خاکسپاری و مراسم آن

خط زندگی هر كدام از ما در این دنیای مادی با نقطه‌ای به نام «تولد» آغاز می‌شود و نقطه‌ای دیگر به نام مرگ، آخرین اثر روی این خط است. خطی كه گاه صاف است و كوتاه‌ترین فاصله‌ بین دو نقطه است، چنانكه ریاضیدان‌ها می‌گویند و گاه بلندتر است و خطی صاف نیست!
بین این دو نقطه‌ تولد و مرگ هم، نقاط بیشماری وجود دارد كه غم‌ها، شادی‌ها، شكست‌ها و پیروزی‌های ما، بخشی از آنهاست.
...و انسان زندگی اجتماعی دارد او از تنهایی گریزان است، همواره به گونه‌ای با همنوع خود ارتباط برقرار كرده است، از همان آغاز پیش از اینكه زبان، خط، نامه، تلفن و حتی SMS این باشد! دریافت كه به مدد با هم بودن و یكی شدن می‌تواند طول خط زندگی خود در این دنیا بیشتر كند. او از همان آغاز به خوبی متوجه شد كه تقسیم كردن غم‌ها و شادی‌ها با دیگران اتصال نقاط زندگی‌اش را محكم‌تر می‌كند. او می‌دانست تقسیم كردن غم‌ها به راستی شكستن و كم‌كردن آنها و تقسیم‌كردن شادی‌ها، نه تقسیم كه خود ضرب و جمع آنهاست. پس چه بهتر كه راهی می‌یافت و مراسمی برپا می‌كرد تا كنار آنهایی كه دوستشان دارد و به كمكشان احتیاج دارد، تقسیم غم و شادی كند، شكست‌ها و فقدان‌ها را بهتر بپذیرد و قوی‌تر و محكم‌تر نقاط دیگر زندگی را پشت‌سر بگذارد.
... او تولد عزیزانش را در كنار سایر دوستان و عزیزان با آداب و رسوم خاصی جشن گرفت و برای مرگ آنها به كمك اقوام و دوستان و در مراسمی دیگر به سوگ نشست. پیوند یكی شدنش را با شخصی دیگر ازدواج نامید و در هر كجای این دنیا و در هر عصر و زمانی آن را به نوعی جشن گرفت و آداب و ر سومی برایش تعیین كرد.
...و امروز در نقطه‌ای دیگر از نقاط زندگی، درست مثل نقطه‌هایی كه پیش از این داشتیم، نقاطی كه فاصله آنها یك هفته است، به ستون آداب و رسوم ملل رسیده‌ایم و نقطه تلاقی خوبی است و مانند هفته‌های قبل از سنت‌ها و رسم و رسوم مردم در همین لحظه‌های زندگی صحبت می‌كنیم. و از آنجا كه به دنبال هر تولدی، مرگی نیز وجود دارد و این دو صفحات اول و آخر كتاب زندگی در جهان مادی است. همانطور كه با برگ اول این كتاب و نحوه برخورد با آن در نقاط مختلف جهان آشنا شدیم. این بار نیز به سراغ صفحه‌ای دیگر می‌رویم، صفحه آخر و از آداب و رسوم و نحوه برخورد مردم با موضوع مرگ و جدایی در برخی نقاط دنیا آشنا می‌شویم موضوعی كه شاید چند هفته‌ای ما را مشغول كند. از مرگ و مراسم مربوط به تدفین در میان آفریقایی‌ها شروع می‌كنیم.
● مراسم مربوط به تدفین و تسلی بازماندگان
این مردم با اعتقاد بر اهمیت برگزاری و توجه به این مراسم، سال‌های سال است كه همچون اجداد خود آنها را مهم می‌دانند و در برپایی مجالس و پرداختن به آداب و رسوم خود در این مورد خاص می‌گویند:«مردگان همواره منتظر هستند تا بستگان و نزدیكان آنها مراسمی خوب برپا كنند و در واقع آنها را به خوبی به سفر آخرت بفرستند و به همین علت یكی از كارهایی كه معمولا انجام می‌دهند قربانی كردن حیوانی است كه از گوشت او غذای مهمانان را هم تهیه می‌كنند. حتی برخی از آفریقایی‌ها در مراسم تدفین، گاو نری را می‌كشند و آن را با مرده دفن می‌كنند و گاهی هم مدتی پس از دفن فرد از ۳ ماه تا ۲ سال بعد به این كار (ذبح حیوان) اقدام می‌كنند. عده‌ای از مردم جنوب آفریقا این گاو را «حیوان بازگشت دهنده» می‌دانند و می‌گویند متوفی به كمك آن به خانه باز می‌گردد و می‌تواند مراقبت اهل خانه باشد.
آنها می‌گویند هر فردی پس از مرگ به سراغ خانه و خانواده می‌رود و تنها وقتی بازماندگان او از بین می‌روند و یا فراموشش می‌كنند، وی به راستی می‌میرد و برای همیشه در قبرستان می‌ماند و آنجا را ترك نمی‌كند.
در آیین و فرهنگ آنها نیز به مراسم تدفین به عنوان زمان و مكانی برای اتحاد و یكی شدن بازماندگان و مرور گذشته و زندگی اجداد خود نگاه می‌كنند و حتی در بعضی مناطق آفریقا، سعی می‌شود با شادی و در كنار هم بودن و حتی جشن‌های شادمانه گرفتن مانع تاثیر قدرت ویرانگر مرگ شوند و می‌گویند به این روش تاثیر آن را كم می‌كنیم.
بسیاری از رسوم قدیمی آفریقای جنوبی در مورد مساله مرگ، هنوز در میان نسل‌های جدید وجود دارد، برای نمونه در بعضی مناطق، زمانی كه شخصی در خانه‌ای می‌میرد، تمام پنجره‌های آن خانه را با دوده و خاكستر، تاریك كرده، می‌پوشانند و تابلو‌های نصب شده روی دیوار خانه‌ها را برعكس می‌كنند و روی تمامی آینه‌ها، تلویزیون‌ها و هر شیء دیگری كه انعكاس نور داشته باشد را می‌پوشانند. سپس تختخواب مرده را از اتاق او بیرون می‌آورند. بعد جای آن تشكی می‌اندازند و زنان داغدیده در ایام سوگواری كه معمولا ۱۳ـ۷ روز طول می‌كشد روی آن می‌نشینند و در همین روزهاست كه سایرین برای تسلیت گویی به سراغ ایشان می‌آیند.
معمولا شب قبل از دفن جنازه و البته پیش از غروب آفتاب، متوفی را به اتاق خود می‌آورند و تا صبح همگی در كنار آن بیدار می‌مانند و حتی در همان شب به نیت دوركردن بدبختی‌ها و اتفاقات ناگوار بعدی از این خانواده، حیوانی را قربانی می‌‌كنند و خونی می‌ریزند. در بعضی‌ جاها هم پوست حیوان مورد نظر را روی جسد انداخته و آن را به عنوان پتویی برای او درنظر می‌گیرند.
مراســم تدفیــن و به خاكسپاری نیز صبح روز بعد پیش از طلوع آفتاب انجام می‌شود و اجازه نمی‌دهند این كار به بعدازظهر كشیده شود. چون معتقدند جادوگران بعدازظهرها در جست‌و‌جوی اجساد هستند تا برای مقاصد شیطانی خود از آنها استفاده كنند. به همین خاطر و با اعتقاد بر اینكه ساحران و جادوگران صبح‌ها خواب هستند، مردگان را صبح زود دفن می‌كنند.
در میان بعضی از مردم آفریقا رسم است كه در مراسم تدفین، كودكان و افراد مجرد حضور نداشته باشند. در هنگام دفن نیز تمام بستگان درجه یك متوفی دوشادوش هم در یك طرف قبر می‌ایستند و سپس مرده دفن می‌شود. در حین این مراسم نباید هیچ‌كس صحبتی كند و كوچك‌ترین كلام یا صدایی از دهانی خارج نمی‌شود. در حالی كه مرده دفن می‌شود به همراه او دارایی‌ها و اموال شخصی‌اش همچون ظروف غذاخوری، عصا، پتو و سایر چیزهای ضروری را در قبر می‌گذارند.
پس از انجام مراسم خاكسپاری مهمانان به منزل شخص فوت كرده می‌روند و همگی غذایی را در كنار هم می‌خورند و تكه‌هایی از عود را به نیت رفع بدبختی و شر از زندگی‌هایشان در ظرف آبی می‌اندازند. حداقل تا یك هفته نزدیكان مرده در خانه می‌مانند و هیچ فعالیت اجتماعی ندارند. برخی لباس سیاه می‌پوشند و یا تكه‌ای پارچه سیاه را به لباس خود متصل می‌كنند.
پس از پایان این یك هفته لباس‌های او را در بقچه‌ای می‌پیچند و به مدت یك سال آن را در جایی دور از دید خودشان قرار می‌دهند. پس از این مدت، لباس‌ها را بیرون آورده و آنها را بین افراد خانواده تقسیم می‌كنند و یا آنكه آنها را سوزانده و از بین می‌برند.
بعد از مدتی خانه را به خوبی شسته و به عبارتی خانه‌تكانی می‌كنند، حیوانی را قربانی كرده و تمام بدی‌ها و بدبختی‌ها را فراری می‌دهند.
معمولا زنان تا یك سال پس از مرگ شوهرانشان سوگوار و عزادار می‌مانند و كودكان تا ۳ ماه به سوگواری ادامه می‌دهند.
● هدف از انجام این مراسم
انجام مراسم تشییع جنازه و به خاكسپاری آن تنها منحصر به این مردم نیست و از آنجایی كه اكثر افراد در كل تاریخ از مرگ وحشت داشته‌اند، از ۶۰۰۰۰ سال پیش از میلاد، بشر اجساد عزیزان خود را با آداب و رسوم خاصی از بین می‌برده یا خاك می‌كرده است. حتی انسان غارنشین نیز اجساد خود را همراه با گل‌های بسیاری به خاك می‌سپرده است.
اما آنچه مسلم و واضح است، آرامش، پذیرش و تسكینی است كه از پس اجرای تمامی مراسم با تنوع بسیار زیاد آن به دست می‌آورده و می‌توانسته غم ناشی از نبودن عزیزان را بهتر تحمل كند. هفته‌ای بعد به گوشه‌ای دیگر از دنیا سر می‌زنیم.

مینو ضابطیان

منبع : روزنامه تهران امروز