معرفی wiki

Wiki (که به گفته Ward Cunningham به شکل wick-ey تلفظ می‌شود) مجموعه‌ای از صفحات وب است که به کاربران اجازه اضافه کردن محتوا را مانند یک انجمن اینترنتی می‌دهد. در واقع پایگاه داده‌ای برخط که به راحتی فعالیت می‌کند، اما علاوه بر این به دیگران نیز بدون وجود محدودیت، این اجازه را می‌دهد تا محتوا را ویرایش کنند.
(که به گفته Ward Cunningham به شکل wick-ey تلفظ می‌شود) مجموعه‌ای از صفحات وب است که به کاربران اجازه اضافه کردن محتوا را مانند یک انجمن اینترنتی می‌دهد. در واقع پایگاه داده‌ای برخط که به راحتی فعالیت می‌کند، اما علاوه بر این به دیگران نیز بدون وجود محدودیت، این اجازه را می‌دهد تا محتوا را ویرایش کنند. اصطلاح ویکی همچنین به معنی امکان انجام فعالیت گروهی با سری نرم‌افزارهای مشارکتی (collaborative software) می‌باشد. در اصل ویکی یک ابزار گسترده برای ساده کردن فرآیند تولید صفحات HTML است و به همین دلیل راه خیلی موثری برای تبادل اطلاعات بین گروه‌های کاری است. ویکی قسمتی از نرم‌افزار server است که به کاربر آزادانه امکان ایجاد و ویرایش صفحات وب که در هر مرورگر وبی امکان مشاهده آن هست را می‌دهد. ویکی امکان پشتیبانی از ابرلینکها را دارد و قواعد ساده‌ای برای ایجاد صفحات جدید و در عین حال حرکت آزادانه در بین صفحات ارائه می‌دهد. برخی مواقع گفته می‌شود که ویکی اختصار عبارت &#۰۳۹;what I know, is&#۰۳۹; است که بیانگر مشارکت و همکاری در دانسته‌ها است. ویکی با حرف اول بزرگ (W) و همچنین WikiWikiWeb هر دو به طور ویژه اشاره دارند به اولین ویکی که در تاریخ ۲۵ March ۱۹۹۵ درست شده است.
طرفداران ویکی اغلب آن را با حروف کوچک می نویسند، که این نام مبنی بر یک اصطلاح هاوایی Hawaiian به معنای "سریع"، "تند" یا "پر شتاب". و بعضی مواقع هم wikiwiki به جای ویکی استفاده می‌شود که معنای آن خیلی سریع یا double quick است. ویکی بر خلاف سیستمهای کار گروهی است که اجازه نمی‌دهد برای ویرایش به محتوا دسترسی داشته باشید. مشابه بسیاری از مفاهیم، "Open Editing" اثرات عمیق و دقیقی در مزایای ویکی دارد. اجازه همیشگی خلق و ایجاد صفحه در سایت القاکننده تشویقات دموکراسی در استفاده از وب و تسریع ترکیب محتوا ویرایش با کاربران غیرحرفه‌ای است. مشهورترین نمونه‌ی آن یک دانشنامه است با نام ویکی‌پدیا که چند سال پیش از یک صفحه‌ی خالی شروع کرد و الان با بیش از یک و نیم میلیون مقاله و ترجمه به بیش از دویست زبان (از جمله فارسی) یکی از بزرگترین مجموعه‌های دانش بشری را جمع‌آوری کرده است؛ یا مثلا وب‌سایت Wikitravel یا ویکی سفر که با همین ایده دارد سعی می‌کند بزرگترین راهنمای سفر دنیا را گرد آورد؛ یا برای مثال WikiNews‌ که تازه راه افتاده و سعی دارد تا اخبار را به کمک کاربران اینترنت جمع کند.
● مشخصات کلیدی
فلسفه وجودی ویکی بسیار ساده است: خواننده بیشتر از نویسنده می‌داند و در صورتی که بتوان به شکلی به تمامی خوانندگان امکان برابر داد تا هر زمان که خواستند به راحتی تبدیل به نویسنده شوند می‌توان متنهایی تولید کرد که دارای کمترین اشکال باشد. اما امکان بالقوه آن، توانایی محیطی برای همکاری عمومی در مسائل جهانی می باشد. این امر شرایطی برابر و دموکراتیکی برای تولید یک متن ایجاد می‌کند. ویکی با قدرتی که در ایجاد وفاق دارد می‌تواند بسیار در مسایل سیاسی، حقوقی و اجتماعی کاربرد داشته باشد. برای مثال فرض کنید که یک حزب اساس‌نامه‌اش را به این وسیله بنویسد. یا تحریریه‌ی یک مجله آیین نگارش خود را به این شکل تنظیم کند. و یا اینکه روزنامه‌ای سرمقاله‌اش را با ویکی و به کمک خوانندگانش بنویسد، جوری که روزنامه‌ی لوس‌آنجلس‌تایمز با تازگی شروع به این کار کرده است. یک ویکی این امکان را به مستندات می‌دهد تا به وسیله یک سری برچسب ساده و یک مرورگر وب ، به صورت جمعی (co-authoring) نوشته بشوند. به یک صفحه در wikiف ،wiki page" گفته می‌شود (که در واقع شامل بدنه اصلی صفحه است) و به مجموعه این wiki page ها هم که معمولا به شدت از طریق ابرلینکها به هم متصل هستند، ویکی گفته می‌شود. در عمل، استفاده از ویکی خیلی ساده‌تر و سریع‌تر از یک بانک اطلاعاتی است. مفهوم اصلی فناوری ویکی، راحتی کارکردن با صفحاتی است که می‌توانند ساخته یا به روز شوند. عموماً بازبینی‌ای قبل از اینکه تغییرات پذیرفته شوند، وجود ندارد. اکثر ویکیها برای عموم، بدون نیاز به ثبت‌نام، باز هستند (البته بعضی مواقع login موقت به وسیله session ها و با ثبت IP برای ذخیره امضا نگارنده، درخواست می‌شود). در عین حال خیلی از ویکی های اختصاصی، نیار به ثبت‌نام دارند.
● نرم‌افزار ویکی نرم‌افزار
ویکی نوعی نرم‌افزار گروهی است که یک سیستم ویکی را راه‌اندازی می‌کند.اولین مدل این سیستم در سال ۱۹۹۵ توسطWardCunningham ساخته شد.اصلی‌ترین تفاوت بین ویکی و سیستمهای مدیریت محتوای(CMS) پیچیده در آن است که نرم‌افزار ویکی به نسبت قدرت کنترلی بالای طرح بندی که در CMS هایی مثل Drupal ،WebGUI است و یا خصوصیات غیر ویکی ای که (مثل Blog ها) که در TikiWiki موجود است، تمایل به هدفمندی محتوا دارد. نرم‌افزار ویکی می‌تواند تمامی نرم‌افزارها که شامل نرم‌افزارهای لازم برای ویکی است را تفسیر کند، از جمله یک کارساز (سرور) وب مثلApache به اضافه موتورویکی که خود را در تکنولوژی ویکی لحاظ کرده باشد. در بعضی حالات مثلProjectForum یا بعضی کارسازهای ویکی، کارساز وب و موتور وب به صورت یک مجموعه واحد هستند که راحت‌تر نصب می‌شوند. اکثریت engineها، متن باز و اغلب تحت مجوز GPL هستند. پروژه‌های بزرگی مثل TWiki و موتورWikipeia وMediaWiki به صورت گروهی، توسعه یافته‌اند. بیشتر ویکیها در سطح بالای پیمانه‌ای، API هایی ارائه می‌کنند که به برنامه‌نویس اجازه می‌دهد تا خصوصیات دیگری که نیاز است را به کدهای موجود اضافه کند. در عین حال برخی ازنرم‌افزارهای ویکی برای کارهای گروهی مناسب نیستند، اما همچنان شامل مدیریت محتوا بوده و یا برای سازماندهی اطلاعات شخصی مناسب می‌باشند، مثل:AcroWiki یا Wikipad برای سیستم‌عاملهایPalm،Tomboy وZimWiki برای Linux،ConnectedText ،Wikipad برایWindows و Zulupad برای سیستمهای Mac
▪ Windows. صفحات و ویرایش در یک ویکی عادی، سه نوع نحوه نمایش یا ارئه وجود دارد:
۱) سورس یا متن قابل ویراش صفحه، که بر روی کارساز ذخیره شده و معمولا به صورت متن ساده است. و زمانی قابل مشاهده است که کاربر با استفاده از لینک موجود، وارد فرآیند ویرایش صفحه شده باشد.
۲) حالت قالبی صفحه، که برای استفاده‌های داخلی و تولید صفحه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۳) صفحه HTML که به وسیله کارساز و درست در زمان درخواست آن صفحه به خصوص ، تولید شده است. فرمت سورس صفحات که بعضی مواقع با نام "wikitext" شناخته می‌شود، به وسیله یک زبان برچسبی تا حدی ساده شده است، البته امکان استفاده از tag های HTML هم میسر است. به عنوان مثال یکی از پرکاربردترین این برچسبها، علامت "*" است که به جای تگ در HTML استفاده می‌شود و کارکردن با آن به مراتب راحتتر از معادل HTML آن است (bullet lists) . برخی از موتورهای جدید ویکی از متد متفاوتی استفاده می‌کنند. آنها از ویرایش به طریق "WYSIWYG" پشتیبانی می‌کنند که معمولا به معنای استفاده از JavaScript یا یک کنترل ActiveX است که دستورالعملهایی مانند "bold" یا "italics" را، که به صورت گرافیکی وارد شده‌اند به tag های HTML معادل آنها ترجمه می‌کند. در این قبیل نسخه‌ها، کاربر از جزئیات فنی دور نگه داشته می‌شود. اما کاربرانی که امکان استفاده از تکنولوژیهای گفته شده را ندارند، می‌توانند مثل سایر سیستمها، مستقیما کدهای HTML صفحه را ویرایش کنند.
▪ استاندارد سالهای زیادی استاندارد de facto، نحوه نگارش WikiWikiWeb یا syntax آن بود، اما اکنون دستورالعمل فرمت تغییر کرده و بسیار بستگی به موتور ویکی مورد استفاده دارد. ویکیهای ساده تنها اجازه فرمت ساده متنی را می‌دهند، در حالی که بیشتر انواع پیچیده، از جداول، تصاویر، فرمولها یا حتی عناصر تعاملی نظیر نظرسنجی و بازی هم پشتیبانی می‌کنند.
خیلی از مردم ویکی مورد استفاده‌شان را مدام تغییر می‌دهند. که این به خاطر سختی استفاده از syntax های مختلف است، و بیشتر مردم تلاش شایانی برای پیدا کردن یک استاندارد برای wiki markup می‌کنند.
▪ لینک دادن و ساختن صفحات مانند سایر موارد، لینکها نیز در ویکی به صورت خاصی مشخص می‌شوند. البته این بستگی به موتور ویکی ای دارد که مورد استفاده قرار می‌گیرد. در روش CamelCase از حرف اول بزرگ با کلمات به هم چسبیده و یا در روش Cliki از پرانتز "(free link format)" استفاده می‌شود. البته براکت، آکولاد، زیرخط، اسلش و ... نیز در برخی از موتورها استفاده می‌شوند. ساخت صفحات در ویکی یا همان wiki page ها به سادگی کلیک کردن روی یک لینک داخلی است که به صفحه‌ای غیر موجود اشاره دارد (به این لینکها broken link گفته می‌شود) یا تایپ آدرس صفحه‌ای غیرموجود در میله address یا location مرورگر است. بعد از کلیک روی یک broken link کاربر به صفحه‌ای خالی که در حالت ویرایش باز شده، هدایت می‌شود. این مکانیزم باعث می‌شود که احتمال ایجاد صفحاتی که هیچ لینکی به آنها وجود ندارد (صفحه یتیم۱) تا حد امکان کم شود. و یکی از نگرانیهای گردانندگان سایت، تا حدی به کنار رود.
▪ جستجو اکثر ویکی ها حداقل یک راه برای جستجو در عناوین و برخی اوقات محتوای صفحات را فراهم می‌کنند. امکانات جستجو طبق معمول بستگی به موتور ویکی و اینکه از بانک اطلاعات استفاده می‌کند یا نه، دارد. در ویکیهای بزرگ دسترسی به یک بانک اطلاعاتی شاخص‌دار برای یک جستجوی سریع بسیار ضروری است. در ویکی‌پدیا، جستجو به گونه‌ای فراهم شده تا نزدیکترین نتیجه ممکن به عبارت مورد جستجو، به کاربر نمایش داده شود. در MetaWiki موتور جستجو به گونه طراحی شده است که بتواند بین wiki های مختلف نیز جستجو کند.
▪ سمت کارساز در مقابل سمت کارخواه۲ اکثر wiki ها در سمت کارساز کار می‌کنند و برای کار کردن با آنها تنها چیزی که نیاز است دسترسی به اینترنت یا اینترانت و یک مرورگر وب است. اما برخی از انواع تجاری ویکی برای افزایش سرعت کار و همچنین افزودن امکانات بیشتر به ویرایشگر صفحات خود، از نرم‌افزار محلی هم استفاده می‌کنند.
▪ کنترل تغییرات ویکیها عموما با فلسفه ساده‌سازی جبران خطاها در عوض سخت کردن ارتکاب آنها طراحی شده‌اند. بدین ترتیب تا وقتی که ویکیها خیلی باز هستند، باید توجه زیادی به بررسی اعتبار تغییرات اخیر صفحات کنند. خصیصه خیلی برجسته در اکثر ویکیها وجود بخش "تغییرات اخیر" برای هر صفحه است (لیست ویژه‌ای که شامل ویرایشهای اخیر، در یک بازه زمانی یا بر اساس یک کاربر و ... است). برخی از ویکیها می‌توانند تغییرات کوچک و بزرگ را هم از هم متمایز کنند. در بیشتر ویکیها توابع بیشتری نیز مانند پیشینه بازبینیها که نسخه‌های قبلی صفحه را نشان می‌دهد و ابزاری به نام diff که می‌تواند به شکلی قابل درک تفاوت میان دو نسخه از صفحه را نشان دهد، قابل دسترس است. با استفاده از پیشینه بازبینیها، ویرایشگر می تواند نسخه‌های قبلی یک مقاله را مشاهده و یا بازیافت کند. diff feature می‌تواند برای تصمیم‌گیری در خصوص لازم بودن یا نبودن یک تغییر استفاده شود. این ابزارها برای حفظ کیفیت صفحات wiki بسیار مفید هستند، به طوری که کاربر می‌تواند حتی قبل از اعمال تغییر، نسخه جدید صفحه را با نسخه قبلی مقایسه کند و در صورت وجود اشکال در بخشی از صفحه، با کمک خصیصه diff به راحتی آن را پیدا کرده و اصلاح کند.
● خرابکاری فلسفه باز بودن برای عموم،
در اکثر ویکیها- یعنی دادن مجوز تغییر به همه- این اطمینان خاطر را نمی‌دهد که تمام ویرایش‌کننده‌ها دارای نیت خوبی هستند. خرابکاری مشکلی ثابت برای ویکیها است، با وجود اینکه شاید بیش از اندازه جدی گرفته شده باشد. اما در مقابل، بر طبق تحقیقات IBM ، بیشتر خرابکاریهای صورت گرفته روی ویکی‌پدیا کمتر از ۵ دقیقه باز گردانده شده‌اند.
● انجمنهای ویکی
تمام ویکیهای شناخته شده در WorldWideWiki: SwitchWiki لیست شده‌اند که در حال حاضر شامل ۱۰۰۰ انجمن عمومی ویکی است. (از ۲۰۰۴-۰۶-۱۲ تا به حال)
ویکیهای بزرگتر را می‌توانید در List of largest wikis و Meatball: Biggest wikis پیدا کنید.
برای پیدا کردن یک ویکی با موضوعی که مورد علاقه شما است، دنبال کردن شبکه wiki-node از یک ویکی به ویکی دیگر می‌تواند مفید باشد. یا می‌توانید در اتوبوس تور ویکی سوار شوید TourBusStop و به نتیجه مطلوب برسید.
اگر علاقه مند هستید ویکی خودتان را بسازید، منابع عمومی زیادی مثل wiki farms وجود دارد که می‌توانید به آنها مراجعه کنید. برای آنهایی که ویکیهای اختصاصی و حفاظت شده می‌خواهند می‌توانند سری به این لینکها در List of wiki farms بزنند: Socialtext, PeanutButterWiki, SeedWiki, JotSpot, OddWiki, WikiCities, Wikispaces فرم ویکی و ایجاد دائره‌المعارفهای متمرکز روی یک موضوع (علم سخت و نرم، ادبیات و غیره) می‌تواند در حال حاضر (و تا چند سال) بهترین راه تولید محتوای موثر به زبان فارسی در اینترنت باشد. ویکی الزاماً معادل ویکی‌پدیا نیست، اما ویکی‌پدیا نمونه بسیار خوبی از آن است. با استفاده از ویکی می‌توان چندنفره روی یک موضوع کار کرد و هم‌چنین به تدریج دامنه دانش را راجع به یک موضوع کلی گستراند و به محتوا شاخ و برگ داد.

منبع : انجمن علمی دانشگاه شیخ بهایی