چرا اتیوپی به سومالی آمد؟

جنگ در سومالی همچنان ادامه دارد و این كشور چندپاره علاوه بر مشكلات داخلی در حال حاضر با مشكل دیگری نیز دست و پنجه نرم می‌كند و آن هم چیزی نیست جز دخالت مستقیم ارتش اتیوپی در این كشور به دو بهانه حمایت از دولت انتقالی این كشور و جنگ علیه تروریست‌ها.
اما خارج از این چارچوب و كشورهای دخیل در درگیری‌های كنونی سومالی بازیگران دیگری نیز در این ماجرا شریك هستند و دخالت مستقیم و غیرمستقیم دارند كه باید آمریكا و برخی از كشورهای اروپایی را در این مورد برشمرد. بحران سومالی به نظر می‌رسد طی روزهای آینده به یكی از دغدغه‌های مهم جامعه جهانی و به‌خصوص اتحادیه عرب و اتحادیه آفریقا تبدیل شود. ‌
اما سومالی چرا و چگونه به این وضعیت رسید و به كشور بدون دولت و یا گاهی هم چهار دولت تبدیل شد. برای بررسی بهتر این پدیده باید موضوع را از چند دیدگاه مورد توجه قرار داد تا به ریشه وضعیت كنونی اتیوپی دست پیدا كرد.
پس از آنكه در ابتدای دهه ۹۰ رژیم نظامی محمد سیاد باره در سومالی سرنگون شد، انتظار بر آن بود تا این كشور به سرانجام جمهوری‌گرایی برسد و انتخابات آزاد در آن برگزار شود اما دخالت مستقیم برخی از قدرت‌های غربی و همسایگان سومالی باعث شد تا این كشور چند قبیله‌ای در منطقه شاخ آفریقا با تجهیز نیروهای قبیله‌ای خود راهی موگادیشو شوند و عملا شهر را به دو قسمت تقسیم كنند و هر كدام در یك قسمت شهر حكومتی باب میل خود برقرار كرده و در سایر مناطق هم نیروهای قبیله‌ای به جان هم افتادند و هر قبیله‌ای توانست شهری و منطقه‌ای را به كنترل خود درآورد. در این میان آمریكا كه نتوانسته بود با كمك هم پیمانان سومالیایی خود كشور را به كنترل درآورد به بهانه برقراری نظم و تهیه مقدمات برگزاری انتخابات به این كشور لشكر كشید كه با مقاومت شدید مردم این كشور مواجه شد و به ناچار موگادیشو را ترك كرد و پایگاهش را هم بست. اما عدم حضور فیزیكی آمریكا باعث آن نشد تا دست از این كشور با موقعیت حساس استراتژیكی بردارد. بنابراین با دخالت‌های گاه و بیگاه و كمك به بزرگان جنگ‌سالار سومالی سعی زیادی در بازگشت داشت، امری كه باز هم محقق نشد. ‌
در این میان سومالی با گستره‌ای بالغ بر ۶۰۰ هزار كیلومتر مربع در اواخر دهه ۹۰ شاهد چندین دولت در خود بود. در غیاب یك حكومت مركزی قوی ابتدا در شمال این كشور جمهوری ارض‌الصومال (‌) somali land پا به عرصه وجود گذاشت و برای خود رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، پارلمان و كابینه به هم زد و در جنوب آن جمهوری پونت (‌) pont land شروع به میدانداری كرد و در موگادیشو هم دو تن از بزرگ ترین فرماندهان نظامی هر كدام برای تصرف‌ كامل پایتخت گاه می‌جنگیدند و گاهی هم صلح می‌كردند. ‌
اما در سال ۲۰۰۴ اتفاقات تازه‌ای در این كشور افتاد. با تلاش‌های اتحادیه آفریقا و سازمان ملل و برگزاری چندین كنفرانس، گروهی از نخبگان سومالیایی در نایروبی جمع شدند و آنها، دولت موقت انتقالی را تشكیل دادند و چند تن از فرماندهان شبه‌نظامی نیز نیروهایشان را در اختیار این دولت قرار داده تا به این ترتیب پس از ۱۴ سال بی‌دولتی سومالی بتواند آینده خود را تامین كند.
آنچه می‌توانست این دولت را با عدم موفقیت روبه‌رو سازد عدم هماهنگی برخی از جنگ‌سالاران و در پی آن ظهور نیروی جدیدی در سومالی بود كه از شهرهای جنوبی سر برآورده بود. گروهی كه خود را اتحادیه دادگاه‌های اسلامی می‌نامیدند در اواخر سال ۲۰۰۵ كار توسعه نفوذ خود را شروع كردند و در اردیبهشت سال جاری پس از آنكه موگادیشو را به تصرف خود درآوردند راهی دیگر نقاط كشور شدند تا بیشتر مناطق را به كنترل درآورند. به این ترتیب آوازه حكومت اسلام‌گراها در شاخ آفریقا طنین‌انداز شد.
عقب‌نشینی سریع و همه‌جانبه نیروهای دولت انتقالی و تاكید بر این شایعه كه آنها افراد فراری القاعده را راه داده‌اند باعث حساسیت آمریكا شد. این حساسیت، امروز نتیجه‌اش مشخص شده است؛ هجوم همه‌جانبه ارتش اتیوپی آن هم به چند دلیل:
۱) اتیوپی بر آن است تا شكست‌های دوران سیادباره را جبران كند و از این طریق بر مشكل تاریخی خود سرپوش گذارد.
۲) اتیوپی دارای جمعیت قابل توجه مسلمان است؛ جمعیتی كه در صورت سر‌كار آمدن یك رژیم اسلام‌گرا در سومالی می‌تواند برای اتیوپی دردسرساز شود.
‌ ۳) اتیوپی می‌گوید دولت اریتره از اسلام‌گراها حمایت می‌كند، كشوری كه پس از مبارزه‌ای طولانی توانست استقلالش را به دست آورد و عملا دسترسی اتیوپی به دریا را مسدود سازد، بنابراین جنگ در سومالی برای اتیوپی جنبه حیثیتی دارد.
۴) آمریكا با نشان دادن چراغ سبز به آدیس آبابا، آن را وادار به دخالت در سومالی كرده است تا به‌زعم خود از روی كار آمدن یك دولت اسلام‌گرا كه می‌تواند اعضای القاعده را پناه دهد، جلوگیری كند.
۵) جنگ حاضر در سومالی جنگ میان مسیحیان و مسلمانان است، بنابراین حمایت از دنیای مسیحی برای غرب واجب است.
۶) در صورت روی كار آمدن دولتی جدید در سومالی كه از حمایت آدیس آبابا برخوردار باشد، دسترسی این دولت به دریا از طریق سومالی بسیار آسان‌تر خواهد بود.
اما باید گفت با وجود تمام این دلایل، جنگ در دروازه‌های موگادیشو سرنوشت نهایی را رقم خواهد زد، باید دید كدامیك از طرفین قدرت مانور بیشتری دارند. به نظر می‌رسد فاجعه نزدیك است؛ آن هم زمانی كه آمریكا و انگلیس از صدور قطعنامه برای پایان دادن به درگیری‌ها در سومالی خودداری می‌كنند.

كریم جعفری

منبع : روزنامه اعتماد ملی