کنگ دژ روایات ملی نام مشترک تخت جمشید، همدان، گنجه، بابل و نینوا است

در کتاب پهلوی بندهش گفته شده است ور جمکرد یعنی دژ ساخته شده توسط جمشید در میانه پارس قرار دارد. گرچه بخش وندیداد اوستا در فرگرد دوم خود به درستی جای جمشید تاریخی و ور وی را در سمت ایرانویج (حوالی کوه سهند) خاطر نشان می کند. یعنی انتساب پاسارگاد به تخت جمشید بعد ها از روی معروفیت ورجمکرد در روایت دینی زرتشتی صورت گرفته است. نام تخت جمشید در کتاب پهلوی بندهش همچنین به صورت کنگ دژ (دژ محل خزانه) آورده شده است. آنجاییکه می گوید: "پشوتن گشتاسپان (داریوش پسر گشتاسپ) با هزار پیرو خود در آن اقامت دارند و در پایان جهان به ایرانشهر می آیند و دین و پادشاهی را دوباره مستقر می سازند." عناوین پشوتن یعنی تن به سزا ارزانی و جاماسپ (مغ کش) القاب داریوش به سبب واقعه مغ کشی به وی داده شده اند که این دو هیئت وی در روایات ملی کتب پهلوی و شاهنامه تبدیل به دو شخصیت سلطنتی از خاندان هوگو (هخامنش) در عهد زرتشت شده اند. می دانیم جاماسپ در روایات کتب اوستایی و پهلوی داماد زرتشت و همسر دختر او پوروچیستا (پردانش) به شمار رفته است و داریوش با پارمیس (پر دانش) دختر گائوماته بردیه ازدواج نموده بود. اما در باب کنگ دژ روایات ملی ، مطالب بسیار در آمیخته است؛ معهذا قابل تمییز از یکدیگر هستند: کنگ دژی که سیاوش ساخته (سیاوخش کرد) همان شهر گنجه است که در آنجا فرائورت (فرود/سیاوش) پادشاه مقتدر ماد توسط مادیای اسکیتی ملقب به مجرم و پر آسیب (فراسیاب)غافلگیرانه از سمت شمال قفقاز مورد تهاجم قرار گرفت و کشته شد. کنگ دژی هفت حصاری که توسط کیخسرو (کی خشثرو، هوخشثره) فتح شده است همان دژ کیشه سو (همدان) است که آشوریان آن را برای چپاول ماد در قلب اراضی مادها بنا نموده بوده اند. ثروتهای این دژ از ویرانی و غارت خزائن پایتختهای آشور یعنی نینوا و شهر آشور تأمین شده بود که تقریبا طی شش سده غارتگری و باجگیری برده داران ستمگر آشوری بدست آمده بوده است. همین دژ در شاهنامه در رابطه با فریدون (کورش سوم) و ضحاک (آستیاگ) تحت نام دژ هوخت کنگ (دژ محل گنج نیک) قید شده است. در شاهنامه خود این دژ هوخت کنگ (به تصحیف هودجش کنگ) با بیت المقدس (بابل= شهر دروازه خدا) در هم آمیخته است خصوصاً آنجا که همانند متن ناهید یشت اوستا صحبت از عبور از دجله را می نماید این موضوع به وضوح عیان میگردد. از سوی دیگر دژ هوخت کنگ در رابطه با کیخسرو مطابق نینوا (شهر رفاه و ثروت) است که در شاهنامه تحت نام دژ بهمن (وهومان= خانه نیک) به عنوان مقر دیوان ویرانگر (آشوریان) در اردبیل (خانه مقدس= بیت المقدس، منظور نینوا) معرفی شده است که به قول بندهش پ کماز دیوان (محل باده گساری آشوریان) بود و کیخسرو آن را برزمین نشاند یعنی با خاک یکسان کرد. شیر بیرحم پیر آشور بدست اخلاف شکارهای به رهبری کی خشثرو و متحدانش کورش دوم (توس) و برادرش آریارمن (گستهم) و سپیتمه جمشید (گودرز کشوادگان) خودش برای همیشه به تاریخ سپرده شد.
ضمناً در و دیوار تخت جمشید که حاوی نقوش خراج دهندگان دور و نزدیک است تردیدی در کنگ دژ به شمار رفتن تخت جمشید باقی نمی گذارد. نام پارسی کهن آنجا یعنی پاسارگاد را می توان محل نگهداری [خزاین] معنی نمود. هندوان نیز از مهابهاراته (رباینده گنج بزرگ) سوای میهن خویش همین پاسارگاد کورش را مدّ نظر داشته اند چه هندوان نام کورش را سوای هیئت اوستایی آن یعنی ثراتئونه (سومی، منظور کورش سوم) به صورت بهاراته (رباینده گنجها) قید نموده اند. جمشید تاریخی (=مؤبد درخشان) یعنی سپیتمه (=سپید رخسار) داماد و ولیعهد آستیاگ پادشاه ولایات جنوب قفقاز بوده است که به امر کورش سوم به قتل رسید. ولی کورش سوم (فریدون) با همسر مسن او آمی تیدا دختر آستیاگ ازدواج نمود و پسران او سپیتاک (زریادر) و مگابرن (ویشتاسپ) به پسر خواندگی (ایرج و سلم) یا برادر خواندگی (کتایون و برمایون)خود پذیرفت و ایشان از حکومت ماد کوچک و ماد سفلی به حکومت بلخ و گرگان بر گماشت. ارنست هرتسفلد ایرانشناس معروف آلمانی، سپیتاک پسر سپیتمه را همان زرتشت سپیتمان می داند. نگارنده بعد سه دهه تحقیق در این راه، این نظر را درست دیده و ویشتاسپ حامی زرتشت را نیز همان برادر بزرگ او مگابرن ویشتاسپ دریافته ام و از موضوع معاصرت و این همانی بودن هر دو محلهای فرمانروایی زرتشت سپیتمان و گائوماته بردیه (پسرخوانده و داماد کورش) و سپیتاک پسر سپیتمه به طور قطع به یکی بودن اینان رسیده ام. در شاهنامه برمایون همچنین به عنوان گاو پرمایه شیر ده بزرگ و مقدسی معرفی میشود که دایه فریدون (کورش سوم) به شمار رفته است. بی شک این موضوع از ترجمه عامیانه نام گائومات (دانای سرودهای دینی) به گاو ماده عاید گردیده است. دختر دیگر آستیاگ یعنی خاله سپیتاک/گائومات/زرتشت تحت نام آموخه با بخت النصر پادشاه معروف بابل ازدواج کرده بود که تصور میشد باغهای معلق معروف بابل (در واقع حصار دفاعی مزین شهر بابل) به خاطر وی بنا شده بود که در اساس به سبب هراس از امپراطوری ماد و وابستگان پارسی و سکایی ایشان بوده است. در اوستا و شاهنامه همین دختران آستیاگ (ضحاک، اژدهاک) که به سهو غالباً دختران جمشید به شمار رفته اند تحت القاب ارنواک (ارنواز) و سنگهواک (شهرناز) یاد شده اند که فریدون/ کورش ایشان را از چنگ ضحاک (در اساس تاریخی خود منظور آستیاگ پادشاه ماد و نابونید پادشاه بابل) آزادشان ساخته و به عقد خود در می آورد. مارهای کتف ضحاک اشاره به ایزد ماروش ویژه شهر بابل یعنی مردوک می باشد. جالب است که چنینان باستان در گزارشهای خود در عهد اشکانیان نام بابل را تیائوچه (تئوژیه اوستا= محل اژدهای نیرومند) آورده اند که همانست در روایات ملی تبدیل به تازی شده و بعدها به اعراب اختصاص داده شده است.
رفتن فریدون به جنگ ضحاک (از سایت فـرهـنـگـسـرا)
کــمــر تــنــگ بــســتــش بــه کـــیـــن پـــدر /فــریــدون بــه خــورشــیــد بــر بــرد ســـر
بــه نــیــک اخــتــر و فــال گــیــتــی فــروز/ بــــرون رفــــت خــــرم بــــه خـــــرداد روز
بــــه ابـــــر انـــــدر آمـــــد ســـــر گـــــاه او /ســـپـــاه انـــجـــمـــن شــــد بــــه درگــــاه او
ســپــه را هــمــی تــوشــه بــردنـــد پـــیـــش / بــه پــیــلــان گــردون کــش و گــاو مــیـــش
چــو کــهــتـــر بـــرادر ورا نـــیـــک خـــواه / کــیــانــوش و پــرمــایـــه بـــر دســـت شـــاه
ســـری پـــر ز کـــیـــنــــه دلــــی پــــر ز داد / هــمــی رفــت مــنــزل بــه مــنــزل چــو بـــاد
بــه جــایــی کــه یــزدان پــرســتــان بــدنـــد / رســــیــــدنــــد بــــر تــــازیــــان نـــــونـــــد
فـــرســــتــــاد نــــزدیــــک ایــــشــــان درود / پــس آمــد بــر آن جــای نـــیـــکـــان فـــرود
خــرامــان بــیــامـــد یـــکـــی نـــیـــک خـــواه / چــو شــب تــیــره گــشــت از آن جــایـــگـــاه
بـــه کـــردار حـــور بـــهـــشـــتـــیـــش روی / فــرو هــشــتــه از مــشــگ تـــا پـــای مـــوی
نــهــانــی بــیــامــخــتـــش افـــســـونـــگـــری/ ســـوی مـــهـــتـــر آمـــد بــــه ســــان پــــری
گـــشـــاده بـــافـــســـون کـــنـــد نـــاپـــدیــــد/ کـــه تـــا بـــنـــدهـــا را بـــدانـــد کـــلـــیــــد
نــه از راه پـــیـــگـــار و دســـت بـــدیـــســـت/ فــریــدون بــدانــســـت کـــان ایـــزدیـــســـت
کـــه تـــن را جـــوان دیـــد و دولـــت جـــوان / شــــد از شــــادمــــانــــی رخــــش ارغـــــوان
یـــکـــی پـــاک خــــوان از در مــــهــــتــــرش/ خــورش هــا بــیــاراســت خـــوالـــیـــگـــرش
گـــران شـــد ســـرش رای خــــواب آمــــدش / چــو شــد نــوش خـــورده شـــتـــاب آمـــدش
بــــدیــــدنــــد و آن بــــخــــت بــــیـــــدار او / چـــــو آن ایـــــزدی رفـــــتـــــن و کـــــار او
تـــبـــه کـــردنـــش را بـــیــــاراســــتــــنــــد/ بــرادرش پــس هـــر دو بـــرخـــاســـتـــنـــد
بــــرادرش هــــر دو نـــــهـــــان از گـــــروه/ یـــکـــی کـــوه بـــود از بـــرش بـــرز کــــوه
شــــده یــــک زمــــان از شــــب دیـــــریـــــاز/ بــه پــایــیــن کــه شــاه خــفـــتـــه بـــه نـــاز
وزیــشــان نــبـــد هـــیـــچ کـــس را خـــبـــر / بــه کـــه بـــرشـــدنـــد آن دو بـــیـــدادگـــر
بـــر آن بـــرز بــــالــــای آن تــــیــــغ کــــوه/ بـــرفـــتـــنـــد هـــر دو نـــهـــان از گــــروه
نــــدیــــده مــــر آن کــــار بـــــد را گـــــران /ز خـــارا بـــکـــنـــدنـــد لـــخـــتــــی گــــران
بــدان تـــا بـــکـــوبـــد ســـرش بـــی درنـــگ / از آن کـــوه بـــالـــا بـــکـــنـــدنـــد ســـنــــگ
مــر آن خــفــتــه را مــرده پــنـــداشـــتـــنـــد / از آن کــوه غــلــطــان فــرو گـــاشـــتـــنـــد
خـــروشـــیـــدن ســـنـــگ بــــیــــدار کــــرد/ بــه فــرمــان یــزدان ســـر خـــفـــتـــه مـــرد
بـبــســت و نــجــنــبــیــد آن ســنــگ بــیــش/ بـافـسـون مـر آن ســنــگ از جــای خــویــش
نــکــرد آن ســخــن را بـــدیـــشـــان پـــدیـــد / هـمـان گـه کـمــر بــســت و انــدر کــشــیــد
چــنــان چــون بــود مــرد دیـــهـــیـــم جـــوی/ بـــــــه ارونـــــــد رود انــــــــدر آورد روی
بــه تــازی تـــو ارونـــد را دجـــلـــه خـــوان / اگــــر پــــهــــلــــوانــــی نـــــدانـــــی زبـــــان
لـــب دجـــلـــه و شــــهــــر بــــغــــداد کــــرد / دگـــــر مـــــنــــــزل آن شــــــاه آزاد مــــــرد
فـــــرســـــتــــــاد زی رودبــــــانــــــان درود / چـــو آمــــد بــــه نــــزدیــــک ارونــــد رود
کـه کـشـتـی بـرافـگــن هــم اکــنــون بــه راه / بـــر آن رودبـــان گـــفـــت پــــیــــروزشــــاه
از ایــن هــا کــســی را بــدیــن ســو مـــمـــان / مـــرا بـــا ســـپـــاهـــم بــــدان ســــو رســــان
بــه کــشــتــی و زورق هــم انـــدر شـــتـــاب / بـــــدان تـــــا گـــــذر یـــــابـــــم از روی آب
نـــیـــامـــد بـــگـــفـــت فــــریــــدون فــــرود / نـــیـــاورد کـــشـــتـــی نــــگــــهــــبــــان رود
چــنــیــن گــفــت بــا مــن ســخــن در نــهـــان / چـــنـــیـــن داد پـــاســـخ کـــه شـــاه جـــهـــان
جـــوازی بـــیـــابــــی و مــــهــــری درســــت / کــه مــگــذار یــک پــشــه را تــا نــخـــســـت
از آن ژرف دریـــــا نـــــیـــــامـــــدش بـــــاک / فـریـدون چـو بـشـنــیــد شــد خــشــمــنــاک
بــر آن بــاره ی تــیــزتــگ بـــرنـــشـــســـت / هــم آنــگـــه مـــیـــان کـــیـــانـــی بـــبـــســـت
بـــه آب انـــدر افـــگـــنـــد گـــلــــرنــــگ را / ســرش تــیــز شــد کــیـــنـــه و جـــنـــگ را
هـــمـــیـــدون بـــه دریـــا نـــهـــادنـــد ســــر / بــبــســتــنــد یــارانــش یــکـــســـر کـــمـــر
بــه آب انــدرون غـــرقـــه کـــردنـــد زیـــن / بــــر آن بـــــادپـــــایـــــان بـــــا آفـــــریـــــن
بـــه بـــیـــت الـــمـــقـــدس نـــهـــادنــــد روی / بـه خـشـگـی رسـیـدنـد ســر کــیــنــه جــوی
هــمــی کــنــگ دژ هــوختــش خـــوانـــدنـــد / کـــه بـــر پـــهـــلـــوانـــی زبـــان رانــــدنــــد
بـــــــرآورده ایـــــــوان ضـــــــحـــــــاک دان / بـــه تـــازی کـــنـــون خـــانـــه ی پــــاک دان
کــز آن شــهــر جــویــنــده بــهــر آمـــدنـــد / چــو از دشــت نــزدیـــک شـــهـــر آمـــدنـــد
یــکـــی کـــاخ دیـــد انـــدر آن شـــهـــر شـــاه / ز یـــک مـــیـــل کـــرد آفـــریـــدون نـــگـــاه
هــــمــــه جــــای شــــادی و آرام و مــــهــــر / فـروزنــده چــون مــشــتــری بــر ســپــهــر
کــه گــفــتـــی ســـتـــاره بـــخـــواهـــد بـــود / کــه ایــوانــش بــرتــر ز کــیـــوان نـــمـــود
کــه جـــای بـــزرگـــی و جـــای بـــهـــاســـت / بـــدانـــســـت کـــان خـــانـــه ی اژدهـــاســـت
بــرآرد چــنــیـــن بـــرز جـــای از مـــغـــاک / بـه یـارانـش گـفـت آنــک بــر تــیــره خــاک
مــــگـــــر راز دارد یـــــکـــــی در نـــــهـــــان / بــتــرســم هــمــی زانــکـــه بـــا او جـــهـــان
شــــتــــابــــیــــدن آیـــــد بـــــروز درنـــــگ / بــبــایــد کــه مــا را بـــدیـــن جـــای تـــنـــگ
عـــنـــان بـــاره ی تـــیـــزتـــک را ســـپــــرد / بــگــفــت و بــه گـــرز گـــران دســـت بـــرد
کــه پــیــش نـــگـــهـــبـــان ایـــوان بـــرســـت / تـــو گـــفـــتـــی یـــکــــی آتــــشــــی درســــت
تــو گــفــتــی هـــمـــی بـــرنـــوردد زمـــیـــن / گــران گـــرز بـــرداشـــت از پـــیـــش زیـــن

علی مفرد