وارونگی هوا؛ باری برکوه مشکلات

ایستادگی و وارونگی هوا، همراه با آلودگی ‌ناشی از حركت سرسام‌آور خودروها، مردم شهر را با خطر مرگ روبه‌رو می‌كند.
همه به سوی دامنه كوه‌ها هجوم می‌برند و هر كس برای نجات خود به تكاپو می‌افتد. كودكان و افراد مسن درمی‌مانند و جوان‌ترها به پیش می‌روند. كارشناسان سازمان هواشناسی در تلاشند مردم را به سوی كوه‌ها راهنمایی كنند و سرانجام ...
این صحنه كوتاهی از یك فیلم است؛ فیلمی كه با مشاهده صحنه‌های آن شاید به نظرتان دلهره‌آور و وهم‌انگیز باشد، اما بدون هیچ اغراقی می‌توان گفت؛ اتفاقی از این دست كه شاید تا به حال تنها در صحنه فیلم‌ها افتاده باشد با تاخیر در چاره‌اندیشی برای آن می‌تواند در پایتختی كه در آن زندگی می‌كنید، اتفاق بیفتد.
كاهش جابه‌جایی هوا، صعود هوای سرد، گرم‌شدن سطح زمین و لایه‌های بالایی جو، پدیده‌ای به نام اینورژن یا وارونگی هوا را به سایر مشكلات زندگی شهری می‌افزاید. در نگاه اول این پدیده به خودی خود خطری را متوجه زمین و سلامت موجودات زنده نمی‌سازد، اما تركیب آلاینده‌های موجود با یكدیگر و پیدایش آلاینده‌های ثانویه، شهر را آبستن بروز فاجعه‌های زیست‌محیطی می‌كند.
محبوس‌شدن هوای سرد توسط لایه‌ای از هوای گرم و ایجاد پوشش غیرقابل صعود و انباشته از هوای آلوده كه روی شهر را می‌گیرد و تمام آلودگی‌های به وجود آمده در شهر را زیر این طبقه جمع می‌كند، از ویژگی‌های اینورژن هوا در كلانشهرهای امروز است.
فرامرز نیك‌انجام، كارشناس محیط‌زیست، اعتقاد دارد با افزایش جمعیت و توسعه شهرهای بزرگ، منابع آلوده‌كننده هوا از جمله خودروها، مراكز صنعتی، كارخانه‌ها و منابع گرمایش خانگی به شكل روزافزون رشد كرده و سبب آلودگی هوای این شهرها می‌شود. وی همچنین با تشریح عملكرد سازمان‌ها و ارگان‌های مربوط با موضوع آلودگی هوا، ادامه‌ می‌د‌هد: با شروع روز و آغاز فعالیت‌های انسانی و مصرف سوخت، دمای هوای سطح زمین افزایش می‌یابد.
این هوای گرم هنگام صعود و حركت به سمت بالا یا هنگام جابه‌جایی به وسیله باد، با لایه‌ای هم‌دما از هوا كه توسط تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشكیل شده برخورد كرده و این امر مانع صعود و تبادل هوا می‌شود كه نتیجه آن تشكیل یك سطح پوششی بالای شهر است كه با گذشت زمان و افزایش فعالیت‌های انسانی و به دلیل حبس هوا در زیر این لایه، مواد آلاینده تولید شده در سطح زمین باقی مانده و بالا نمی‌روند.
این كارشناس محیط‌زیست با اشاره به اینكه هیچ كدام از آلاینده‌ها در به وجود آمدن چنین پدیده‌ای دخیل نیستند و فقط وضعیت جوی است كه این حالت را برای هوای شهر به وجود می‌آورد، ادامه می‌دهد: سه وضعیت، هشدار اضطرار و وضعیت بحران برای آلودگی هوا تعریف می‌شود. PST (شاخص آلاینده‌های هوا) بین صفر تا ۱۰۰ وضعیت عادی را گزارش می‌دهد.
اگر این شاخص بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ تغییر كند، وارد مرحله هشدار می‌شویم. اما آنچه خطرناك است، PST بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ و بالاتر از آن است كه شرایط اضطرار و بحران را به وجود می‌آورد. در مواقع بروز وارونگی، میزان آلاینده‌های هوا باید با دقت بیشتری اندازه‌گیری شود و به محض ورود به مرحله هشدار، مراحل اولیه اطلاع‌رسانی به شكل گسترده آغاز شود.
با انجام این كار می‌توان از تردد خودروهای شخصی و تك‌سرنشین در سطح شهر جلوگیری كرد. با افزایش آلودگی در سطح زمین و محبوس شدن آن به دلیل وارونگی هوا، بر میزان آلاینده‌ها افزوده می‌شود و بهترین راه كاهش اثرات این پدیده بعد از وقوع كاهش آلودگی از طریق كاهش در منبع تولید آلودگی است. در شرایط هشدار، چون غلظت آلاینده‌های هوا بالا نیست، اقدامات در نظر گرفته شده، بیشتر در حد آگاهی‌دادن و اطلاع‌رسانی عمومی است.
به اعتقاد این كارشناس در مواقع اضطرار و بحران، علاوه بر توصیه‌های وضعیت هشدار محدودیت‌های موقت زمانی و مكانی به عنوان مثال زوج و فرد كردن روزهای تردد خودروها و تعطیلی مدارس ابتدایی در نظر گرفته می‌شود. بیماران قلبی، ریوی و به خصوص سالمندان و كودكان آسیب‌پذیرترین گروه‌های در معرض خطر هستند.طبق تجربه‌های به دست آمده در تهران ممكن است طی یك فصل چندین بار وضعیت بحران رخ دهد.
در حالی كه طبق دستورالعمل‌های موجود اگر شرایط بحران یا اضطرار در مواقع وارونگی هوا رخ ندهد، لزوم رعایت دستورالعمل‌های شورای عالی ترافیك كشور منتفی می‌شود، حال آنكه در هر حالت چه وارونگی رخ دهد یا نه، میزان بالای آلاینده‌ها تاثیرات خود را بر شهروندان بر جای می‌گذارد. بهترین كار برای مقابله با وارونگی هوا، كاهش میزان تولید آلاینده‌های هوا است. هیچ راه دیگری هم برای تامین سلامت مردم تهران وجود ندارد.
راهكارهای متفاوتی برای كاهش اثرات وارونگی دما پیشنهاد می‌شود. كاهش خودروهای موجود در سطح شهر مهم‌ترین عامل كاهش آلودگی هوا، افزایش سرعت جابه‌جایی و روان‌سازی ترافیك درون‌شهری می‌شود. وجود ترافیك سنگین در معابر و خیابان‌های شهر، عامل كاهش سرعت در نتیجه احتراق ناقص سوخت است.
خروج صنایع و مشاغل مزاحم، كاهش و كنترل جمعیت شهر، تعامل سازنده میان مناطق مختلف شهرداری و ایجاد مراكز جدید برای خدمات‌رسانی مناسب هر منطقه همچنین افزایش ناوگان حمل و نقل سبز، معاینه فنی خودروها و اصلاح كیفیت سوخت از عوامل كاهش اثرات مخرب وارونگی هوا است.
قوانین حاكم در كشورهای پیشرفته برای كاهش آلودگی هوا، قابل اجرا در تمامی كشورهای دیگر است و می‌توان با بهره‌گیری از فناوری‌های موجود اقدام كرد.
از سوی دیگر طرح‌های ارائه شده برای كاهش آلودگی هوا در مواقع وارونگی و بحران هوا بیشتر شكل مسكن بوده‌اند تا درمان قطعی، این در حالی است كه در برنامه جامع كاهش آلودگی هوای تهران، هفت اقدام تعریف و در دستور كار دولت قرار گرفته است. تولید خودروهای استاندارد، از رده خارج كردن خودروهای فرسوده، افزایش ناوگان حمل و نقل عمومی، بهبود كیفیت سوخت، معاینه فنی خودروها، مدیریت ترافیك و آموزش، محورهای برنامه جامع كاهش آلودگی هوای تهران عنوان می‌شود.
همچنین در راستای همین موضوع پیگیری‌هایی نیز در امر ساماندهی صنایع و مشاغل در حال انجام است. خروج منابع مزاحم از تهران یا استفاده از سیستم‌های كاهش آلودگی در این صنایع نیز بحث جدیدی است كه مورد توجه قرار گرفته است.
در امر تولید خودروهای استاندارد، معتقدم كه سازمان محیط‌زیست با توجه به مشكلات موجود و در پیش‌رو، نسبت به شرایط عملكرد خوبی داشته است. به طور مثال، تولید خودروی پیكان متوقف شده و خودروهایی كه اخیرا تولید می‌شوند انژكتوری و مجهز به مبدل‌های كاتالیزوری هستند. هر چند خودروهای خارجی استاندارد یورو چهار را دنبال می‌كنند و خودروهای استاندارد ایرانی هنوز در حد یورو یك هم نیستند. در مورد از رده خارج كردن خودروهای فرسوده،تاكنون كاری جدی انجام نشده است .
همچنین اقدامات انجام شده در بهبود كیفیت سوخت به هیچ وجه كافی نیست. هر چند گوگرد موجود در گازوئیل از ۷ هزار PPM به PPM ۳۸۰ رسید. با این حال استاندارد موجود هشت برابر از كیفیت لازم جهانی عقب‌تر است و به راحتی می‌توان پیش‌بینی كرد كه یك خودرو در تهران ۲۰ برابر بیشتر از یك خودرو در كشورهای پیشرفته آلودگی ایجاد می‌كند.
در مجموع این كارشناس محیط‌زیست معتقد است با توجه به خطرات آلودگی هوا و هزینه سرمایه‌های ملی، اقدامات انجام شده قابل توجه و قبول نبوده است. سلامت ملی چیزی نیست كه در كوتاه‌مدت بتوان به آن پرداخت.

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم