سرگیجه Vertigo

سرگیجه از شکایات شایع بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌های پزشکی است و عبارت است از حالتی که بیمار احساس می‌کند محیط پیرامون او گرد سرش می‌چرخد و یا اگر چشم‌هایش را ببندد، می‌پندارد که خودش به دور محیط می‌گردد.
سرگیجه به دو نوع واقعی (Vertigo) و سرگیجه غیرواقعی، کاذب یا(Dizziness (Pseudo Vertigo تقسیم می‌گردد. در سرگیجه واقعی بیماران احساس دوران را به صورت مختلف بیان می‌کنند نظیر احساس چرخش بیمار در محیط یا چرخش محیط اطراف، کشیده شدن به یک سمت، آمدن اشیاء موجود در محیط به طرف فرد. شکایت بیمار در سرگیجه غیرواقعی به شکل احساس منگی، سیاهی رفتن چشم، سبک شدن سر، احساس پری در سر و ترس در شرف افتادن می‌باشد. سرگیجه‌های واقعی نباید با عدم تعادل هنگام راه رفتن که ناشی از آسیب‌های مخچه‌ای است، اشتباه گردد.
کانون‌های آناتومیکی که اختلال آنها موجب سرگیجه می‌گردد، عبارتند از:
▪ دستگاه تعادلی در گوش داخلی
▪ چشم‌ها
▪ ساقه مغز
▪ مخچه
▪ قطعه گیجگاهی مغز سرگیجه از نظر محل آسیب به دو نوع سرگیجه‌های محیطی و سرگیجه‌های مرکزی تقسیم می‌گردد. سرگیجه‌های محیطی بر اثر آسیب‌های گوش داخلی یعنی دستگاه تعادلی رخ می‌دهد و سرگیجه‌های مرکزی به دلیل گرفتاری ساقه مغز، مخچه و یا راه‌های ارتباطی بین آنها ایجاد می‌شود. شایعترین علت سرگیجه‌های غیرواقعی یا Dizziness، اضطراب و افسردگی است.
بیماری‌های داخلی نظیر کم‌خونی، نامنظمی‌های ریتم قلب، کاهش قندخون، سرفه‌های مکرر یا اختلالات ریوی، کاهش فشارخون وضعیتی (سیاهی رفتن چشم هنگام سریع بلند شدن از وضعیت نشسته یا خوابیده) موجب Dizziness یا سرگیجه غیرواقعی می‌گردند.
● خصوصیات سرگیجه‌های محیطی
۱) سرگیجه‌های محیطی به مراتب شدیدتر از نوع مرکزی هستند و تهوع و استفراغ در آنها بارزتر است.
۲) در سرگیجه‌های محیطی تغییر وضعیت سر موجب تشدید سرگیجه می‌گردد.
۳) در سرگیجه‌های محیطی در معاینه بیمار علائم عصبی مانند دوبینی، افتادگی پلک‌ها، عدم تقارن صورت، بی‌قوتی اندام‌های یک سمت بدن دیده نمی‌شود و وجود علائم عصبی دلالت بر مرکزی بودن سرگیجه است.
۴) طول مدت سرگیجه در سرگیجه‌های محیطی کوتاه‌تر است.
۵) سرگیجه‌های محیطی گاهی با علائم شنوائی نظیر وزوز گوش و یا کاهش شنوائی همراه هستند.
● انواع سرگیجه‌های محیطی
۱) سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم:
این نوع سرگیجه معمولاً در افراد میانسال و سالخورده دیده می‌شود و هنگامی که بیمار وضعیت‌های خاصی به سر و گردن خود می‌دهد، دچار سرگیجه‌های زودگذر همراه با تهوع می‌شود. ممکن است سرگیجه در حالت خوابیده و هنگام این پهلو و آن پهلو شدن و یا زمانی که بیمار خم و راست می‌گردد، بروز نماید.
طول مدت این نوع سرگیجه چند ثانیه است، این نوع سرگیجه خوش‌خیم است ولی گاهی تا ماه‌ها پایدار می‌ماند. این نوع سرگیجه در موارد خفیف نیاز به درمان ندارد ولی در صورتیکه بیمار از حملات پی در پی سرگیجه ناراحت باشد، می‌توان از داروهای ضد سرگیجه مثل دیمن‌هیدرینات و بتاهیستین استفاده نمود.
۲) بیماری مینر (Menier) :
این نوع سرگیجه در دهه چهارم تا پنجم عمر آغاز می‌گردد. بیمار دچار سرگیجه‌های شدید همراه با وزوز گوش و کاهش شنوائی می‌گردد. سرگیجه حالت حمله‌ای و دوره‌ای دارد و در فواصل بین حملات، سرگیجه بیمار بدون علامت می‌باشد. فاصله بین حملات ممکن است چند هفته تا چند ماه باشد و با عود مکرر آنها کاهش شنوائی بیشتر می‌شود تا اینکه کری کامل بروز کند. درمان شامل استراحت در زمان حمله، رژیم غذایی کم‌نمک و تجویز دیمن‌هیدرینات و بتاهیستین و در موارد شدید استفاده از جراحی گوش داخلی می‌باشد.
۳) لابیرنتیت حاد یا وستیبولیت (Labyrinthitis) :
این نوع سرگیجه در جوان‌ها شایع‌تر است و در این حالت بیمار دچار سرگیجه‌های شدید، ناگهانی همراه با حالت تهوع و استفراغ می‌شود. این نوع سرگیجه با حرکات سر تشدید می‌شود، همراه با کاهش شنوائی هستند، خوش‌خیم است و چند روز طول می‌کشد. علت این بیماری ناشناخته است ولی شاید عوامل ویروسی در آن دخیل باشد. معاینه بالینی بیمار طبیعی است و بیمار بدون پیامد، بهبود کامل می‌یابد. درمان شامل استراحت کامل و مصرف داروهای ضد سرگیجه است.
● انواع سرگیجه‌های مرکزی
۱) سرگیجه ناشی از کم‌خونی گذرای مغزی: کم‌خونی یا ایسکمی گذرای شریان مهره‌ای موجب سرگیجه همراه با عدم تعادل و دوبینی می‌گردد. این نوع سرگیجه ناشی از آسیب عروق پسین مغز است و بیماران معمولاً سالخورده هستند و زمینه‌های مساعدکننده نظیر بالا بودن چربی‌های خون، پرفشاری خون، عادت به سیگار و بیماری قند معمولاً وجود دارد.
۲) خونریزی مخچه و انفارکت مخچه: در این حالت بیمار علاوه بر سرگیجه‌ دچار عدم تعادل و اختلال گفتاری می‌شود. سرگیجه ناشی از خونریزی مخچه معمولاً در افراد مسن با سابقه پرفشاری خون دیده می‌شود.
۳) سرگیجه با منشاء مننژ مغز: آسیب‌های فوقانی خلفی قطعه گیجگاهی مغز بر اثر حوادث عروقی مغز، تومورهای مغزی، ضربه و پلاک‌های ناشی از آسیب میلین موجب این نوع سرگیجه می‌شوند، در این حالت سرگیجه بیشتر ماهیت صرع (تشنج) داشته و بیمار دچار یک سرگیجه ناگهانی و کوتاه مدت به صورت احساس چرخش می‌شود و متعاقباً به مدت یک تا دو دقیقه خواب‌آلود به نظر می‌رسد.
۴) میگرن با منشاء شریان قاعده‌ای ساقه مغز: در این نوع میگرن بیمار به جای سردرد ابتدا دچار سرگیجه، عدم تعادل و احساس کرختی اطراف دهان و اندام‌ها می‌شود و پس از ۳۰ – ۱۰ دقیقه دچار سردرد ضربان‌دار ناحیه پس‌سری می‌شود.
● سرگیجه بعد از ضربه‌های مغزی:
بعد از ضربه‌های جمجمه‌ای انواعی از سرگیجه‌ می‌تواند رخ دهد که یا به صورت حاد و شدید می‌باشد و یا چند روز تا چند هفته بعد به صورت حملات کوتاه مدت و مکرر سرگیجه که با تغییر وضعیت سر ایجاد می‌شود نمایان می‌گردد. در صورتی که ضربه مغزی همراه با شکستگی استخوان گوش داخلی باشد، سرگیجه همراه علائم شنوائی است.
● نکات مهم هنگام برخورد با بیمار مبتلا به سرگیجه
▪ در بیمار دچار سرگیجه سوالات زیر پرسیده می‌شود :
۱) تاریخچه مصرف دارو: بعضی داروها نظیر داروهای ضد صرع سبب سرگیجه می‌شوند.
۲) پیشینه ضربه مغزی: پیامد ضربه‌های مغزی به صورت سرگیجه‌های چند ثانیه‌ای است که با تغییر وضعیت سر بروز می‌کند.
۳) سابقه فشارخون بالا و مرض قند (دیابت): در مبتلایان به پر فشاری خون و یا دیابت خطر ایسکمی گردش خون پسین مغز وجود دارد که پیامد آن حملات سرگیجه است.
۴) طول مدت سرگیجه؛ از نکات مهمی است که به تشخیص علت سرگیجه کمک می‌نماید.
۵) پرسش درباره شنوایی و وزوز گوش.
۶) نشانه‌های همراه سرگیجه: در سرگیجه‌های مرکزی، بیمار علاوه بر سرگیجه دچار دوبینی، مشکل گفتاری و عدم تعادل است و در سرگیجه‌های محیطی شایع‌ترین علائم همراه تهوع و استفراغ است.
۷) سن بیمار: در افراد سالخورده دچار آرتروز گردن ممکن است حرکات گردن موجب سرگیجه گردد. بررسی‌های آزمایشگاهی در بیمار دچار سرگیجه
با توجه به نشانه‌های بالینی، آزمایش‌های تشخیصی زیر در بیمار دچار سرگیجه درخواست می‌گردد:
۱) شنوایی سنجی
۲) پرتونگاری از گوش داخلی
۳) سی‌تی‌اسکن مغز
۴) ام.آر.آی(M.R.I) مغز
۵) الکتروآنسفالوگرام (EEG) یا نوار مغز
۶) الکترونیستاگموگرام
۷) پتانسیل‌های فراخوانده بینایی و شنوایی (Evokedpotentials).

دکتر احمد چیت‌ساز متخصص مغز و اعصاب، عضو هیئت علمی گروه اعصاب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان فلوشیپ اختل

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم