انگشت هایت را نشکن!

اغلب با صداهایی كه توسط مفاصل از جمله انگشتان، فك، زانو، كمر و گردن ایجاد می شوند آشنا هستیم. مردم عادت دارند با فشار به انگشتان دست و یا حركات سریع گردن یا فشار پا بر روی ستون فقرات كمری، باعث ایجاد این صداها شوند و به عبارتی قولنج آن را رفع كنند و با این حركت، نوعی احساس راحتی به آنها دست می دهد.
در یك تقسیم بندی ساده می توان این صداها را به دو دسته تقسیم كرد. یك دسته صداهای حاصل از حركات مفصلی است و دسته دیگر صدای حاصل قولنج كردن مفاصل است كه طی یك فشار شدید در انتهای دامنه حركتی ایجاد می شود. تا زمانی كه این صداها با درد و التهاب همراه نباشد، نگرانی زیادی در مورد ایجاد این صداها وجود ندارند. ولی در صورتی كه تولید این صداها، همراه با درد و التهاب باشد می بایستی برای درمان و مشكل موجود، به پزشك مراجعه نمایند. در اصطلاحات علمی به این صداهای مفصلی، grating cracking ، clicking یا popping گفته می شود. این صداها در شرایط فیزیولوژیك و نرمال حركات مفصلی یا در حین انجام درمان و مانیپولاسیون مفاصل نیز ایجاد می شوند.
همچنین مفاصل ممكن است لرزش هایی ایجاد كنند كه قابل شنیدن نباشد و فقط احساس شوند، این موارد را لرزش های subsonic و یا زیر آستانه شنوایی می گویند و در موارد بالینی به عنوان كریپتاسیون گفته می شود. علاقه محققین به این مسایل، منجر به مطالعات مختلف ولی محدودی شده است كه بخشی از تحقیقات توسط همكاران دندانپزشك و روی مفصل فكی گیجگاهی صورت گرفته است. در حالی كه همكاران ارتوپد و فیزیوتراپیست بیشتر روی صداهای مفاصل انگشتان و كمی گردن كار كرده اند.
●چگونگی ایجاد صداها
اولین بار در سال ۱۹۷۱ دو دانشمند آلمانی، یك نیروی كششی را به مفصل سوم بین انگشت و كف دست اعمال نمودند و شكل گیری حباب های گاز كه عمدتاً CO۲ بود را ثابت كردند. اعمال كشش بین سطوح مفصلی در طی فعالیت های روزمره، باعث افزایش حجم مفصل و كاهش فشار مایع مفصلی می شود كه منجر به خروج گاز درون مفصلی و ایجاد حباب گاز می شود.جریان مایع به سمت ناحیه با فشار كمتر باعث خوابیدن (تركیدن) حباب گاز و ایجاد یك صدای قابل شنیدن می شود. فرد با فشار به مفاصل انگشتان دست و پا و یا حركت سریع گردن و كمر باعث تركیدن حباب و ایجاد این صدا و كاهش فشار داخل مفصل می شود. اخیراً هم دانشمندان با استفاده از عملكرد رادیوگرافی قبل و بعد از حركت درمانی در مفصل انگشتان سوم، ایجاد گاز را كه منجر به ایجاد صدای كراكینگ می شود به اثبات رسانده اند. همچنین مطالعات نشان داده است كه این روند، ایجاد و تركیدن حباب دامنه غیرفعال مفصل را به شكل قابل ملاحظه ای زیاد می كند. این صداها ممكن است در طی اجرای حركات درمانی بر روی ستون فقرات (مانیپولاسیون) نیز ایجاد شود.
هریك از مفاصل بدن ما دارای تعدادی گیرنده عصبی از انواع مختلف هستند كه وظیفه آنها ارسال پیام به مغز و گزارش وضعیت مفصل از نظر موقعیت فیزیكی، تحریكات، صدمات و یا فشارهای نامعقول است. این گیرنده ها در هر لحظه وضعیت مفصل را به مغز گزارش می كنند و مغز بر حسب این گزارش تصمیم گیری می نماید كه باید چه عكس العملی را در مقابل حركت، نیرو و یا فشار داخل مفصل، نشان دهد.گفتیم ایجاد حباب ها باعث افزایش فشار داخل مفصل خواهد شد. افزایش فشار داخل مفصل به لحاظ ایجاد حباب های گاز، باعث تحریك گیرنده های داخل مفصل می شود. تحریك گیرنده های داخل مفصل، مغز را از ایجاد یك شرایط غیرطبیعی با خبر می كند. به دنبال این خبر تصمیم گیری برای رفع این فشار غیرطبیعی اتخاذ می شود. فرد با فشار به مفصل در دامنه انتهایی حركت، باعث تركیدن حباب و كاهش فشار داخل مفصل می شود. به این ترتیب، حس ناخوشایند مفصل قطع خواهد شد و فرد احساس راحتی می كند. اما مسئله این است كه به مرور و بعد از سالها تكرار این وضعیت این كار برای فرد عادت شده و یك نوع وابستگی برای او ایجاد می كند، به شكلی كه حتی بدون وجود حباب ها نیز در شرایط عصبی خاص فرد با حداكثر فشار به مفصل، برای ایجاد این صداها و كاهش فشار روحی خود تلاش می كند.این مسأله، جز مشكلات و عوارض فشار بر مفاصل كه عوارض خود را در پی خواهد داشت، وابستگی هایی را برای فرد ایجاد می كند كه بعدها با وجود حل شدن مشكل تشكیل حباب ها، همچنان فرد را مجاب به در آوردن این صداها و حل فشارهای روحی خود از راه غیرمعقول می كند. یك جمله معروف می گوید: بهترین عادت این است كه به چیزی عادت نداشته باشیم.
●مضرات رفع قولنج
۱ـ علت قولنج كردن مفاصل، ایجاد حباب های گاز ۲ CO است كه باعث افزایش حجم داخل مفصل و شكلی از احساس تنگی در مفصل می شود و فرد برای خلاص شدن از این درگیری مجبور است مفصل را در دامنه انتهای خود قرار دهد تا حباب به وجود آمده تركیده و حجم مفاصل به حالت عادی و طبیعی خود بازگردد. اما از جمله مضرات این كار این است كه چون فرد مجبور است مفصل را برای تركیدن حباب گاز در دامنه انتهای خود قرار دهد، فشار زیادی به تمام بافت های اطراف مفصل از جمله عضلات، رباط ها و كپسول مفصلی وارد می نماید. عناصر غیرفعال اطراف مفصل كه در طول بلند خود قرار می گیرند به مرور افزایش طول می دهند و امكان انجام حركات دقیق را از فرد سلب می كنند.
۲ـ احتمال رخ دادن لرزش در سنین بالاتر به علت اختلال در حركت دقیق و كاهش ثبات مفصلی وجود خواهد داشت.
۳ـ احتمال بروز آرتروز پس از تكرار این حركات و شروع صدمه به غضروف مفصل نیز وجود دارد.
۴ـ در كسانی كه عمل شكستن مفاصل را مكررا انجام می دهند، احتمال صدمه مستقیم به شریان تغذیه كننده گردن وجود دارد.
۵ـ خطرناك ترین وضعیت، رفع قولنج، در گردن و آن هم با انجام حركات شدید و سریع است. جز مسأله ایجاد روند فرسایش بین مهره ای و به عبارت دیگر آرتروز، احتمال صدمه به شریان های تغذیه كننده مغز هم وجود دارد كه به دنبال خود حتی احتمال مرگ را هم در پی خواهد داشت.
۶ـ منشا بسیاری از سردردهای غیرمشخص و حتی تاری دید هم در همین عادت نابه جا و خطرناك و فشارهای غیرمعمول به ستون فقرات و گردن است. حتی بعضی هنگام قولنج كردن ستون فقرات خود، از فرد دیگری درخواست می كنند كه بر روی ستون فقراتشان راه بروند و فشارهای غیرمعمول و بسیار سنگینی را به ستون فقرات بیاورند كه در بسیاری از موارد، به شكستن مهره ها و ایجاد صدمات جبران ناپذیر از جمله بی اختیاری ادرار و یا قولنج اندامها، منجر خواهد شد.
۷ـ تغییر حجم های سریع مفصل باعث ایجاد مكرر این حباب ها خواهد شد. پس توصیه نمی شود كه به این كار عادت كنید چون در غیر این صورت برای همیشه مهمان شما خواهد بود.
خلاصی از دست صداها
زندگی یعنی حركت. مهمترین ركن یك زندگی سالم تحرك، ورزش اصولی و صرف انرژی است. ۳ ركن اصلی یك بدن توانا افزایش توانایی سوخت و ساز بدن (مصرف اكسیژن)، بهبود قدرت عضلات و توسعه انعطاف پذیری بدن است. هر سه عامل فوق در كاهش تشكیل حبابها تاثیرگذار است. ولی مهمترین فاكتور مؤثر افزایش انعطاف پذیری بدن است. انجام روزانه حداقل چند ورزش انعطاف پذیری و كششی در انتهای دامنه حركتی باعث كاهش تشكیل حبابها خواهد شد. ما به تمرینات كششی و حركت به سوی تمرینات با حداكثر دامنه مجاز نیازمندیم؛ در حین ورزش و در تمام مفاصل. چرا كه در غیر این صورت در حین انجام زندگی روزمره به اجبار بدن را به سمت دامنه حركتی خواهیم برد و به مفصل صدمه خواهیم زد.خیلی از اوقات اغلب افراد اذعان می دارند كه ما هر روز در طی فعالیتهای شغلی این حركات را انجام می دهیم، پس چه لزومی به انجام این ورزشهاست؟چرا ورزش در دامنه حركتی به مفصل صدمه نمی زند ولی كار در دامنه انتهایی باعث بروز صدمات مختلفی خواهد شد؟
اصولاً ما در ورزش تمرین می كنیم و در كار امتحان می دهیم. ورزش اصولی شرایطی دارد كه در صورت رعایت آن شرایط، با خود فوائد متعددی را به دنبال دارد. در فاز ابتدایی ورزش (گرم كردن) مفاصل و عضلات پرخون می شوند، انعطاف پذیریشان بالا می رود، قدرت تحمل فشارهای ورزش را پیدا می كنند و هزاران فایده دیگر كه از بروز هرگونه صدمه ناخواسته پیشگیری می كند. در صورتی كه در حین كار ما این شرایط اولیه را برای اندامها ایجاد نكرده ایم و با فشارهای مختلف به این اندامها صدمه خواهیم زد.در مورد تشكیل گازهای داخل مفصل و قولنج مفاصل هم، این چنین بحثی صادق است. در صورتی كه فرد مفاصل خود را در طی ورزشهای روزمره در دامنه انتهایی تمرین دهد، تشكیل گازها به حداقل خواهد رسید. دیگر مفاصل مشكل قولنج پیدا نخواهد كرد و شما هم نیازی به رفع قولنج نخواهید داشت. به فرض این كه شما هم احیاناً به مفصل فشار بیاورید و قولنج آن را رفع نمایید به مفصل فشاری نخواهد آمد. چون مفاصل خود را قبلاً و در طی ورزشها توانمند نموده اید. هرچند كه به لحاظ رفع وابستگی روحیه توصیه می شود كه باز هم از رفع قولنج پرهیز كنید. یكی از رژیمهای ورزش درمانی كه در جهت بهبود انعطاف پذیری مفاصل و اندامها در كوتاهترین زمان به شما كمك می كند تا به وضعیت مناسبی برسید در ذیل آورده شده است.
●تمرینات مناسب و اصولی
این تمرینات را می توان به صورت ایستاده و همچنین هنگام نشستن انجام داد. اگر این تمرینات را به صورت روزانه انجام دهید كمتر از ۱۰ دقیقه وقت شما را خواهد گرفت. انجام دادن یك یا دو وعده از آنها در مدت بسیار كوتاه ۱۰ تا ۲۰ ثانیه (به صورت حركات خلاصه شده حین كار) می تواند باعث ایجاد یك تغییر روش بسیار مفید در كار كردن شما بشود و تأثیر بسیار مهمی در كاهش حباب ها و قولنج كردن مفاصل داشته باشد. این تمرینات در ابتدا قابلیت انعطاف اندام را افزایش می دهد و سپس تحریك پذیری مفاصل و ریلكس بودن را بالا می برند. می توان این حركت ها را به صورت گروه های كوچك در محل كار انجام داد. اگر این تمرین ها را هر روز و به صورت دوره ای انجام دهید، شما بیشترین سود را خواهید برد.
●چهار نوع ورزش های پایه
ورزش های كششی باید یكی از تمرینات روزانه باشد. كشش های ملایم به همراه یك برنامه منظم، تحرك بهتری را برایتان فراهم خواهد كرد و كمك شایانی به كاهش گرفتگی و درد عضلات و كاهش قولنج خواهد نمود. ورزش های تقویتی عضلات را پرورش می دهد. شاید شما نخواهید برای پرورش اندامتان كار كنید. اما درمان خستگی و ضعف عضلانی، مستقیماً به انجام دادن ورزش های تقویت عضلات مربوط است و عضلات ضعیف مستعد آسیب بیشتری هستند. برای زندگی در جامعه امروز شما به عضلات قویتری نیاز دارید. ورزش های ایروبیك (هوازی) كه تنظیم كننده بسیار خوبی برای قلب و ریه هستند ؛ قدم زدن، دویدن، دوچرخه سواری و شنا ورزش هایی هستند كه پس از انجام یك دوره، حجم تنفس و بازده قلب را افزایش می دهند. انجام این ورزش ها سه بار در هفته و به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه استاندارد مناسبی است. ورزش های آرام بخش (Relaxation) كه برای كاهش استرس و فشارهای عصبی روزانه طراحی شده اند؛ به وسیله این تمرینات، فشارها و بحران های زندگی روزانه تأثیر كمتری روی اعصاب خواهند گذاشت. این حركات همچنین برای افرادی كه در مدت طولانی با یك وضعیت ثابت كار می كنند، مؤثر است.
▪در ابتدا، برنامه را سبك شروع كنید. اگر شما قبلاً چنین تمریناتی را انجام نداده اید باید با حركات سبك شروع كنید. اگر به صورت گروهی این كار را انجام می دهید لازم نیست همه تمرینات را در ابتدا انجام دهید.
▪افزایش تدریجی: بعد از چند هفته قادر خواهید بود ورزش های بیشتری را انجام دهید و انعطاف پذیری بدن شما بیشتر خواهد شد. بعد از چند هفته منتظر كاهش روند قولنج ها باشید. البته تاثیرات روحی و روانی آن را نیز فراموش نكنید.
▪انجام با قاعده و منظم حركات: بعضی از حركات نیازمند تكرار روزانه هستند. اگر نمی توانید همه برنامه را انجام دهید تعدادی از آن را در طی روز انجام دهید؛ حتی اگر در محل كار خود حاضر نشدید.
▪كمی ناراحتی در ابتدای انجام این حركات طبیعی است ولی این ورزش ها دردناك نخواهد بود. شما باید به طور قطع احساس كشش و كار عضلانی را داشته باشید.
▪ درد و ناراحتی بعد از انجام این حركات می تواند به معنی انجام بیش از حد تمرینات باشد. لزوماً این درد به این معنی نخواهد بود كه این حركات برای شما مناسب نیستند. اگر مشكوك شدید بهتر است با یك فیزیوتراپیست متخصص تجویز ورزش مشورت كنید.

دكتر رضا قلمقاش

منبع : روزنامه همشهری