بهداشت دهان و دندان کودکان و نوجوانان

به محض رویش اولین دندان در دهان زمان شروع معرفی مسواك به كودك فرا می رسد. مسواك هایی با سر بسیار كوچك، دسته بزرگ و موهای نرم كه در انتها گرد هستند برای كودكان مناسب هستند. ضمن اینكه تا دوسالگی استفاده از خمیردندان توصیه نمی شود، چون كودكان كم سن خمیردندان را می بلعند و به علت اینكه تقریباً تمام خمیردندان ها دارای مكمل فلوراید هستند، در صورت بلع مداوم، دندان های دائمی كودك دچار عارضه فلوئوروزیس می شوند كه شكل لكه های سفیدرنگ تا قهوه ای تیره روی دندان خود را نشان خواهد داد. مسواك زدن تا سه سالگی به شكل كاملاً فعال توسط والدین انجام می شود و اكثراً از روش Horizontal Scrub (مالش افقی روی سطح دندان) استفاده می شود. به خصوص بین ماه های ۱۹ تا ۲۸ كه دوره مشخصی از عفونت وجود دارد كه طی آن باكتری ها از مادر به كودك منتقل می شود و زمان رویش فعال آسیاهای شیری است رعایت بهداشت توسط والدین باید دقیق صورت گیرد. در مورد تغذیه كودك نیز باید متذكر شد كه عواملی همچون كاهش حلالیت و افزایش چسبندگی غذا به سطح دندان ها و كاهش متناوب PH محیط دهان به علت افزایش دفعات مصرف قند (حتی به صورت میوه و آب میوه) و مواد اسیدی، پتانسیل پوسیدگی را در كودك بالا می برند. شیر انسان یا گاو هر دو اگر بدون مراقبت های بهداشتی بعد از مصرف، استفاده شوند، به شدت آغازكننده پوسیدگی هستند پس اگر كودك هنگام خوابیدن نیاز به مكیدن چیزی دارد، استفاده از پستانك بر شیشه شیر ارجح است ولی اگر اصرار به مكیدن شیشه شیر داشته باشد، محتوای شیشه باید محدود به آب خالی (نه آب قند) باشد. هرچند استفاده از پستانك نیز در صورتی كه تا بعد از چهار سالگی ادامه داشته باشد خود ایجاد ناهنجاری هایی در موقعیت دندان های قدامی دائمی و عرض قوس فكی می كند؛ در عین اینكه پستانك باید دارای شرایطی باشد:
- محكم، یكپارچه، غیرسمی و قابل ارتجاع باشد.
- به راحتی بتوان دسته آن را نگه داشت.
- دارای محافظ دهانی با ابعادی باشد كه در دهان كودك نیفتد.
- دارای دو سوراخ برای تهویه باشد و ابداً به گردن كودك آویخته نشود چون امكان گره خوردن نخ دور گردن و خفگی وجود دارد. زمان تجدید معاینات دندانپزشكی پس از یك سالگی هر ۶ ماه است كه در هر دوره علاوه بر توصیه های لازم بهداشتی و تغذیه ای، معاینات دقیق دندانی گاه با استفاده از رادیوگرافی به صورت محدود و نیز بررسی بافت نرم دهان به خصوص از لحاظ وجود ضایعات دهانی برخی بیماری های سیستمیك شایع این سنین انجام می گیرد. فلورایدتراپی نیز امری است كه با توجه به میزان فلوراید آب منطقه و میزان ریسك پوسیدگی دندان كودك، با درنظر گرفتن شرایط سنی وی توسط دندانپزشك یا به صورت موضعی و یا مصرف سیستمیك (خوراكی) تجویز می شود كه منجر به مقاوم تر شدن بافت مینای دندان نسبت به پوسیدگی می شود. بین ۳ تا ۶ سالگی كم كم آموزش روش های رعایت بهداشت دهان به خود كودك داده می شود كه اغلب توصیه ما استفاده از روش Roll است كه به صورت حركت دورانی روی لثه و دندان های هر دو فك است كه البته باز نقش اصلی را والدین باید ایفا كنند؛ به خصوص در نواحی خلفی فك كه كمتر در دسترس كودك قرار دارد. بعد از دو سال استفاده از خمیردندان را آغاز می كنیم و بهتر است كه از خمیردندان مخصوص كودكان كه دارای مقدار فلوراید كمتری است (به علت كاهش احتمال مسمومیت با فلوراید و ایجاد فلوئوروزیس) و به اندازه یك نخود روی مسواك استفاده شود. زمان معاینات دوره ای دندانپزشكی در این سنین نیز همان شش ماه است كه آنچه باید مورد توجه قرار گیرد علاوه بر توصیه های بهداشتی تغذیه ای و انجام فلورایدتراپی تامین پوشش شیار های عمیق دندان های شیری و دائمی یا Fissure Sealant با مواد همرنگ دندان برای پیشگیری از پوسیدگی است.چون پوسیدگی دندان اغلب از شیارهای آن كه حتی با مسواك زدن به خوبی پاك نمی شوند، آغاز می گردد. همچنین تشخیص و درمان عادات دهانی كودك از قبیل مكیدن انگشت، مكیدن لب، جویدن ناخن و غیره كه باعث ایجاد ناهنجاری های دندانی _ فكی در آینده می شوند، در این سن انجام می شود.از شش سالگی تا ۱۲ سالگی بیشتر توصیه پزشكان به استفاده از روش Bass برای پاك كردن سطوح دندانی است كه به صورت حركات لغزشی در نواحی لثه ای دندان انجام می گیرد. آموزش استفاده از نخ دندان هم از شش سالگی به كودك داده خواهد شد و همچنان والدین مراقب انجام تمام مراحل رعایت بهداشت دهان و دندان توسط فرزندان خود هستند. در جلسات شش ماهه مشاوره دندانپزشكی علاوه بر معاینات دوره ای و توصیه های بهداشتی تغذیه ای و نیز توصیه مبنی بر محافظت دندان ها از صدمه حین حركات ورزشی و بازی و غیره در صورت لزوم باید نسبت به ساخت این محافظ اقدام شود. همچنین توضیحات كافی مبنی بر عدم مصرف مواد مخدر توسط پزشك باید به كودك داده شود. در این سنین كودك از لحاظ نیاز به درمان ارتودنسی مورد بررسی قرار گرفته و در صورت نیاز به متخصص ارجاع می شود.بین ۱۲ تا ۱۴ سالگی نوجوانان دچار نوعی بی قیدی و عدم اعتماد به نفس می شوند و به اكثر امور از جمله مسائل بهداشتی و نوع تغذیه اهمیت چندانی نمی دهند. به علاوه در این سنین به علت تغییرات هورمونی دوران بلوغ درصد شیوع پوسیدگی بالا می رود؛ در نتیجه معاینات دوره ای شش ماهه دندانپزشكی و مراقبت دقیق والدین همچنان در بهبود شرایط بهداشتی نوجوان موثر است. حتی می توان با استفاده از نقطه نظر اجتماعی و زیبایی وی را به رعایت بهداشت دهان و دندان ترغیب كرد. از این پس روش Modified Bass كه روش انتخابی برای بزرگسالان نیز است برای مسواك زدن توصیه می شود كه به صورت حركات لغزشی در ناحیه لثه ای دندان و بعد ادامه همین حركت به طرف نوك دندان ها است. هنگام حركت دوم موهای مسواك با سطح دندان ها باید زاویه ۴۵ درجه سازد.مراقبت های محسوس و نامحسوس والدین بر رعایت دقیق بهداشت با استفاده از مسواك و نخ دندان با هم و انجام معاینات دوره ای دندانپزشكی تا حدود ۱۹-۱۸ سالگی كه شروع سنین بزرگسالی است ادامه خواهد داشت و فرد در صورتی كه از كودكی والدین خود را علاقه مند به رعایت موارد بهداشتی بیاید، از آن پس نیز به مراقبت از سلامت دهان و دندان خود خواهد پرداخت.توصیه دندانپزشكان برای بررسی دهان و دندان بزرگسالانی كه مسئله خاص دندانی ندارند همان معاینات شش ماهه است كه احیاناً در صورت شروع پوسیدگی در مراحل اولیه كشف شود تا به سادگی، به سرعت و با كمترین هزینه درمان شود.

منبع : روزنامه شرق