در انتظار ابدی

سیزدهم آوریل یکصدمین سالروز تولد ساموئل بکت، نویسنده و نمایشنامه نویس ایرلندی بود.
بعد از پایان جنگ دوم جهانی سبكی از تآتر ابزورد جدا شد كه طنزش بسیار عمیق‌تر و تا حدی سیاهتر بود. در دوره‌ای كه كمتر كسی حوصله خندیدن داشت، این تآتر به‌دنبال آن بود تا با زبان طنز موقعیت تراژیك بشر را در جهان مدرن نشان بدهد. با تمام این احوال نویسندگان این سبك تلاش زیادی داشتند تا از ارائه هرگونه رهنمود و نصیحت و نتیجه‌گیری دوری كنند. وقتی كه اولین نمایشنامه‌های مربوط به این سبك اجرا شدند، تماشاگران و حتی منتقدان در بهت و حیرت فرو رفتند. فضای نمایشها و روابط آدمها آن‌قدر عجیب و غریب بود كه اصلاً برای آنها قابل هضم نبود. انگار كه همه‌‌چیز در هوا شناور بود، هیچ‌چیزی سرجایش نبود و همه‌چیز آن‌قدر نسبی و نامطمئن بود كه تماشاگر را گیج و بهت‌زده می‌كرد. به‌طور مثال در نمایشی، مردی نقش یك دختر جوان دم بخت را بازی می‌كرد و جالب آنكه باوجود سكنات و صدای كاملاً مردانه و حتی خشن به‌عنوان یك دختر دلربا مورد پذیرش دیگران قرار می‌گرفت. و یا در جای دیگر همه انسانها و اشیاء یك نام داشتند و از این نظر قابل تفكیك از همدیگر نبودند.
عنصر اساسی در این نوع نمایشها درهم ریختگی كامل منطق و واقعیت است. و به همین‌خاطر می‌توانیم منتظر هر اتفاقی باشیم و نباید چیزی متعجبمان كند.
پدیده آورنده این نوع تآتر ساموئل بكت نمایشنامه‌نویس و نویسنده برجسته ایرلندی است. بكت ۱۳ آوریل ۱۹۰۶م. در دوبلین- مركز ایرلند جنوبی فعلی!- در خانواده‌ای مرفه و پروتستان و در قلب جامعه كاتولیكها متولد شد. باوجود اینكه در دوران مدرسه خیلی به ورزش علاقه داشت اما در ۱۷ سالگی سر از دانشگاه ترینیتی در دوبلین درآورد و به آموزش زبانهای فرانسه و ایتالیایی مشغول شد. بعد از فارغ‌التحصیلی یك سالی را در بلفاست- مركز ایرلند شمالی فعلی!- گذراند و بعد از آن‌ بود كه در سال ۱۹۲۸ راهی فرانسه شد. تا سال ۱۹۳۰ در دانشگاه اكول نرمال سوپریور زبان انگلیسی تدریس می‌كرد. در همین دوران بود كه بخت به بكت روی آورد و با جیمز‌جویس نویسنده بزرگ ایرلندی و هم وطنش آشنا و به‌زودی دوست و منشی مخصوصش شد. دوستی با جویس، بكت را به سوی نویسندگی هل داد به‌طوری‌كه در سال ۱۹۳۰ اولین آثار او در نشریات چاپ شد. بكت بعد از یك مسافرت در سال ۱۹۳۲ به پاریس، به نگارش رمانهایش مشغول شد. چند سال بعد بر اثر یك اتفاق با همسر آینده‌اش سوزان آشنا شد و آنها ۲۳ سال بعد باهم ازدواج کردند! اما كسی كه در زندگی هنری بكت خیلی تأثیرگذار بود بنا به گفته خودش مادرش بود.
بكت بعد از پایان جنگ دوم جهانی راهی ایرلند می‌شود. به این ترتیب كمی بعد شروع به نوشتن شاهكارهایش می‌كند. سه رمان سه‌گانه او به نامهای مولوی، مالون می‌میرد و نام‌ناپذیر محصول این دوره‌اند. و سرانجام شاهكارش، در انتظار گودوِ را در سال ۱۹۴۹ می‌نویسد. بعدها هم آثار برجسته‌ای مانند، آخر بازی، آخرین نوار كراپ و روزهای خوش را خلق می‌كند.
سرانجام بكت در سال ۱۹۶۹ به‌خاطر آثار برجسته‌اش برنده جایزه ادبی نوبل شد. بعد از آن بیشتر اوقاتش را به استراحت و چاپ آثار منتشر شده قدیمی‌اش و نوشتن تعدادی تآتر برای شبكه B.B.C و سرانجام یك اتوبیوگرافی گذراند. شخصیتهای آثار بكت عمدتاً دوتایی هستند مثل «دی‌ و گوگو» و یا «هَم و كلو» و... دو نفری كه نه می‌توانند همدیگر را تحمل كنند و نه می‌توانند همدیگر را درك كنند و مرتب از طرف مقابل می‌خواهند كه بكشتشان! آنها از برقراری هرگونه رابطه عادی عاجزند و همه زندگیشان در یك كمدی سیاه می‌گذرد:
هَم: پست‌فطرت! چرا من رو به‌وجود آوردی؟
نگ: نمی‌دونستم.
هم: چی؟ چی‌رو نمی‌دونستی؟
نگ: اینكه، اون تو می‌شی.
[مكث]
یه آب نبات بهم میدی؟
هَم: بعد از شنیدن قصه‌ام.
نگ: قسم می‌خوری؟
هَم: آره
نگ: به چی؟
هَم: به شرفم.
[مكث، هر دو از ته دل می‌خندند.]*
در اثر دیگر او در انتظار گودو دو آدم آس و پاس در فضا و زمانی مبهم منتظر شخصی به نام گودو هستند تا زندگی آنها را تغییر دهد. در این حیص و بیص درست در وسط پرت و پلاگویی‌شان تقریباً با دو نفر مواجه می‌شوند، پوتزو و نوكرش، لاكی! این دیدار روز بعد در حالی تكرار می‌شود كه پوتزو حالا نابیناست و وقایع روز قبل را هم به خاطر ندارد و آمدن جناب گودو هم هر روز به روز بعد موكول می‌شود.
اگرچه شخصیتهای بكت بسیار حرافند اما در سالهای آخر عمر بكت به می‌نی مالیسم و موجز‌نویسی روی آورد. به‌طوری‌كه حتی نمایشنامه‌ای كوتاه و بدون كلام نوشت.
به‌هرحال موقعیت ممتاز بكت در میان دیگر نویسندگان تآتر پوچی دست نیافتنی است و او این شانس را داشت كه چه در زمان حیاتش و چه بعد از آن مورد توجه و قدردانی قرار بگیرد.

کاریکاتور: نیما جمالی، شماره ۱۶۶ ماهنامه گل آقا
داوود قنبری
٭ دست آخر، ساموئل بكت، مهدی نوید، نشر پژوهه، چاپ اول ۱۳۸۳.

منبع : پایگاه‌ اطلاع‌رسانی گل‌آقا