یک دقیقه جراحی با یک دنیا حرف و حدیث!

یکی از زمینه‌های کاربردی پرتو لیزر، در چشم‌پزشکی است. از آن جمله می‌توان به لیزیک اشاره نمود که برای اصلاح عیوب انکساری قرنیه به کار می‌رود و به علت درد کمتر و راحتی انجام و زمان کم بهبود، طرفداران زیادی دارد. در ادامه، به سایر کاربردها و مزایا و معایب این روش‌درمانی اشاره می‌شود. انحرافات با درجه بالا، گونه‌ای از مشکلات دیداری هستند که در معاینات معمول بینایی شناخته نمی‌شوند. انحرافات شدیدی که می‌توانند به طور موثری سبب اختلال در ایجاد تصاویر شوند، شامل استرابیسم و دوبینی هستند.
● انحرافات با درجه بالا
در جراحی‌های معمول عیوب انکساری چشم، بخش عمده‌ای از انحرافات که علت بروز این دسته از عیوب هستند، اصلاح می‌شوند اما انواع رده بالا (Aberration High-order)، اصلاح نشده باقی می‌مانند و حتی به دلیل حرکات چشم در حین عمل جراحی، میزان‌ آنها افزایش می‌یابد. پیشرفت‌ های تکنولوژی و روش لیزیک به طور موثری به کاهش خطر اختلالات بینایی پس از جراحی، کمک کرده است. یکی از مهم‌ترین یافته‌ها، یافتن ارتباط میان اندازه مردمک و این انحرافات است که هر چه سایز مردمک بزرگ‌تر باشد، خطر انحراف هم بیشتر است. این همبستگی نتیجه اختلاف ناموزون میان قسمت دست‌نخورده و قسمت تغییر یافته قرنیه است. پس از عمل لیزیک، طی روز که مردمک از flap لیزیک کوچک‌تر است، بینایی در حد مطلوب است اما در طول شب که مردمک گشاد می‌شود، نور از لبه flap عبور می‌کند و به مردمک می‌رسد که موجب اختلالات زیادی در بینایی می‌شود. البته علاوه بر اندازه مردمک، عوامل ناشناخته زیادی وجود دارند که در ایجاد انحرافات با رده بالا، دخیل‌اند. در گذشته که روش‌های مطلوبی موجود نبودند، ضعف بینایی در شب و کاهش حساسیت به اختلالات رنگ‌ به ویژه در نور کم، شایع بودند اما با مروز زمان، بیشترین توجه روی خطای کروی متمرکز شده است که با استفاده از لیزیک یا PRK، به علت تمایل لیزر به حرکت از کانون منطقه درمان به سمت بیرون رخ می‌دهد.
● لیزیک با هدایت Ware Front
این نوع از جراحی لیزیک، با تمرکز بیشتر روی قرنیه به منظور تصحیح متغیر قرینه به جای تصحیح ساده آن، با به کارگیری excimer laser و با کنترل کامپیوتر انجام می‌شود، درنتیجه قدرت تصحیح بیشتری دارد. هر چند که با حسگرهای ware front تمامی اندازه‌گیری‌ها انجام می‌شود و اصلاح دید هر فرد به طور اختصاصی برای همان فرد طراحی و اجرا می‌شود، اما نتایج نهایی به پیش‌بینی جراح از ایجاد تغییراتی که طی دوران بهبود رخ می‌دهد، بستگی دارد. به هر حال، جراحان اظهار می‌دارند که بیماران از نتایج این روش، بیشتر رضایت دارند، هر چند که تا کنون به اثبات نرسیده است.
عوارض خونریزی زیر ملتحمه، شایع‌ترین و کم‌اهمیت‌ترین عارضه پس از لیزیک است. پس از آن، عوارضی مانند هاله‌بینی، دوبینی، کاهش حساسیت به تفاوت‌های نور (کنتراست) و پخش نور هستند که بیماران را وادار به مراجعه دوباره به درمانگاه‌ها می‌کنند و بسته به میزان ametropia پیش از لیزیک و سایر عوامل خطر دارد. به همین دلیل، مهم است که هر فرد به طور جداگانه بررسی شود و از عمومیت دادن نتایج به کلیه افراد خودداری شود. سایر عوارضی که اغلب به طور شایع گزارش می‌شوند، عبارتند از:
▪ خشکی چشم ناشی از جراحی
▪ اصلاح بیش از حد یا کمتر از مورد انتظار
▪ تغییرات حدت بینایی
▪ هاله‌بینی یا پخش نور در اطراف منبع نور در شب
▪ حساسیت به نور
▪ دوبینی
▪ ایجاد چروک در فلاپ‌های ایجاد شده (که منجر به تاری دید می‌گردد)
▪ برگشت انحرافات
▪ نزدیک‌بینی در شب
▪ عفونت در زیر فلاپ‌ها
▪ آستیگماتیسم القایی
▪ خراشیدگی‌های اپی‌تلیوم و ...
به طور کلی، این عوارض برحسب عوامل پدید‌آورنده، مانند پیش از عمل، حین عمل و پس از عمل (کوتاه‌مدت و درازمدت) تقسیم‌بندی می‌شوند:
الف) عوارض حین جراحی:
۱) بروز عوارض در flap‌های ایجاد شده، مانند جایگذاری نامناسب یا ایجاد چین‌خوردگی در آنها که نیاز به کارگذاری دوباره‌ flap‌ها می‌شود، کراتیت گسترده در قرنیه و ... . البته به طور نادر، این عوارض سبب کاهش ماندگار حدت بینایی می‌شوند و با افزایش مهارت و تجربه پزشک نیز کمتر مشاهده می‌شوند.
۲) جداشدگی فلاپ از مابقی قرنیه که شانس بروز آن، بلافاصله پس از عمل، بیشتر از بقیه موارد است، بنابراین بیماران پس از عمل باید استراحت داشته باشند تا اجازه ترمیم به فلاپ داده شود و تا مدتی نیز از محافظ چشم در طی شب استفاده کنند تا مبادا آسیبی ناگهانی و ناخودآگاه به چشم زده شود.
۳) جای ماندن ذرات در زیر صفحات فلاپ که گاهی موجب عفونت می‌شوند.
ب) عوارضی که در فاصله کمی از جراحی رخ می‌دهند:
۱) بروز کراتیت لایه‌ای گسترده که «سندرم شن‌های صحرا» نیز نامیده می‌شود و بدون ایجاد عارضه‌ای، درمان می‌شود.
۲) بروز عفونتی که به درمان، جواب می‌دهد.
۳) بروز چشم‌خشک دایمی
۴) بروز خونریزی زیرملتحمه.
ج) عوارضی که در مدت زمان طولانی پس از جراحی رخ می‌دهند:
۱) بروز «رشد اپی‌تلیال از درون»،
۲) پخش نور و دیدن هاله در اطراف اشیای نورانی و سایه‌دار دیدن.
● عوامل موثر بر جراحی
از آنجا که به طور معمول قرنیه، شفاف و بدون رگ خونی است، قابلیت گذر نور را به خوبی دارد و سلول‌های آن، اکسیژن را از قطرات اشکی می‌گیرند، بنابراین لنزهای تماسی با نفوذپذیری کم اکسیژن، جذب اکسیژن را در آن کاهش می‌دهند و گاهی به رشد و نفوذ عروق خونی به قرنیه منجر می‌شوند که این امر، سبب افزایش نسبی مدت زمان التهاب و به دنبال آن، التیام شده و به علت خون‌ریزی بیشتر در حین جراحی، درد بیشتری را ایجاد می‌کند. از این رو، از آنان خواسته‌ می‌شود که از چند روز یا چند هفته پیش از جراحی، از لنز استفاده نکنند.

دکتر شادی کلاهدوزان

منبع : هفته نامه سپید