قوانین مناسب برای صنعت ‌IT

واحد اطلا‌عات موسسه اكونومویست اخیرا در تحقیقی، میزان رقابت در صنعت ‌IT در ۶۴ كشور دنیا را مورد بررسی قرار داده كه ایران در رده‌بندی كشورها در رتبه آخر قرار گرفته است. كشورهای آمریكا، ژاپن، كره‌جنوبی، انگلستان و استرالیا نیز در رده‌های اول تا پنجم جای گرفته‌اند كه در این میان انگلستان از پیشرفت چشمگیری در این شاخص برخوردار است، این مطلب به بیان جزئیات بیشتر این تحقیق پرداخته و عوامل موثر در نتایج فوق را بازگو می‌كند. در بخش نخست این گزارش، شاخص‌های تنظیم شده از سوی موسسه اكونومیست در این رده‌بندی مورد بررسی قرار گرفت كه در بخش پایانی آن نقش قوانین مناسب برای صنعت ‌IT مورد بررسی قرار می‌گیرد.
صنایع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری ‌IT در بعد قانونی، به دلیل طبیعت خاص خود نسبت به دیگر صنایع، انتظارات خاص خود را از قانون دارند. چارچوب‌های قوی برای حفظ مالكیت معنوی، هم به شكل گرفتن نوآوری‌ها كمك می‌كند و هم باعث افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌شود.
ایالا‌ت متحده و كشورهای اروپای غربی در تصویب و اجرای قوانین مالكیت معنوی از بقیه كشورها موفق‌تر بوده‌اند. آمریكا سخت‌ترین قوانین حق مالكیت معنوی را در دنیا دارد.
این قوانین از سال ۹۹ میلا‌دی با تشكیل شورای ملی هماهنگی اجرای قوانین حقوق مالكیت معنوی، شكل جدی‌تری به خود گرفته‌اند.
در كشورهای درحال توسعه، قوانین مالكیت معنوی از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. كشور هند در سال ۲۰۰۴ میلا‌دی و تنها پس از فشارهای شركت‌های مختلف از جمله شركت ‌Nasscom اقدام به بازبینی قوانین خود برای ایجاد هماهنگی بیشتر با قوانین مالكیت معنوی سازمان تجارت جهانی كرد.
قوانین مالكیت معنوی در چین، قوانین خوبی هستند، اما اجرای آنها همیشه به خوبی صورت نمی‌گیرد. عدم درك صحیح قاضی‌های چینی از این قوانین یكی از مشكلا‌ت در مسیر اجرای آنها است.
اما شواهد بسیاری در دست است كه دولت چین در جهت رفع این مشكلا‌ت قدم برمی‌دارد و بسیاری از صاحبنظران امیدوارند كه این موانع در بلندمدت از سر راه برداشته شوند.
در سال‌های اخیر در اكثر كشورها، شركت‌های ‌IT و نیز دیگر شركت‌های صنایع دیگر به روش‌های تجارت آنلا‌ین روی آورده‌اند. تقویت قوانین مربوط به تجارت آنلا‌ین مانند اطلا‌عات شخصی، اسپم‌ها، امضای الكترونیكی و جرائم اینترنتی، بدون شك كمك شایانی به رشد این صنایع می‌كند.
۱۳ كشور از ۲۰ كشور نخست رده‌‌بندی قدرت قوانین فعالیت‌های آنلا‌ین را كشورهای اروپایی تشكیل می‌دهند. كشورهای اتحادیه اروپا با مشخص كردن چارچوبی مشترك برای امضاهای الكترونیكی و اطلا‌عات شخصی، امنیت بیشتری به فعالیت‌های آنلا‌ین می‌بخشند.
مبارزه با ایمیل‌های حاوی اسپم نیز در اروپا (همانند آمریكای شمالی و آسیا) با جدیت پیگیری می‌شود. قوانین مربوط به اسپم در همه كشورهای عضو اتحادیه اروپا از مدل خاصی پیروی می‌كند، اما با این حال این قوانین در برخی كشورها از شدت بیشتری برخوردارند.
این كشورها همچنین پیمانی بین‌المللی برای تعریف و مبارزه با بزهكاری‌های اینترنتی ایجاد كرده‌اند كه در ایالا‌ت متحده نیز به تصویب رسیده و كشورهای كانادا، ژاپن و آفریقای جنوبی نیز آن را امضا كرده‌اند اما هنوز آن را به تصویب نرسانده‌اند.
اما در كشورهای دیگر مانند كشورهای خاورمیانه تقریبا هیچ قانونی در زمینه جرائم اینترنتی و اسپم‌ها وجود ندارد. نبود چنین قوانینی باعث كاهش اشتیاق شركت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در این كشورها می‌شود و نیز از رشد شركت‌های ‌IT آن كشورها جلوگیری كرده و از ورود آنها به بازارهای جهانی جلوگیری می‌كند.
● حمایت از تحقیقات
تولید سخت‌افزار تبدیل به صنعتی كامل شده است كه هدف اصلی آن تولید <كالا‌ی مناسب> است. صنایع نرم‌افزاری و خدمات ‌IT نیز در همین سمت و سو در حال پیشرفت هستند.
چین و هند كشورهایی هستند كه با تولید كالا‌های باكیفیت و ارزان قیمت، راه خود را در این صنایع باز كرده‌اند اما در یك صنعت مبتنی بر كالا‌، همیشه امكان تولید كالا‌ با قیمت كمتر وجود دارد.در سال‌های اخیر محصولا‌ت سخت‌افزاری این دو كشور با رقبای جدید از روسیه، مجارستان و حتی ویتنام روبه‌رو شده‌اند.
خدمات مناسب به مصرف‌كنندگان می‌تواند جدا از قیمت محصولا‌ت، در رقابت شركت‌های ‌IT نیز موثر باشد. فضای مناسب برای تحقیق و توسعه یكی از عواملی است كه به توسعه شركت‌های ‌ ( ITبه ویژه شركت‌های كوچك‌تر) كمك می‌كند و از این رو یكی از مولفه‌های تاثیرگذار بر رقابتی بودن عرصه صنعت ‌IT است.
هرچند كه اطلا‌عات مربوط به این عامل از دقت چندانی برخوردار نیست و این اطلا‌عات محدود نیز باتوجه به میزان هزینه در نظر گرفته شده برای بخش تحقیق و توسعه به دست می‌آید.
ژاپن، كره جنوبی و تایوان پرچمداران تحقیق و توسعه صنعت ‌IT در دنیا هستند و آمریكا، فنلا‌ند و سوئد نیز در این زمینه از وضعیت خوبی برخوردارند.
امتیاز انحصاری تولیدات در آسیای شرقی و نیز سرمایه‌گذاری گسترده بخش خصوصی، از دلا‌یل امتیاز خوب كشورهای این ناحیه در این رابطه است كه عامل دوم در ایالا‌ت متحده و كشورهای اسكاندیناوی نیز حائز اهمیت است.
شركت‌های كوچك امكان افزایش قابلیت‌های خود در همه زمینه‌ها را ندارند و از همین رو برای پیشرفت بخش تحقیق و توسعه خود باید به سرمایه‌گذاری در زمینه‌هایی خاص روی بیاورند.
در بعضی كشورها، برخی از بخش‌های صنعت ‌IT به طور هماهنگ به رشد خوبی دست یافته‌اند، مانند بخش تجهیزات مخابراتی در فنلا‌ند و سوئد كه شركت‌های نرم‌افزاری بزرگ را به همكاری با خود ترغیب كرده‌اند.
دولت‌های سنگاپور و تایوان با حمایت مالی از مراكز تحقیقاتی و سیستم آموزش عالی در زمینه ‌IT به توسعه این بخش كمك كرده‌اند.
سنگاپور سالانه ۱۷ میلیون دلا‌ر به دانشكده مهندسی دانشگاه ملی خود كمك مالی می‌كند كه در نتیجه در پنج سال گذشته تعداد پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با ‌IT و نیز شركت‌های تازه تاسیس ‌IT به میزان ۱۰ درصد افزایش پیدا كرده است.
كمك بخش دولتی به دانشگاه‌ها، باید همراه با ارتباط خوب بین دانشگاه و صنعت (مانند ایالا‌ت متحده و كانادا) باشد تا از تحقیقات صورت گرفته به طور عملی استفاده شود.
در اروپا علی‌رغم سطح مطلوب دانشگاه‌های این كشورها در زمینه ‌IT ، به دلیل عدم استفاده از نتایج تحقیقات دانشگاهی در بخش صنعتی، استفاده بهینه‌ای از پتانسیل تحقیق و توسعه صورت نمی‌گیرد.
نیازی به توضیح نیست كه استفاده مطلوب از تحقیق و توسعه تنها در صورت وجود فرهنگ پذیرش ریسك ثمربخش بوده و منجر به موفقیت اقتصادی خواهد شد.
● نقش دولت
دولت‌ها برای رقابتی كردن صنعت ‌IT ، باید توازن ظریفی در رفتارهای خود ایجاد كنند. بخش دولتی باید فضای مناسبی برای تحقیق‌ها و آزمایشات شركت‌ها فراهم كند و همچنین از تمركز بیش از حد روی یك بخش و غفلت از بخش‌های دیگر پرهیز كند.
در واقع اثربخشی نقش بخش دولتی، با فراهم كردن شرایط مساعد برای فعالیت‌های تحقیقاتی بسیار بیشتر از كمك‌های مستقیم مالی به شركت‌ها و صاحبان فناوری‌های مختلف خواهد بود. به ویژه دخالت مالی مستقیم دولت ممكن است باعث تبعیض در رفتار با شركت‌ها، اولویت یافتن روابط به ضوابط و به طور كلی شكل‌گیری رانت شود.
از سوی دیگر، دولت می‌تواند با صرف هزینه در راه‌اندازی و توسعه بخش‌های نرم‌افزار، سخت‌افزار و خدمات به طور غیرمستقیم به رشد داخلی بازار ‌IT كمك كند.
اتخاذ سیاست‌های مناسب برای توسعه دولت الكترونیكی، راه دیگری است كه می‌تواند به پیشبرد شرایط تجارت داخلی ‌IT كمك كند.
در رده‌بندی شاخص اثربخش بودن دولت بر فضای رقابتی صنعت ‌IT ، پنج كشور از ۱۰ كشور اول از اروپا در این فهرست هستند. ایرلند گرچه درحال حاضر در رتبه یازدهم این رده بندی قرار دارد اما سیاست‌های كلی این كشور در زمینه ‌IT ، نمونه خوبی برای مثال زدن است.
ایرلند از دهه هشتاد میلا‌دی به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی رفت و همانطور كه به آن اشاره شد، با تصویب قوانین آسان در قبال شركت‌های ‌IT ، توانست غول‌های صنعت‌های نرم‌افزار و سخت‌افزار دنیا، مانند ‌HP ، ‌Dell و مایكروسافت را به سرمایه‌گذاری در بازار این كشور ترغیب كند.
این سرمایه‌گذاری‌ها نه‌تنها فرصت‌های شغلی بسیاری در داخل ایرلند ایجاد كرد، بلكه با بالا‌ بردن سطح دانش متخصصان ایرلندی، آغاز كردن شركت‌های متعلق به خود را برای این افراد، آسان ساخت.
این امر در مورد صنعت نرم‌افزار از نمود بیشتری برخوردار است چرا كه در این صنعت، تخصص و خبرگی در كار حتی از سرمایه مالی نیز مهمتر است.
سنگاپور نیز به دلیل تلا‌ش‌های دولت این كشور برای توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد فضای مناسب برای رشد شركت‌های ‌IT به ویژه شركت‌های فعال در بخش سخت‌افزار و نیز استراتژی‌های مناسب برای دولت الكترونیكی در رتبه سوم این رده‌بندی قرار دارد.
همیشه این خطر وجود دارد كه كمك بیش از حد بخش دولتی، منجر به تن‌آسایی فعالا‌ن صنعت ‌IT شود. گرچه اینگونه كمك می‌تواند تجارت ‌IT را اداره كند اما در این صورت، صنعت ‌IT این كشور از ضعف‌های بنیادین رنج خواهد برد كه این ضعف‌ها می‌توانند ضربه‌های مهلكی بر پیكره این صنعت وارد كنند.
در بسیاری از كشورها، دولت بزرگترین نهاد استفاده كننده از خدمات مرتبط با ‌IT است و از این رو، تصمیمات دولت برای به‌كارگیری این خدمات، می‌تواند تاثیر بسیاری بر عرصه تجارت داخلی داشته باشد.
بخش دولتی در صورت پرداخت این هزینه‌ها به طور صحیح و در راه پیشبرد فضای تحقیقاتی، می‌تواند كمك قابل توجهی به شركت‌های ‌IT كند.
برای نمونه، دولت می‌تواند نرم‌افزار موردنیاز خود را برای تولیدكننده مشخص كند، اما بهتر است كه به جای این كار، خدمات مورد نیاز خود را (كه قرار است توسط این نرم‌افزار انجام شود) به تهیه كننده توضیح دهد.
● آینده رقابت در ‌IT
با بررسی عوامل ذكر شده، به نظر می‌رسد كه كشورهای حاضر درصدر رده‌بندی كلی، مانند ایالا‌ت متحده، ژاپن، كره جنوبی و انگلستان، با وجود ضعف نسبی در بعضی زمینه‌ها، جایگاه خود را در سال‌های پیش رو از دست ندهند.
از سوی دیگر كشورهایی مانند چین، هند و حتی ویتنام و برزیل نیز با فعالیت در بعضی زمینه‌ها، در آینده رتبه بهتری برای خود دست و پا می‌كنند.
در صورت وجود شرایط برابر قانون‌ها و كیفیت زیرساخت‌ها، این <مهارت> است كه نقش تعیین‌كننده‌ای برای پیشرفت ‌IT یك كشور ایفا خواهد كرد. استعدادها و مهارت‌های رشدیافته در یك محیط رقابتی، كلید موفقیت صنعت ‌IT كشورها خواهد بود.

مازیار عطاریه

منبع : روزنامه اعتماد ملی