بررسی تاثیر آموزش بهداشت در کاهش میزان استفاده از جوش شیرین در نانوایی‌های شهرستان خمینی شهر درسالهای ۸۱ تا ۸۴

● مقدمه :
آموزش بعنوان عنصر کلیدی و تفکیک ناپذیر در رشد و توسعه پایدار یک جامعه ، از مهمترین راهبردهای تضمین موفقیت برنامه ی خدماتی در کلیه ابعاد اجتماعی به حساب می آید و ارائه آموزش صحیح منطبق با اصول علمی روز تنها راه دستیابی مطلوب بهداشت و سلامت محسوب میشود .(۱ )
تلفیق هنر آموزش با اصول و مبانی روانشناسی یادگیری ، بر فرایند های آموزش و پر بار شدن نتایج آن تاثیری شگرف خواهد گذاشت و باعث تغییرات نسبتا پایدار در رفتار فراگیر و بهداشتی نامطلوب به رفتار بهداشتی مطلوب میگردد.(۱)
آموزش های برنامه ریزی شده و هدف داری که برای ارتقاء سطح دانش ، نگرش و عملکرد فراگیران تاثیرگذارد و سبب اصلاح و بهبود رفتار درآنان شود، در زمینه برنامه های سلامت معجزات بیشماری بوجود آورده وگامهای اساسی در راه ارتقاء سلامت جامعه برداشته است.(۲)
بررسی تجزیه و تحلیل آگاهی ها ، گرایش ها و رفتارهای بهداشتی و طراحی و اجرای برنامه های آموزشی درزمینه دگرگون سازی آنها بر پایه یافته ها ی علمی است که متقاعد کردن افراد (ونه با تحمیل نظرات ) دست یافتنی خواهد شد .(۳)
آنچه در فرایند جاری تهیه نان در نانوایی های شهری وروستایی ما ( به عنوان رفتارهای غیر بهداشتی ) با استقبال روبه رو شده و متاسفانه از طرف نانوایان (نه بعنوان رفتار غیر بهداشتی که فعالیتی معمولی ) بارها وبارها استفاده میشود جوش شیرین است . تغییر این رفتارو پیشنهاد رفتاری بهداشتی بجای آن (مانند استفاده از خمیر مایه ) باید هدف آموزشهای ما باشد بیان مسیر کار در این تغییر رفتار هدف این گفتار است.
مطالعات انجام شده نشان میدهد که استفاده از جوش شیرین د ر عمل آوری خمیر و پخت نان ( که رفتاری غلط و غیر بهداشتی است) باعث بروز عوارض متعددی در مصرف کنندگان نان خواهد شد بروز ناراحتی های گوارشی ، اختلال در هضم و جذب مواد غذایی و ایجاد کم خونی فقر آهن از جمله این عوارض است.
در راستای اجرای سیاست ها و وظایف قانونی وزارت بهداشت و درمان که عهده دار تامین و ارتقاء سلامت آحاد جامعه است مصرف جوش شیرین در تهیه نان ممنوع اعلام گردید و با همکاری ارگانهای ذیربط و دستگاههای اجرایی گامهای موثری برای کاهش میزان مصرف این ماده در نانوائی ها برداشته شد.برخورد با متخلفین و معرفی آنان به دادگاه ،بازرسی های متعدد (که معمولا همراه با آموزشهای چهره به چهره وذکر نکات بهداشتی به نانوایان بود ) و اگاه سازی آنان در زمینه عوارض استفاده از جوش شیرین از جمله این اقدامات بحساب می آمده و می آید ولی در کنار این اقدامات آموزش های مدون و برنامه ریزی شده اعضای صنف خباز و استفاده از روش آموزش گروهی و تکنولوژی مناسب آموزش جایگاه ویژه ای بخود اختصاص می دهد.از آنجا که تا کنون کارایی این شیوه آموزشی در تغییر رفتار مذکور مورد ارزیابی قرار نگرفته است ، این مطالعه با هدف بررسی تاثیرآموزشهای برنامه ریزی شده و عملی بر استفاده نادرست از ماده مذکور طراحی واجرا شد .
● روش انجام کار:
براساس ماده ۱ فصل اول آئین نامه اجرائی ماده ۱۳ قانون مواد خوردنی و آشامیدنی کلیه متصدیان و کارکنان مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد غذایی و اماکن عمومی موظفند دوره ویژه آموزش بهداشت عمومی را بگذرانند از این ماده بعنوان ابزار قانونی برای انجام کاراستفاده شدوباتاسیس آموزشکده اصناف درشهرستان خمینی شهر (با جمعیتی بالغ بر ۲۸۰ هزار نفر ) با همکاری مرکز بهداشت ، اداره بازرگانی و مجمع امور صنفی که با توجیه و جلب همکاری اعضای صنوف و اتحادیه ها همراه شد با برنامه ریزی دوره های آموزشی۴۰ساعته برای صنوف مختلف سعی در آموزش بهداشت به آنان داشته و کلیه نانوایان درجلسات آموزشی حضور یافته و بر اساس طرح درسها اموزش دیدند.آموزش ارائه شده در طی ۳ دوره آموزشی ، از دیماه ۸۱ لغایت خرداد ۸۳ (که درآن ۱۵۹ نفر از نانوایان خمینی شهری شرکت داشتند) علاوه بر موضوعات مختلف آموزشی (که برای هر یک طرح درسی مجزا نوشته و توسط مدرسین ارائه میشود) بر عدم استفاده از جوش شیرین و جایگزینی آن بجای خمیر مایه تاکید گردید.نمونه طرح درس مورد استفاده درضمیمه آورده شده است.
نکته جالب وقابل توجه در زمان برگزاری کلاسها این بود که بسیاری از نانواهایی که درشروع آموزشها به شدت تاکید بر لزوم استفاده از جوش شیرین در تهیه نان داشتند با کسب آموزشهای علمی عملی لازم نسبت به این رفتار غلط غیر بهداشتی آگاه شدند واکنون از بهترین نانوایان شهرستان می باشند و وحتی در دوره های بعدی کلاسها دراجرای آموزشهای عملی از این افراد بصورت حضوری و یا بواسطه فیلمهایی که از تهیه نان بدون جوش شیرین از محل کسب خود آنها تهیه شده بود استفاده گردید که تاثیر بسزایی برای فراگیران داشت.
نتایج حاصل از آزمایش بر روی نان حاصل از فعالیت این نانوایی ها در طی یک دوره یکساله جمع آوری و ثبت گردید.
● نتایج :
نمونه برداری های اتفاقی و مکرر از نان های پخته شده در واحدهای خبازی (بویژه پخت صبح) و ارسال نمونه ها به آزمایشگاه موادغذایی اداره نظارت بر موادغذایی استان اصفهان (که از طریق سنجش میزان Ph نان انجام گرفت) و ثبت نتایج حاصله مشخص کرد که در سالهای۸۱،۸۲،۸۳و۸۴ مجموعا ۸۹۲ نمونه نان آزمایش شده است .
در ابتدای برنامه (سال ۸۱ ) بطور متوسط ۵/۴۴ درصد از نمونه های نان آزمایش شده وجود جوش شیرین در آنها گزارش شده ( همچنان که در نمودار زیرنشان داده شد است) ولی با شروع دوره آموزشی و ارائه آموزشهای لازم درسال ۸۲ این مقدار به ۵/۱۲ درصد و در پایان سال۸۴ به۴.۲درصد رسیده و کاهش منطقی آن مشخص و واضح است.
● بحث و نتیجه گیری:
تغییر دانش و نگرش نانوایان خمینی شهری که در نتیجه آموزشها بدست آمد باعث تغییر عملکرد و کاهش میزان مصرف جوش شیرین در عمل آوری خمیر و پخت نان شده است که با توجه به عدم تغییر واضع در سیاستهای برخورد با متخلفین و تعداد بازرسی واحدهای نانوایی نقش آموزشهای ارائه شده در آموزشکده اصناف شهرستان مشخص میگردد. در راستای کاهش میزان مصرف جوش شیرین ، جایگزینی خمیر مایه بجای آن مورد استقبال نانوایان قرار گرفت که در جای خود بسیار قابل توجه است .
▪ نمونه طرح درس
ـ موضوع: عدم استفاده از جوش شیرین در عمل آوری خمیر و پخت نان
ـ گروه هدف : نانوایان سطح شهرستان خمینی شهر
ـ هدف کلی : نانوایان خمینی شهری در زمینه عدم استفاده از جوش شیرین در عمل آوری خمیر وپخت نان دانش و نگرش لازم را فراگیرند انتظار می رود در پایان این درس فراگیر بتواند به اهداف بالا دست یابد.

نمودار تعداد نمونه برداری انجام شده از نان تولیدی نانوایی‌های شهرستان خمینی شهر درسالهای ۸۱ تا ۸۴

نویسندگان :
محمد جواد محمدی – کارشناس بهداشت محیط معاونت بهداشتی. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان-
یداله حاجی حیدری کارشناس مسئول بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان خمینی شهر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
فاطمه مهدور کارشناس بهداشت محیط ، مرکز بهداشت شهرستان خمینی شهر. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
حسینعلی رواخواه،کاردان بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان خمینی شهر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

منابع :
۱ ) چگینی ، یوسف رضا . روانشناسی یادگیری و اموزش. به سفارش وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و یونیسف . تهران : ۱۳۸۱
۲ ) پارسی نیا ، سعید ، حکمت، سیمین، آموزش برای بهداشت ، تهران :انتشارات چهره ۱۳۸۱
۳ ) محسنی ، دکتر منوچهر ، مبانی آموزش بهداشت . تهران:۱۳۶۳