متلاشی شد و حائری‏زاده نیز در صف مخالفان قرار گرفت و مبارزات او با دولت شروع شد. حائری‏زاده میل داشت با عنوان سفیر فوق‏العاده و سیار به کشورهای اروپایی برود ولی دولتی که خود او نیز یکی از بنیادگذاران آن بود، به این تقاضا اعتنا نکرد، حائری‏زاده هم در صف مخالفین جدی قرار گرفت.
بعد از به هم خوردن دوره هفدهم، حائری‏زاده تحت تعقیب بود ولی کودتای ۲۸ مرداد او را نجات داد و مورد توجه سپهبد فضل‏الله زاهدی قرار گرفت و به مأموریت سفارت سیار اعزام شد. در انتخابات دوره هجدهم مجلس شورای ملی، وکیل اول تهران گردید ولی به علت خوی مخالفتی که با همه دولتها داشت، با زاهدی نیز نساخت و در سلک مخالفین او قرار گرفت. خصوصاً هنگام طرح مسئله نفت، به وزیر دارایی کابینه (دکتر علی امینی) حملات زیادی نمود.
حائری‏زاده تا پایان دوره هجدهم، در مجلس شورای ملی بود. بعد از آن دیگر کاری نتوانست انجام دهد و با حقوق بازنشستگی و رتبه یازده قضایی امرار معاش می‏کرد. حائری‏زاده در طول حیات سیاسی خود، مدتی توقیف و زندانی شد و زمانی نیز در تبعید به سر برد. وفات او در سن ۸۴ سالگی در ۱۳۵۱هـ .ش در تهران اتفاق افتاد.

پروانه بابائی

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران