زیتون

▪ نام فارسی: زیتون
▪ نام لاتین: Olive
▪ نام علمی: Olea europaea
▪ خانواده گیاهی: Oleaceae
● تاریخچه
کاشت درخت زیتون قدمتی بسیار داشته و پیدایش و منشاء اصلی این گیاه سوریه بوده است. اما بعضی از دانشمندان مبداء کشت این گیاه را یونان قدیم می‌دانند که سپس از آنجا به اروپا منتقل شده است. سابقه کاشت زیتون در ایران خیلی مشخص نیست. عده‌ای بر این باور هستند که برای اولین بار درختان زیتون در کرمان و گرگان کاشت شده است و عده‌ای دیگر معتقدند که زیتون در صدر اسلام توسط اعراب به ایران آورده شده به‌طوری که کشت زیتون در گیلان و طارم براساس استاد موجود، سابقه ۹۰۰ ساله دارد.
از مناطق مهم زیتون کاری در ایران می‌توان به استان‌های گیلان (به‌ویژه شهرهای رودبار و منجیل) خوزستان، فارس، کهکیلویه و بویراحمد و کرمانشاه اشاره کرد.
● اهمیت اقتصادی زیتون در جهان و ایران
طبق اطلاعات نتشر شده توسط سازمان خواربار جهانی (FAO)، جمع کل درختان زیتون دنیا در سال ۱۹۹۶ میلادی، ۸۵۰ میلیون اصله و سطح زیر کشت ۵/۱۰ میلیون هکتار است. ۷۵ درصد درختان زیتون در کشورهای اروپائی، ۱۳ درصد در آسیا، ۸ درصد در آفریقا و ۳ درصد در آمریکا و اندکی در اقیانوسیه کشت شده است.
در جهان طبق آخرین آمار موجود در حال حاضر متجاوز از ۳۰ کشور جهان در زمینه کاشت درخت زیتون فعال هستند. بزرگترین کشورهای تولیدکننده زیتون در منطقه دریای مدیترانه متمرکز شده‌اند که از مهمترین آنها می‌توان به کشورهای اسپانیا، ایتالیا، یونان، تانزانیا و ترکیه اشاره کرد. در سال ۲۰۰۰ میلادی در حدود ۲۳ میلیون تن روغن زیتون تولید شده است که ۴ درصد از کل تولید روغن نباتی جهان را تشکیل می‌دهد.
مصرف سرانه روغن زیتون در سال در کشورهای مختلف به‌شرح ذیل است:
براساس آمارهای موجود، سطح زیر کشت باغات زیتون در کشور در سال ۱۳۷۷ حدود ۲۰،۰۰۰ برآورد شده است که از این مقدار سطح زیر کشت، کل میزان تولید کشور در همین سال متجاوز از ۴۰ هزار تن میوه زیتون بوده که معادل ۸/۲-۲ هزار تن روغن زیتون و ۶-۴ هزار تن کنسرو زیتون است.
● خصوصیات گیاه‌شناسی
زیتون درختی همیشه سبز، به ارتفاع حدود ۱۵ متر است که پوست تنه آن خاکستری و واجد ترک‌هائی بسیار ظریف و فلس‌دار است، برگ‌ها ساده، سرنیزه‌ای تا تخم‌مرغی با بافت چرمی تقریباً بدون دمبرگ هستند و جام گل سفیدرنگ است.
میوه‌ها بیضوی تا کروی هستند که در مرحله کال بودن سبزرنگ و پس از رسیدن به سیاه‌رنگ یا قهوه‌ای می‌شوند.
زیتون جزء درختان مناطق نیمه‌گرمسیر طبقه‌بندی می‌شود. میوه آن هسته‌دار بوده و از مزوکارپی گوشتی، خوراکی و غنی از لیپید برخوردار است. گوشت میوه زیتون و هسته آن به ترتیب ۸۳-۶۵ و ۳۰-۱۳ درصد کل وزن میوه را تشکیل می‌دهند.
● خواص درمانی زیتون
قسمت مورد استفاده درخت زیتون (از نظر درمانی) عمدتاً برگ آن است. برگ درخت زیتون دارای مواد تلخ، مواد قندی، مواد رزینی، موم، کلروفیل، تانن، اسید گالیک و مانیت است. برگ زیتون دارای اثر مدر بوده و برای کاهش فشار خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طب گذشته بیشتر از روغن زیتون به‌عنوان ملین استفاده کرده و آن را بالاخص برای معالجه دردهای عصبی توصیه می‌کرده‌اند ولی از مصرف برگ زیتون در منابع سنتی هیچ‌گونه گزارشی مشاهه نشده است.
▪ از دیگر خواص داروئی آن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱) به مقدار روغن زیتون و صمغ کاج در بطری مخلوط کرده آن را به شدت تکان دهید و سپس آن را در ظرف آبی گذاشته حرارت دهید تا آب بجوشد. ماده حاصله درد را تسکین می‌دهد.
۲) مقدار مساوی روغن زیتون را با عصاره انگور مخلوط کنید و زخم‌ها را با آن بشوئید.
۳) بعضی سنگ‌های کیسه صفرا به‌وسیله ناشتا خوردن یک قاشق مرباخوری روغن زیتون و چند قطره آب مرکبات حل می‌شوند.
۴) جوشاندن برگ یا پوست زیتون که عسل به آن افزوده شده است در درمان تب‌ها و گریپ‌ها مؤثر است.
۵) برای درمان فشار خون، ۲۰ عدد برگ خشک زیتون را در ۳۰۰ گرم آب به مدت ۱۵ دقیقه بجوشانید. آن را صاف کنید و صبح و شب آن را همراه با عسل بخورید. پس از ۱۵ روز فشار خون به حالت طبیعی برمی‌گردد.
۶) مخلوطی از گلیسیرین و روغن زیتون برای رفع ترک‌ها پوست دست و پا مفید است.
۷) برای جلوگیری از ریزش به مدت ده روز، موها را پیش از شستشو با روغن زیتون مالش دهید و سپس با آب و صابون بشوئید.
۸) روغن زیتون را با سیر کوبیده مخلوط کنید. این ماده برای تسکین دردهای روماتیسمی مفید است.