آمین - AMEN

سال تولید : ۲۰۰۲
کشور تولیدکننده : فرانسه، انگلستان، رومانی و آمریکا
محصول : آندرئی بونسئا و میشل ری ـ گاوراس
کارگردان : کنستانتین کوستا ـ گاوراس
فیلمنامه‌نویس : ژان کلود گرومبرگ و کوستا ـ گاوراس، بر مبنای نمایش‌نامه‌ای نوشتهٔ رولف هوخهوت
هنرپیشگان : اولریش توکور، ماتیو کاسوویتس، اولریش موئه، میشل دوشوسوی، یان کارامیترو و مارسل یورس
نوع فیلم : رنگی، ۱۳۲ دقیقه


در زمان جنگ جهانی دوم، ̎کورت گرشتاین̎ (توکور)، افسر نازی، داروسازی است که گاز Zyclon B در اختیار ارتش آلمان می‌گذاشته، و پس از چندی پی می‌برد که این گاز برای کشتن یهودی‌های اروپای شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ̎گرشتاین̎ که کاتولیک مؤمنی است این موضوع را با یک کشیش عالی‌رتبهٔ کاتولیک در میان می‌گذارد ولی کشیش بی‌اعتنائی می‌کند. ̎ریکاردو̎ (کاسوویتس)، یسوعی جوان، صحبت‌های او را اتفاقی می‌شنود و با او تماس می‌گیرد تا بیش‌تر در این زمینه از او اطلاعات بگیرد. ̎ریکاردو̎ به این امید که پاپ (یورس) را باخبر کند، راهی رم می‌شود. اما متوجه می‌شود که کلیسای کاتولیک، موضع نازی‌ها را علیه روسیهٔ کمونیست تأیید می‌کند. ̎گرشتاین̎ که می‌خواهد جلوی ادامهٔ قتل‌عام را بگیرد ادعا می‌کند که محمولهٔ گاز نقص دارد و درست عمل نمی‌کند. ̎ریکاردو̎ به این امید که شاید ̎گرشتاین̎ بتواند پاپ را مجاب کند که جلوی فاجعه را بگیرد، ترتیب سفر او را به رم می‌دهد. وقتی ̎گرشتاین̎ به رم می‌رسد، نازی‌ها را می‌بیند که یهودی‌های ایتالیائی‌ را دستگیر می‌کنند. ̎ریکاردو̎ ملتمسانه از پاپ می‌خواهد که دخالت کند. او که از بی‌تفاوتی پاپ به خشم آمده، در ایستگاه قطار به یهودی‌ها می‌پیوندد و به یک اردوگاه مرگ نازی‌ها فرستاده می‌شود. ̎گرشتاین̎ با جعل کردن نامه‌ای از طرف ̎هیلمر̎، سعی می‌کند ̎ریکاردو̎ را نجات دهد. اما دکتری (موئه) که مسئول اردوگاه است مچش را باز می‌کند. ̎ریکاردو̎ به قتل می‌رسد. پس از چند سال، هنگامی که شکست نازی‌ها قریب‌الوقوع است، دکتر به ̎گرشتاین̎ اجازه می‌دهد که از بازداشت بگریزد و به آلمان نزد خانواده‌اش برگردد ـ خانوادهظای که نمی‌پذیرند جنگ، او را علیه آنان برانگیخته باشد. ̎گرشتاین̎ به چنگ نیروهای فرانسوی می‌افتد و تمامی اطلاعاتی را که از تشکیلات و سازمان‌دهی قتل‌عام دارد در اختیار اسیرکننده‌هایش می‌گذارد. او را حلق‌آویز در سلولش پیدا می‌کنند. در همین حال، مقامات عالی‌رتبهٔ کاتولیک که ̎گرشتاین̎ و ̎ریکاردو̎ را نادیده گرفتند، دکتر را تحت حمایت خود قرار می‌دهند.
● کوستا ـ گاوراس پس از بخش ویژه (۱۹۷۵) و جعبهٔ موسیقی (۱۹۹۰) دوباره سراغ مقطع جنگ جهانی دوم رفت و برگِ تازه‌اش، قضیهٔ حساس بی‌تفاوتی کلیسا به جنایات نازی‌ها بود. انتخاب دست‌مایه‌، هوشمندانه اما پرداخت تحت تأثیر دغدغهٔ کوستا ـ گاوراس برای ̎تریلر̎ سازی است (ابعاد بزرگ قصه را با محدودهٔ کوچک فیلم روز نهم ساختهٔ شلوندورف، ۲۰۰۴، مقایسه کنید) و البته او کارگردان و داستان‌‌گوی مسلطی است. فیلم که در فرانسه و ایتالیا مختصر جنجالی به‌پا کرد، حول و حوش این نکته که پاپ پیوس دوازدهم، قتل‌عام‌های نازی‌ها را محکوم نکرد دور می‌زند و با دو شخصیت، یکی دانشمند آلمانی افشاگر و دیگری کشیش ایتالیائی فداکار، حرکت می‌کند. جنایت‌ها نشان داده نمی‌شوند (یک‌جا به طرز تأثیرگذاری اثرش را روی چهرهٔ ̎گرشتاین̎/ توکور می‌بینیم)، و فیلم بر راویان جنایت‌ها متمرکز است. آمین ملهم از معاون، مجموعهٔ نمایشی ۱۹۶۳ نمایش‌نامه‌نویس آلمانی، هوخهوت است که در آن از اسناد تاریخی و شخصیت‌های واقعی ـ از جمله گرشتاین، پاپ پیوس و آیشمان ـ استفاده شده بود و به گواهی راویان، تجربهٔ غریبی در بازسازی تاریخ بوده است (و البته احتمالاً ملهم از نمایش تلویزیونی محاکمهٔ آیشمان). معاون با مشکل سانسور کلیسای کاتولیک روبه‌رو شد. آمین سال‌ها بعد و با فراغ خاطر همان تاریخ را مرور می‌کند و به جذابیت گیشه‌ای فیلم‌های بدبینانه دربارهٔ تاریخ معاصر هم نظر دارد و البته ـ جذابیتی که قهرمانان افشاگر برای کوستا ـ گاوراس همیشه داشته‌اند.