آسم و مراقبت‌های مرتبط با آن در اطفال

این بیماری به‌دلیل آنکه روندی مزمن داشته و بسیاری از وجوه زندگی بیمار و خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اهمیت داشته و تحقیقات گسترده‌ای نیز هر روز در سراسر جهان پیرامون آن انجام می‌گیرد. امروزه شاهد آن هستیم که دانشمندان علوم پزشکی و بیولوژی هر روز تئوری تازه‌ای در مورد علت این بیماری و راه‌های مقابله و درمان آن ارائه می‌دهند. اهمیت این بیماری به حدی است که حتی در طول سال یک روز به نام آن اختصاص داده‌اند و در کشور ما این روز مصادف با چهاردهم اردیبهشت است. این بیماری اگرچه در همهٔ سنین ممکن است دیده شود ولیکن شیوع آن در اطفال بیشتر است. به این لحاظ مصاحبه‌ای را با یکی از متخصصان بیماری‌های کودکان ترتیب داده‌ایم که شما را با این بیماری آشنا کنیم.
واژه‌یاب (Mite): بندپایان بسیار کوچکی هستند که به‌صورت انگل در محیط‌های زندگی انسانی یا حیوانی زندگی می‌کنند.

- لغت آسم به چه معنا است؟
آسم عبارت است از التهاب مزمن راه‌های هوائی که موجب بروز حملات انسدادی در راه‌های هوائی می‌شود.
- آیا آسم یک بیماری آلرژیک است یا انواع دیگری هم دارد؟
تقسیم‌بندی قراردادی است و در واقع آسم بیماری چند علتی می‌باشد، اما به‌طور کلی می‌توان آسم را به دو دستهٔ آلرژیک که زمینهٔ حساسیت یا آلرژیک در آن بسیار مهم است و دوم انواع غیرآلرژیک (مثل حساسیت به آسپرین و داروهای مشابه) تقسیم کرد. تقسیم‌بندی‌های دیگری نیز وجود دارد مثل آسم آلرژیک - آسم شغلی - آسم ناشی از عفونت‌های ویروسی که بیشتر در اوایل کودکی است.
- در چه گروه‌های سنی و در چه افرادی شایع‌تر است؟
%۸۰ از حملات آسم قبل از سن شش‌سالگی است ولی عدهٔ کمی از آنها دچار آسم پایدار می‌شوند. وجود آسم در پدر و مادر و سابقهٔ آلرژی، تماس محیطی با دود سیگار، تماس شغلی و آلودگی هوا احتمال بروز بیماری را بیشتر می‌کند.
- بیماری با چه علائمی آغاز می‌شود یعنی که فرد چه زمان باید فکر کند که ممکن است دچار آسم شده باشد؟
باید در نظر داشت که امکان دارد در طی معاینات دوره‌ای که برای بچه‌ها انجام می‌شود علائمی به نفع آسم دیده نشود. اما علائم آسم می‌تواند از خمودگی و کاهش فعالیت فیزیکی تا سرفه‌های متناوب و طولانی و در نهایت حملهٔ آسم یا تنگی نفس، افزایش تعداد دفعات تنفس و تنفس دشوار متغیر باشد. بهتر است در مورد کودکان در صورت بروز هرگونه علائم غیرمعمول با پزشک خود مشورت کنید.
- سیر بیماری و مجموعهٔ علائم آن چیست؟
علائم آسم کاملاً متغیر است. گاهی علائم مخفی است به‌صورتی که فقط در بچه مادر متوجه ضعف عمومی می‌شود، فعالیت فیزیکی کاهش یافته و در فعالیت‌های فیزیکی با بچه‌های هم‌سن و سال شرکت نمی‌کند ولی مهمترین علائم مزمن آسم سرفهٔ خشک متناوب و بازدم صدادار است که با فعالیت فیزیکی و افزایش تعداد تنفس مثل خندیدن، هوای سرد و خشک، محرک‌های هوائی، مواد حساسیت‌زا، عفونت‌های ویروسی، تماس شغلی (که در بچه‌ها کمتر مطرح است) تشدید می‌شود. علائم به‌طور کلی در شب‌ها بیشتر است. در طی حملهٔ آسم بازدم طولانی و صدادار می‌شود و تعداد تنفس افزایش می‌یابد. در کل تنفس بیمار سخت می‌شود.
- چگونه می‌توان این بیماری را، چه از نظر بالینی و چه از نظر آزمایشگاهی تشخیص داد؟
تشخیص، برپایه شرح حال و سابقهٔ خانوادگی و معاینهٔ بیمار است. باید سابقهٔ انواع دیگر آلرژی از جمله چشمی، بینی، پوستی و غذائی پرسیده شود. سابقهٔ خانوادگی آسم کمک‌کننده است. تشدید علائم با برخورد با مواد حساسیت‌زا و فعالیت فیزیکی معیار دیگری است. اساس تشخیص برپایهٔ تست تنفسی است که با ارزیابی معیارهای دمی و بازدمی می‌توان تشخیص داد. بررسی تست‌های آلرژیک نیز اعم از بررسی‌های خونی یا پوستی برای ارزیابی آیندهٔ بیماران و درمان بهتر مؤثر است.
- درمان این بیماری شامل چه اقداماتی است؟
درمان بر چند اساس است:
۱. ارزیابی و کنترل مرتب بیمار، دو نوبت ویزیت سالیانه غیر از موارد علامت‌دار دیگر
۲. کنترل عوامل تشدیدکننده مثل حذف دود سیگار و مواد حساسیت‌زا و بیماری‌های تشدیدکنندهٔ آسم
۳. درمان‌های داروئی
- آیا افراد و کودکان مبتلا باید محدودیت خاصی در فعالیت‌ها داشته باشند؟
مسلماً در مرحلهٔ حاد انجام فعالیت‌ها امکان‌پذیر نیست اما در مرحلهٔ خاموش بیماری منعی وجود ندارد و در عین‌حال یکی از اهداف درمانی ما امکان شرکت در فعالیت‌های ورزشی مورد علاقه به‌طور کامل است.
- آیا این افراد باید تغییرات خاصی در رژیم غذائی یا محیط زندگی داشته باشند؟
اغلب بچه‌های مبتلا به آسم زمینهٔ آلرژیک دارند پس باید برخورد با مادهٔ حساسیت‌زا کاهش داده شود. حساسیت به مواد حساسیت‌زای موجود در فضاهای بسته در بروز آسم بسیار مهم است بنابراین باید کنترل شوند. وجود حیوانات خانگی به‌خصوص دارای پر و یا پشم، مایت‌ها، سوسک‌ها و کپک همه در بروز آسم مؤثر است. تنباکو، دود ذغال‌سنگ، گرد و خاک و بوهای شدید همه باید مدّنظر باشد. مهدکودک‌ها و کلاس‌های مدرسه نیز محل‌های شدت آسم هستند بنابراین باید تماس حداقل باشد لذا در کل باید روش زندگی عوض شود. گرچه آلرژی‌های غذائی کمتر از انواع هوائی مؤثر هستند ولی باید مدنظر قرار گیرند.
محیط زندگی باید کاملاً تمیز، عاری از گرد و خاک، حیوانات، سوسک یا مایت باشد. از گیاهان تزئینی در منزل استفاده نشود. از اسپری‌ها در منزل استفاده نشود. حتی‌المقدور از الیاف طبیعی استفاده شود، بنابراین فرش و موکت مناسب نیستند.
- اگر فردی دچار حملهٔ آسم شود چه اقداماتی کمک‌کننده است؟
در حقیقت اصل مهم، آموزش به بیمار است. بر این اساس والدین همراه ما در امر درمان هستند. در بیمارانی که بار اول دچار حمله می‌شوند باید به سرعت مراجعهٔ پزشکی داشته باشند اما در بیماران سابقه‌دار با مشورت پزشک، اقدامات اولیهٔ درمانی مکتوبی در اختیار آنها قرار می‌گیرد که در مرحلهٔ اول انجام می‌شود.
- آیا سام می‌تواند مسری باشد؟
نمی‌توان گفت آسم مسری است اما وجود عوامل خطرآفرین در محیط مثل آلودگی هوا، دود سیگار و غیره بروز آن را افزایش می‌دهد.
- آیا شرایط جغرافیائی و جوی مثل تغییر فصول سال تأثیری در بروز آسم دارد؟
بله تغییرات فصلی از دو نظر موجب تغییر حملات آسم می‌شود. در وهلهٔ اول افزایش عفونت‌های ویروسی ایجادکنندهٔ آسم در فصول سرد و دوم تغییر در مواد حساسیت‌زا. به عبارتی در فصل بهار با گرده‌افشانی و وجود تغییرات درجهٔ هوا در صورت حساسیت آسم تشدید می‌شود و برعکس اگر کسی آلرژی به مواد موجود در محیط بسته داشته باشد در فصول سرد که بیشتر در محیط بسته هستیم حمله بروز می‌کند.
- آیندهٔ این افراد چطور است، آیا می‌توانند زندگی طبیعی داشته باشند؟
گرچه میزان بروز آسم در تمام دنیا افزایش یافته با پیشرفت‌هائی که در زمینهٔ درمان صورت گرفته تعداد اندکی از بچه‌ها هستند که از زندگی طبیعی محروم می‌باشند.
- آیا زمینهٔ ژنتیک برای آن مطرح است؟ یعنی مبتلایان در امر ازدواج باید نکتهٔ خاصی را رعایت کنند؟
همان‌طور که توضیح داده شد یکی از پایه‌های آسم مسائل ژنتیکی است ولی نه به آن معنا که مانند تالاسمی به فکر مسائل قبل از ازدواج بود اما در صورت وجود سابقهٔ مثبت آلرژی یا آسم به فکر اصلاح محیط زندگی در جهت کاهش عوامل خطرآفرین باشیم.
- یکی از درمان‌های آسم کورتون است آیا درمان با داروهای کورتونی عوارضی هم می‌تواند داشته باشد از این جهت توصیه‌ای برای مبتلایان دارید؟
شاید بتوان گفت که ترکیبات کورتونی از پایه‌های درمانی آسم هستند که با مصرف آنها از مرگ ناشی از آسم، درصد بستری شدن و عوارض طولانی‌مدت و پایداری آسم جلوگیری می‌شود. این ترکیبات از تغییرات پیشروندهٔ مجاری هوائی جلوگیری می‌نمایند. مسلماً این داروها بی‌عارضه نیستند ولی روش‌های بسیاری جهت جلوگیری از عوارض پیشنهاد شده و اجراء می‌شود از جمله مدت تجویز، روش تجویز و استفاده از انواع استنشاقی. ولی گاه با توجه به حدت بیماری چاره‌ای جز مصرف وجود ندارد.
- آیا احتمال بهبود این بیماری وجود دارد و ممکن است کودک در آینده شرایط عادی پیدا کند؟
بلی، احتمال بهبود وجود دارد. در کل باید گفت که میزان مرگ و میز ناشی از آسم کم است. در مواردی که بیماری در کودکی شروع شود و خفیف باشد سیر بیماری بسیار خوب است که البته خود به نحوهٔ کنترل درمان و حذف عوامل محیطی ایجادکننده بستگی دارد.
- فاکتورهای ایجادکنندهٔ آسم کدام هستند؟
در زمینهٔ آسم ۲ فاکتور از همه مهمتر است:
۱. فاکتورهای ژنتیکی
۲. فاکتورهای محیطی
در زمینهٔ فاکتورهای ژنتیکی ژن‌های ویژه‌ای جهت آلرژی و التهاب مجاری تنفسی تشخیص داده شده است. به این معنی که فاکتورهای محیطی در زمینهٔ مناسب (ژنتیکی) می‌تواننند موجب بروز آسم شوند. این فاکتورهای محیطی می‌توانند عفونت‌های ویروسی مجاری هوای باشند و یا تماس با مواد حساسیت‌زا در بیماران حساس مثل دود سیگار، آلاینده‌های هوا، بوهای قوی و هوای سرد و خشک. حذف این موارد می‌تواند باعث برطرف شدن علائم آسم و درمان شود. فاکتورهای دیگر مثل تنش‌های روحی و ورزش نیز مؤثر هستند.
- فاکتورهائی که احتمال پایداری آسم را افزایش می‌دهند چیست؟ به عبارتی فاکتورهای خطرآفرین کدام هستند؟
اهم این فاکتورها عبارتند از:
- وجود سابقهٔ آسم در پدر و مادر
- وجود آلرژی در فرد چه آلرژی پوستی یا غذائی یا سایر علائم آلرژی
- وجود عفونت‌های تنفسی شدید
- وجود تنفس صدادار در مواجهه با سرما
- جنسیت مذکر
- وزن موقع تولد کم باشد.
- تماس محیطی با دود سیگار
- چه زمانی طفل از نظر آسم کنترل شده است؟
- به‌طور منظم در مدرسه حضور یابد و غیبت نداشته باشد.
- در رشتهٔ ورزشی مورد علاقه به‌طور کامل حضور یابد.
- خواب راحت و خوبی داشته باشد.
- عوارض داروئی حداقل باشد.
- با مداخلات زودرس از حملات شدید جلوگیری شود.
- آیا واکسیناسیون در این بچه‌ها تفاوتی دارد؟
خیر غیر از آنکه واکسن آنفلونزا در کودکان آسمی توصیه می‌شود.