موسیقی تربت جام

فرهنگ،سنت و موسیقی منطقه ی تربت جام و منطقه هرات در افغانستان بسیار به هم نزدیک اند. زبان مردم تربت جام « پایین جام » و هرات، هر دو، نیز فارسی دری است ؛ اما گویش مردم « بالا جام » با فارسی دری متفاوت است. آوازهای منطقه تربت جام را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: گروهی که متر آزاد دارند و گروهی که دارای متر مشخص هستند. موسیقی سازی تربت جام با دو تار و نیز سورنا اجرا می شود، ( دوسازه در منطقه تربت جام رایج نیست).
قطعه هایی که با دو تار تنها ( بی آواز ) اجرا می شوند، بیشتر همان آوازهای رایج در منطقه اند که با دو تار تنها به اجرا در می آیند، مانند: جمشیدی، هزارگی، سرحدی، الله مدد و ... اما تعدادی از قطعه ها که با دو تار تنها نواخته می شوند، قطعه های مستقلی هستند که در موسیقی آوازی نمونه ای ندارند. آوازهای منطقه جام که دارای متر آزاد هستند عبارت اند از : جمشیدی ، سرحدی ، کوچه باغی، هزارگی و ... ( جمشیدی و هزارگی نام دو ایل در منطقه جام هستند ) که در این میان آوازهای جمشیدی و سرحدی رواج و عمومیت بیشتری دارند. آواز جمشیدی بر اساس شعر دوبیتی است. نحوه تلفیق شعر و موسیقی در آواز جمشیدی دارای تقارن و به صورت هر بیت در یک پریود ( هر یک از دو مصرع اول دو بیتی در یک جمله و هر یک از دو مصرع دوم در یک جزء ملودی ) می باشد. بیت ها معمولا" به وسیله قسمت رابط دوتار از هم مجزا می شوند که معمولا" تغییری از همان پریود آوازی است.
تعداد قابل توجهی از آوازهای منطقه تربت جام، گونه های مختلفی از یک نمونه اصلی( انتزاعی ) هستند. این آوازها شامل جمشیدی، سرحدی، کوچه باغی و هزارگی است.
دوتار، مهم ترین و رایج ترین ساز منطقه تربت جام است. یکی از سیم های این ساز وظیفه ی اجرای نغمه و دیگری وظیفه ی اجرا واخوان را بر عهده دارد. با گذشت زمان، تعداد پرده های دوتار دستخوش تغییر شده است.
غلام علی پور عطایی معتقد است که دو تار در قدیم دارای چهارده پرده بوده است و بر اثر برخی مشکلات اجرایی وضع نوازندگان، روزگاری پرده های دوتار به ۸- ۹ پرده کاهش یافت؛ اما دوتارهای متداول امروز معمولا" دارای چهارده پرده هستند.

منبع : واحد مرکزی خبر