باغ خلیلی شیراز

شیراز از دورۀ باستان به داشتن باغ‌های بزرگ و مصفائی مشهور بوده است که متأسفانه در تحولات و تهاجمات قرون گذشته از بین رفته و از بسیاری از آنها جز نامی در تاریخ و سفرنامه‌ها، اثر دیگری باقی نیست. وضع طبیعی و آب و هوای معتدل شیراز سبب پدید آمدن چنین باغ‌هائی شده است. نوشته‌های سیاحان نیز مؤید آن است. فعلاً از بین باغات متعدد شیراز فقط چند باغ از قرن ۱۲ و ۱۳ هجری باقی‌مانده است که نسبت به سایر باغ‌ها قدیمی‌تر و بزرگ‌تر است: باغ دلگشا، باغ ارم، باغ عفیف‌آباد (باغ گلشن)، باغ جهان‌نما و باغ خلیلی.باغ خلیلی در غرب شیراز و در ضلع شمالی خیابانی که به همین نام خوانده می‌شود و منشعب از خیابان قصرالدشت می‌باشد واقع شده است. با این‌که این باغ زیاد قدیمی نیست دارای تعدادی درخت کهن مربوط به پیش از احداث باغ است. در مدخل جنوبی این باغ در حدود نیم سده پیش ساختمانی به شیوه بناهای دوره قاجاریه احداث شد. این عمارت از نظر داشتن ایوان‌های ستون‌دار و تزئینات گچ‌بری بالای پنجره‌ها و بادگیرها جالب توجه است. شهرت باغ خلیلی در شیراز و ایران بیشتر بهسبب داشتن انواع درختان کمیاب و نادر و گل‌های زیبا و کم‌نظیر آن است. باغ خلیلی نیز باغ نو بنیادی است که به سبب تلاش صاحبش شادروان محمدخلیل خلیلی (از بازرگانان معروف ایران) و فرزندش ابراهیم خلیلی از لحاظ تنوع گل‌ها از بهترین و زیباترین باغ‌ها است. انواع و اقسام گل‌هائی که می‌تواند در آب و هوای شیراز نشو و نما کند از کشورهای جهان و آسیا و اروپا وارد شده است. در آن باغ غرس و تربیت کند. اگر چه فضای باغ نسبت به فراوانی گل و درخت‌های میوه کم‌وسعت است و آن نظرانداز باغ ارم و باغ عفیف‌آباد را ندارد ولی توجه زیاد و وجود گل‌های گوناگون و میوه‌های عالی این نقص را جبران و باغ نامبرده را در سهم خود منحصربه‌فرد نموده است. در سال‌های پیشین قسمتی از این باغ وقف بیمارستانی که مالک باغ در مجاورت بیمارستان نمازی احداث کرده و بیمارستان خلیلی نام‌گذاری کرده‌اند.می‌توان این باغ را به دو عرصه تقسیم‌بندی کرد: عرصه اول مسکونی و عرصه دوم؛ باغ.در عرصه اول، بخش مسکونی در سه جهت جنوبی ـ شرقی ـ غربی بنا و ساختمان‌هائی طراحی شده است. هر کدام از ساختمان‌های این سه بخش دارای ورودی مستقل می‌باشند و هر کدام از آنها حیاط و حوض مستقل و مجزا دارد. بحث درون‌گرائی و مستقل بودن را می‌توان در این بناها ملاحظه کرد.در اکثر ساختمان‌های قدیمی حیاط مرکزی که در چهار طرف و یا سه طرف آن بنا و ساختمان ایجاد می‌شده تعبیه شده است. در این باغ ترکیب مسکونی بنا و باغ‌های دیگر در و بحث درون‌گرائی و مستقل بودن هر کدام از بخش‌ها به نوعی متفاوت مطرح شده که قابل توجه است.ورودی اصلی باغ به محور اصلی باغ باز می‌شود و دارای هشتی است. بخشی جنوبی که عمارت اصلی است، ورودی مجاز و حیاط مجزا دارد و از بخش جنوبی بنا، عمارت اصلی ساخته شده که دارای ایوان و ستون‌دار است. همچنین نمای رو به خیابان ایوان‌ها و ستون‌هائی دارد که قابل ملاحظه است.عمارت سمت شرقی باغ ورودی مجزا دارد و دارای حیاط مجزا و بخش خدمات و سرویس‌های بهداشتی است.بنا و عمارت ساخته شده در بخش غربی هم دارای ورودی مستقل و جداگانه و حیاط و حوض مستقل است. به‌عبارتی هر کدام یک مجموعه هستند که در مجموعه اصلی جای گرفته‌اند و به‌صورت نیمه مستقل عمل می‌کنند و همگی یک مجموعه هستند ولی نیمه مستقل نیز است.
لیلا ساختمانی

منبع : ماهنامه معماری و فرهنگ