اسلام و سرزمین موعود یهود

● آیا از دیدگاه اسلام فلسطین همان سرزمین موعود یهود است؟
برای یافتن پاسخ مناسب به این سؤال ابتدا لازم است به تاریخچه و مفهوم اندیشه سرزمین موعود در یهودیت بپردازیم و سپس نظر دین مبین اسلام را درباره آن توضیح دهیم.
تاریخچه مسأله سرزمین موعود در یهودیت طبق كتاب مقدس به زمان ابراهیم بر می گردد. از زمانی كه ابراهیم پدر قبایل عبری با كسان خود راهی سرزمین فلسطین شد هموازه خداوند به او و فرزندانش مژده داده است كه این سرزمین را به ذریه شما خواهم بخشید. بر اساس همین قرارداد آسمانی بود كه موسی همهء قبایل عبری را به دستور خداوند از مصر كوچ داده و رهسپار كنعان شده است.
در همین سرزمین، بنی اسرائیل، دو حكومت سلطنتی به نام یهودیه در جنوب و اسرائیل در شمال تاسیس كرده و بناهای مقدس قومی و مذهبی خود را بنیان نهاده اند. در كوچه های این سرزمین پیامبران بنی اسرائیل سال های سال مردم را موعظه می كرده اند. دین و تمدن یهودی در آنجا رشد كرده است و به این ترتیب این سرزمین، جزئی از وجود یهودیان شده است.
چند نمونه از آیات عهد عتیق كه بر بخشیده شدن این سرزمین به بنی‌اسرائیل اشاره ” تاریخچه مسأله سرزمین موعود در یهودیت طبق كتاب مقدس به زمان ابراهیم بر می گردد. از زمانی كه ابراهیم پدر قبایل عبری با كسان خود راهی سرزمین فلسطین شد هموازه خداوند به او و فرزندانش مژده داده است كه این سرزمین را به ذریه شما خواهم بخشید.... “ دارد عبارتند از:
ـ خداوند بر ابرام ظاهر شد. فرمود: من این سرزمین را به نسل تو خواهم بخشید. (پیدایش ۷:۱۲)
ـ خدا به ابرام فرمود: من همان خداوندی هستم كه تو را از شهر اور كلدانیان بیرون آوردم تا این سرزمین را به تو بدهم. (پیدایش ۷:۱۵)
ـ آن روز خداوند با ابرام عهد بست و فرمود من این سرزمین را از مرز مصر تا رود فرات به نسل تو می بخشم (پیدایش ۱۸:۱۵)
ـ خداوند بر ابراهیم ظاهر شد و گفت: ... اگر سخن مرا شنیده و اطاعت كنی با تو خواهم بود و تو را بسیار بركت خواهم داد و تمامی این سرزمین را به تو و نسل تو خواهم بخشید. (پیدایش ۲:۲۶و۳)
ـ خداوند به موسی گفت این قوم را كه از مصر بیرون آوردی به سوی سرزمینی كه وعده آن را به ابراهیم و اسحاق و یعقوب داده ام هدایت كن، چون به آن ها قول داده ام كه آن را به فرزندان ایشان ببخشم. (خروج ۱:۳۳)
ـ خداوند به موسی گفت: این است سرزمینی كه من به ابراهیم و اسحاق و یعقوب وعده داده ام كه به فرزندانشان بدهم. (تثنیه ۴:۳۴)
فقرات متعدد دیگری نیز از تورات بر این مسئله اشاره دارند و اصولا عهد عتیق سرتاسر از این مسئله پر است و این اندیشه چنان در یهودیان ریشه دارد كه از حدود هزار سال پیش همواره فلسطین را ملك خاص خود پنداشته و هر بار به هر دلیلی از آنجا دور شده‌اند، در فراق سرزمین موعود اشك ریخته‌ و دعای بازگشت خوانده‌اند.
مسئله سرزمین موعود چنان در اعتقادات یهود اهمیت دارد كه در یكی از اسفار تلمود زندگی در آن سرزمین را به منزله ایمان فرض كرده‌اند. در تلمود آمده است: هركس داخل ارض موعود زندگی كند مؤمن شمرده
” مسئله سرزمین موعود چنان در اعتقادات یهود اهمیت دارد كه در یكی از اسفار تلمود زندگی در آن سرزمین را به منزله ایمان فرض كرده‌اند.... “ می شود و هركس بیرون آن زندگی كند خدا با او نخواهد بود.
در عین حال، یكی از مشكلات اساسی كه در میان یهودیت وجود داشته است مسئله تعیین دقیق حدود سرزمین موعود است. آیات تورات در این باره مختلف است. در پیدایش ۱۸:۱۵ حدود این سرزمین بسیار گسترده ذكر شده و مابین نهر نیل تا نهر فرات را در برمی گیرد. این در حالی است كه در بخش ۳۴ از سفر اعداد نقشه‌ای برای سرزمین موعود ترسیم شده است كه بسیار محدود تر از حدود مذكور است و شامل فلسطین و مناطق اطراف آن می‌شود.
برخی از علمای یهود برای توجیه این تفاوتها گفته اند كه سرزمین موعود دارای حداقل و حداكثر است. حداقل سرزمین موعود آن حدودی را داراست كه در سفر اعداد آمده است ولی در زمان قوت یهود و قدرت بنی اسرائیل همین سرزمین می‌تواند تا مرزهایی كه در سفر پیدایش آمده است گسترده شود.
● سرزمین موعود یهود از دیدگاه اسلام
پس از بیان اجمالی اندیشه ارض موعود در اعتقادات یهودیت، به بررسی دیدگاه اسلام در این باره می پردازیم. در آیات قرآن در مواردی به مسئله ارض مقدس و وعده آن به بنی اسرائیل اشاره شده است بارزترین این آیات آیه ۲۱ سوره مائده است كه می فرماید:
یا قوم ادخلوا الارض المقدسه التی كتب الله لكم و ...
موسی به بنی اسرائیل می‌گوید وارد سرزمین مقدسی شوید كه
” اصل وعده دادن سرزمین به بنی اسرائیل در قرآن هم آمده است ولی سؤال این است كه آیا این وعده دادن از دیدگاه قرآن با اعتقاد یهودیان در مورد مالكیت مطلق این سرزمین یكی است؟ ... “
خداوند آن را برای شما قرار داده است.
می‌بینیم كه اصل وعده دادن سرزمین به بنی اسرائیل در قرآن هم آمده است ولی سؤال این است كه آیا این وعده دادن از دیدگاه قرآن با اعتقاد یهودیان در مورد مالكیت مطلق این سرزمین یكی است؟
با اندك تاملی در آیات قرآن در می‌یابیم كه پاسخ منفی است.
گذشته از این كه در مورد این آیه خاص برخی مفسرین كتب الله لكم را به معنای دستور خداوند به ورود بنی‌اسرائیل به این سرزمین گرفته اند، اگر معنای این جمله را همان وعده دادن و مقرر كردن سرزمین برای بنی‌اسرائیل بدانیم باز هم ادعای یهودیان را ثابت نمی كند. از آیات قرآن استفاده می شود اراده خداوند بر این بوده كه بنی‌اسرائیل در این سرزمین یا آرامش و رفاه زندگی كنند ولی این اراده، مشروط بر این بود كه آنها اعمال صالح انجام دهند و صبر و استعانت به خدا و بندگی او را فراموش نكنند ( قال موسی لقومه استعینوا بالصبر و الصلوه ان الارض لله یورثها من یشاء من عباده و العاقبه للمتقین ) كه اگر چنین نكنند نه تنها این سرزمین مال آنها نخواهد بود بلكه بر آنها حرام نیز خواهد شد.
لذاست كه می بینیم نسل اولیه بنی‌اسرائیل كه همراه موسی بودند به خاطر گناهان خود چهل سال سرگردان در بیابان شدند و به سرزمین موعود نرسیدند ( فانها محرمه علیهم اربعین سنه یتیهون فی الارض ) و این نسل بعد بودند كه به همراه یوشع فلسطین ” این اراده الهی به طور مطلق نبوده و مشروط بر اطاعت و بندگی بنی‌اسرائیل بوده است و چنین نبوده است كه این سرزمین تا ابد ملك مطلق یهودیان باشد و این مشروط بودن از فقرات متعددی از تورات نیز فهمیده می شود.... “ را فتح كردند. پس این اراده الهی به طور مطلق نبوده و مشروط بر اطاعت و بندگی بنی‌اسرائیل بوده است و چنین نبوده است كه این سرزمین تا ابد ملك مطلق یهودیان باشد.
این مشروط بودن از فقرات متعددی از تورات نیز فهمیده می شود:
(پیدایش، ۸:۱۷ـ۱۱ ) سرزمین كنعان را كه اكنون در آن غریب هستی تا ابد به تو و به نسل تو خواهم بخشید... وظیفه تو و فرزندانت و نسل های بعد این است كه عهد مرا نگاه دارید و.... (همچنین پیدایش ۲۶ : ۲-۵)
و اما در مورد حدود و مرزهای آن سرزمینی كه زمانی اراده خدا بر اسكان بنی‌اسرائیل در آن بوده است، میان مفسرین اسلامی چند نظر وجود دارد: برخی گفته اند مراد از این سرزمین مقدس همان بیت المقدس است(ابن عباس) و بعضی دیگر آن را دمشق و فلسطین و قسمتی از اردن دانسته اند (زجاج وفراء) و برخی از مفسرین آن را به كل سرزمین شامات تفسیر كرده اند.
دیدیم كه از دیدگاه اسلام اصل اندیشهٔ سرزمین موعود به كیفیتی كه یهودیان برآن اصرار دارند مورد قبول نیست و این اراده الهی در زمان خاص و مشروط به اطاعت بنی اسرائیل بوده است كه اتفاقا به خاطر گناهان آنها و نافرمانی خدا چهل سال سرگردان بیابان شده و از آن محروم شده اند.
با توجه به این مطلب به جواب سؤال نزدیك شده ایم ، در این كه آیا فلسطین همان سرزمین موعود است باید گفت: طبق اعتقاد یهودیان فلسطین قطعا داخل این سرزمین است.
اما از دیدگاه اسلام وضع فرق می كند، اسلام اصل این وعده را به طور مطلق قبول ندارد این اراده الهی مبتنی بر اسكان بنی اسرائیل در سرزمین موعود و رفاه آنها، در یك زمان خاص و مشروط به اطاعت آنها بوده است و بعدها به خاطر عدم رعایت این شرط، این اراده نیز محقق نشده است.
پس طبق دیدگاه اسلام اصلا نوبت به این نمی رسد كه مرزهای این سرزمین را مشخص كنیم. اگرچه مفسرین چند نظر را دربارهء ارض مقدس كه در قرآن آمده است بیان كرده اند.

منابع:
قرآن كریم
تفسیر المیزان/ علامه طباطبایی
مجمع البیان / طبرسی
كتاب مقدس
موسوعه الیهود والیهودیه والصهیونیه/ عبدالوهاب مسیری
مقدمه حكم غیابی/ م.ح روحانی
یهودیت / عبد الرحیم سلیمانی اردستانی
سید رضا موسوی نژاد

منبع : خبرگزاری آینده روشن