استاندارد باز (Open standard) چیست؟

● تعریف استانداردهای باز
بروس پرنز، یکی از حامیان مطرح نرم‌افزار متن‌باز، این طور عنوان می‌کند که استاندارد باز چیزی بیش از یک ویژگی بوده و اصول استانداردها، فرایند ارائه و اجزای آنها چیزی هستند که استاندارد را باز (Open) می‌کنند. وی می‌گوید که استانداردها باید اصول دسترس‌پذیری را اجرا کرده و انتخاب کاربر را به بالاترین سطح ممکن برسانند.
به علاوه هیچ‌گونه حق امتیاز، دزدی تبعیضی و غارتی نباید وجود داشته باشد. به منظور اطمینان از اجرای این اصول، گسترش استانداردهای باز، ارائه آنها به صورت زیرمجموعه و انجام برخی اقدامات، ضروری می‌باشد. سخنان پرنز در انجمنهای FOSS با استقبال گسترده‌ای مواجه شده است.
● اصول استانداردهای باز- بروس پرنز
بروس پرنز اصول زیر را برای استانداردهای باز مطرح کرده است. او معتقد است که استاندارد باز چیزی بیشتر از یک ویژگی می‌باشد. اصول یک استاندارد، فرایند ارائه و اجرای آن، چیزی است که استاندارد را به استاندارد باز تبدیل می‌کند. اصول ارائه شده توسط پرنز در زیر مطرح شده‌اند.
▪ اصل در دسترس بودن:
استانداردهای باز برای انجام بررسی و اجرا در دسترس می‌باشد.
▪ به حداکثر رساندن انتخاب کاربر:
استانداردهای باز، بازار رقابتی عادلانه‌ای را برای پیاده‌سازی استاندارد به وجود می‌آورند و موجب وابستگی کاربر به یک گروه یا تولیدکننده نمی‌شوند.
▪ عدم وجود حق امتیاز:
پیاده‌سازی استانداردهای باز، فاقد حق امتیاز یا هرگونه هزینه‌ای می‌باشد. ارائه گواهی تایید توسط سازمان استاندارد شاید هزینه‌ای داشته باشد.
▪ عدم وجود تبعیض:
استانداردهای باز و سازمانهای ارائه‌دهنده آنها میان محصولات مختلف تبعیض قائل نمی‌شوند مگر از لحاظ انطباق آنها با استاندارد فنی. سازمانهای صادرکننده مجوز باید روش کم‌ هزینه یا رایگانی را برای تائید محصولات، ارائه کرده و خدمات تائیدی خود را نیز ارتقا بخشند.
▪ گسترش یا زیرمجموعه:
استانداردهای باز را می‌توان گسترش داده و یا به صورت زیرمجموعه‌هایی ارائه نمود. با این وجود ممکن است که سازمانهای اعطاکننده مجوز از تائید زیرمجموعه‌ها خودداری کرده و شرایطی را برای موارد توسعه‌یافته تعیین کنند.
▪ عملکردهای مربوط به غارت :
استانداردهای باز از مجوزهایی استفاده می‌کنند که با استفاده از روشهای استفاده و گسترش، مانع از تخریب استاندارد می‌شوند. مجوزهای ضمیمه شده به یک استاندارد ممکن است مطرح کردن اطلاعات مرجع را برای موارد توسعه‌یافته و وجود مجوزی را برای ایجاد، توزیع و فروش نرم‌افزار منطبق با موارد توسعه‌یافته الزامی کند. در غیر این صورت استاندارد باز از فرایند توسعه و گسترش ممانعتی به عمل نخواهد آورد.
بروس پرنز به عملکردهای پیشنهادی مطرح شده برای ارائه و اجرای هر یک از اصول نیز پرداخته است سیاست استانداردهای باز ایالات ماساچوست آمریکا آن را به عنوان خصوصیاتی تعریف کرده که برای سامانه‌هایی در دسترس عموم قرار داشته و توسط انجمن باز توسعه پیدا کرده و یک نهاد استاندارد نیز آن را تائید می‌کند.
چارچوب همکاری بینابین اروپایی (EIF) اتحادیه اروپا به نیازمندیهای موجود، این مورد را نیز اضافه کرده است که استانداردهای باز باید به رایگان یا با هزینه اندکی در دسترس قرار گرفته، نسخه‌برداری و توزیع باید بدون وجود حق امتیاز انجام شده و در استفاده مجدد از آن هیچ‌گونه محدودیتی نباید وجود داشته باشد.
بنابراین تعریف پرنز با تعریف اتحادیه اروپا و ایالت ماساچوست مطابقت داشته است و این روش توسط بسیاری از سیاستمداران به عنوان مبنای سیاستگذاری مربوط به استاندارد باز استفاده شده است.
سازمانهای دیگری مانند موسسه استاندارد ملی آمریکا (ANSI)، بخش استانداردسازی ارتباطات اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU-T) و اتحادیه نرم‌افزارهای تجاری (BSA) نیز تعاریف و سیاستهای مربوط به استانداردهای باز را ارائه کرده‌اند. تمامی این سازمانها معتقدند که استاندارد باز باید برای پیاده‌سازی و توسعه در دسترس عموم قرار داشته باشد. به علاوه وجود حقوق مالکیت معنوی (IPR) برای در دسترس قرار گرفتن این استانداردها در شرایط یکسان با پرداخت هزینه منطقی یا به رایگان نیز ضروری می‌باشد.
بنابراین ما به این نتیجه رسیدیم که علی‌رغم وجود تعاریف و معانی متعدد استانداردهای باز، این استانداردها باید دارای شرایط زیر باشند:
▪ برای استفاده و بررسی در دسترس باشند.
▪ طی فرایندی ایجاد شده باشند که باز بوده و مشارکت افراد در آن نسبتاً آسان ‌باشد.
▪ عدم وجود وابستگی به یک تولیدکننده یا گروه خاص
نمونه‌هایی از استانداردهای باز عبارتند از:
▪ پروتکل اینترنت/پروتکل کنترل فرایند ارسال (TCP/IP) بسته پروتکلهای شبکه‌، ارائه شده توسط گروه مهندسی اینترنت (IETF).
▪ پروتکل ارسال ابَرمتن (HTTP)، پروتکل خدماتی ارائه شده توسط کنسرسیوم شبکه گسترده جهانی (W۳C) و سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO).
▪ استاندارد کدگذاری یونیکد ارائه شده توسط کنسرسیوم یونیکد و ISO.
▪ واسط سامانه‌عامل قابل انتقال برای یونیکس (POSIX) ارائه شده توسط Open Group، موسسه مهندسین الکترونیک و برق (IEEE) و ISO.
بسیاری از سازمانها با درک این مساله که استفاده از استانداردهای باز، انعطاف‌ بیشتری در انتخاب فناوری، تولیدکننده و محصول به وجود می‌آورد، تلاش می‌کنند که در حد امکان در حوزه IT از استانداردهای باز استفاده کنند.
در محیط پیچیده و ناهمسان IT، هیچ فناوری یا تولیدکننده‌ای نمی‌تواند در تمامی زمینه‌ها، محصولاتی ارائه دهد در نتیجه توان ادغام‌سازی و هماهنگی از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. اکنون برخلاف گذشته، اطلاعات به صورت الکترونیکی ارسال و ذخیره می‌شود. یک سازمان تنها در صورتی می‌تواند در غیاب یک تولیدکننده یا فناوری از دسترسی به اطلاعات (بازیافت و ذخیره‌سازی) اطمینان حاصل کند، که از استانداردهای باز استفاده نماید.
● برخی از دیگر تعاریف استانداردهای باز
▪ موسسه استاندارد ملی آمریکا
ANSI استانداردهای باز را به صورت استانداردهایی تعریف کرده که توسط فرایندی ایجاد می‌شوند که در آن اتفاق نظر وجود داشته، نمایندگان افراد علاقه‌مند می‌توانند در آن شرکت کرده و به نظرات مطرح شده توسط اعضا و جامعه پاسخ داده می‌شود. به علاوه انجام بررسیهای گسترده در رابطه با استانداردهای اولیه و اظهار نظر در مورد آنها ضروری می‌باشد. همچنین امکان ارائه درخواست پژوهش برای افرادی که احساس می‌کنند اصول استانداردهای باز در طی فرایند تولید استاندارد اجرا نشده است، نیز وجود دارد.
به علاوه ANSI تلاش کرده که بین کاربران استانداردها و افراد یا نهادهایی که IPR لازم را برای پیاده سازی استاندارد دارند نیز توازن ایجاد کند، بدین صورت که امکان دریافت هزینه منطقی مجوزها و تعیین ضوابط غیرتبعیضی مجوزها را توسط مالکین IPR فراهم کرده است.
▪ اتحادیه نرم‌افزار تجاری
BSA، سازمانی تجاری و نماینده تولیدکنندگان نرم‌افزار تجاری است که ویژگیهایی را برای استانداردهای باز تعیین کرده است. بر این اساس استانداردهای باز باید بدون وجود هرگونه محدودیتی و به طور کامل برای درک بهتر استاندارد، ایجاد شده و به صورت رایگان یا با هزینه قابل قبولی، برای استفاده و پیاده‌سازی در دسترس قرار گیرند. به علاوه حق اختراع لازم برای پیاده‌سازی باید توسط افرادی که به گسترش ویژگیها در تمامی محصولات پرداخته‌اند بر اساس ضوابط غیر تبعیض‌آمیز و معقول (RAND)۱ (به رایگان یا با هزینه مناسبی) در دسترس عموم قرار بگیرند.
▪ بخش استانداردسازی ارتباطات اتحادیه بین‌المللی مخابرات
ITU-T درباره استانداردهای باز از تعریفی استفاده کرده که نشان‌دهنده اجزای اصلی مطرح شده توسط ANSI می‌باشد. بنابر تعریف ارائه شده توسط ITU-T استاندارد باز، استانداردی بوده که در دسترس عموم قرار داشته و از طریق یک فرایند مشارکتی و توافقی توسعه‌یافته و حفظ می‌شود. این استاندارد باید در طی فرایندی ایجاد شود که مشارکتی و توافقی بوده و برای مشارکت افراد علاقمند، باز می‌باشد.
دارائیهای معنوی لازم برای پیاده‌سازی استاندارد باید به صورت رایگان یا دریافت هزینه معقولی یا تحت دیگر شرایط منطقی مانند پرداخت خسارت مالی در دسترس تمامی کاربران در گوشه و کنار دنیا قرار بگیرند.
ذکر این مطلب ضروری به نظر می‌رسد که استفاده گسترده از یک استاندارد لزوماً به معنای باز بودن آن نیست. نمونه‌های متعددی در صنعت IT وجود دارند (مانند قالب مستندات قابل انتقال یا PDF متعلق به Adobe Inc، قالب فایل نمایش Power Point مایکروسافت) که در آنها از برخی از فناوریها یا قالبهای فایل/داده‌هایی که با محصولات متداولی همراه هستند به صورت گسترده استفاده شده است.
در نتیجه به یک استاندارد بالفعل تبدیل می‌شود یعنی استانداردی که با استفاده و پذیرش گسترده به وجود می‌آید. با این وجود از آنجایی که این روند اغلب بر اساس فناوری یک بخش خاص ( یک گروه بسته یا یک فروشنده‌) بوده و توسط آنها کنترل می‌شود، در نتیجه به عنوان یک استاندارد باز در نظر گرفته نمی‌شود.
استفاده از این محصول به عنوان یک استاندارد مشکلاتی را نیز به همراه دارد زیرا برای مشارکت کاربر در فرایند توسعه، ساز وکاری وجود نداشته و در مورد عدم انحصاری شدن محصول یا فناوری توسط ارائه‌دهنده آن نیز تضمینی وجود ندارد. در برخی از موارد مالک محصول/فناوری با این مساله موافقت می‌کند که محصول خود را به یک سازمان تعیین استاندارد بین‌المللی ارائه‌ دهد که در نتیجه به یک استاندارد باز تبدیل می‌‌شود.
در برخی از مواقع دولتها و سازمانها باید به این مساله توجه کنند که برخی از استانداردهای بالفعل مانند PDF به صورت گسترده و قابل قبولی دارای مجوز بوده و به کار برده می‌شوند در نتیجه پشتیبانی موقت از چنین استانداردهایی به عنوان بخشی از برنامه همکاری بینابینی سازمان یا دولت، منطقی به نظر می‌رسد. نادیده‌ گرفتن چنین استانداردهایی به عنوان یک قانون، حقیقتاً باعث به وجود آمدن اختلال در همکاری بینابینی می‌شود به ویژه اگر هیچ‌گونه استاندارد باز جایگزینی برای این استانداردها وجود نداشته باشد.

ترجمه: مهرنوش رقابی
ویرایش: زهرا احمدی

منبع : پارس تاجران