گازی که قطع شد!

"امروز من با دیدگانی خون‌بار و احساس مسئولیت سنگین بر دوش خود، فریاد برمی‌آورم که ای مسئولا‌ن کشور! به داد مردم منطقه خلخال و کوثر برسید. ای کسانی که در جای گرم و امن سر بر بالین می‌گذارید، آیا می‌دانید سوز سرمای ۳۰ درجه زیر صفر یعنی چه؟" مهرانگیز مروتی، نماینده فراکسیون اقلیت مجلس هفتم این‌چنین تلخ، در نطق پیش از دستور خود، از قطعی گسترده گاز حوزه انتخابیه‌اش شکوه می‌کند و مسئولان را فرامی‌خواند تا برای موکلانش که در سرمای استخوان‌سوز آذربایجان دچار مصیبت شده‌اند فکری کنند... روزگار بر بسیاری از شهروندان شمال کشور، از گلستان و مازندران، تا گیلان و آذربایجان روزهاست که چنین می‌گذرد...
شانزده روز از آن صبح سرد هشتم دی‌ماه که مقامات ترکمن، به یک‌باره تصمیم گرفتند شیر گاز کشورشان را به روی مردم ایران ببندند، گذشته‌است. درست ساعت ده‌ونیم صبح بود که گاز شهرهای شمالی ایران که طی قرادادی بیست‌وپنج‌ساله و از مسیر خط لوله "کربچه- کردکوی" از ترکمنستان وارد کشور می‌شد، قطع شد و مردم این مناطق را در بهت‌وحیرت فروبرد. درست در روزهایی که جبهه هوای سردی کشور را فراگرفته و موج سرما هم‌زمان مصرف گاز را افزایش داده‌بود.
● مسائل فنی عامل قطع گاز!
فردای آن روز یک مقام مسئول در وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران، اعلام کرد که ترکمنستان پنجاه‌درصد گاز وارداتی خود به ایران که معادل پنج‌درصد نیاز گازی کشور است، را قطع کرده‌است. همین مقام با استناد به گفته‌های مسئولان ترکمن، مسائل فنی و عملیاتی را علت کاهش صادرات گاز به ایران دانست و البته هم‌زمان "هشدار درخصوص افزایش قیمت گاز" را نیز گزینه‌ای مقامات ترکمنستان در روزهای اولیه قطع صدور گاز کشورشان به ایران، با تأکید بر فنی و موقتی بودن این اقدامشان، نوید روزهای خوش آینده را به همتایان ایرانی‌شان می‌دادند. سه روز پس از قطع گاز، وزارت خارجه ترکمنستان بیانیه‌ای صادر کرد و "تعمیرات پیشگیرانه از بروز انفجار احتمالی" را علت قطع عرضه گاز به ایران معرفی کرد. ترکمن‌ها هم‌چنین اعلام کردند که مشکلات به زودی مرتفع شده و صدور گاز به ایران از سر گرفته خواهدشد. محتمل اما ضعیف دانست؛ دوهفته زمان لازم بود تا همین گزینه‌ی ضعیف، عامل اصلی قطع گاز شهرهای شمالی ایران و مصائب بسیار آنان معرفی شود.
مقامات ترکمنستان در روزهای اولیه قطع صدور گاز کشورشان به ایران، با تأکید بر فنی و موقتی بودن این اقدامشان، نوید روزهای خوش آینده را به همتایان ایرانی‌شان می‌دادند. سه روز پس از قطع گاز، وزارت خارجه ترکمنستان بیانیه‌ای صادر کرد و "تعمیرات پیشگیرانه از بروز انفجار احتمالی" را علت قطع عرضه گاز به ایران معرفی کرد. ترکمن‌ها هم‌چنین اعلام کردند که مشکلات به زودی مرتفع شده و صدور گاز به ایران از سر گرفته خواهدشد. "رشید مرداف" وزیر امورخارجه ترکمنستان که با"محمدرضا فرقانی" سفیر ایران در کشورش سخن می‌گفت ضمن تکرار دوباره ی ادعای ترکمنستان، مشکلات فنی و انجام پاره‌ای تعمیرات را عامل قطع گاز اعلام کرد و افزود "عملیات فنی برای رفع مشکلات خط انتقال گاز طبیعی به‌ایران در حال اتمام است و پیش‌بینی می‌شود صدور گاز به‌زودی ازسرگرفته شود."
آقای مرداف هم‌چنین تأکید کرد که "با توجه به روابط دوستانه و برادرانه ی ترکمنستان با ملت و دولت جمهوری اسلامی ایران، عشق‌آباد حاضر نیست که ملت همسایه به‌ خاطر قطع صدور گاز طبیعی دچار مشکل شوند. " اما برخلاف ابراز امیدواری وی، "ملت همسایه به‌خاطر قطع صدور گاز طبیعی" تا امروز بیش از دوهفته است که نه‌تنها دچار مشکل، بلکه گرفتار فاجعه‌ای هستند که مسئول مستقیمش فرصت‌طلبی و زیاده‌خواهی دولت همسایه ـ ترکمنستان ـ معرفی شده‌است.
● گاز به‌زودی وصل می‌شود
اظهارنظرهای طرف ترکمن، به مسئولان وزارت نفت امید می‌داد. آن ها نیز مردم را به گرم شدن قریب‌الوقوع خانه‌های سردشان امیدوار می‌کردند. سیدرضا کسایی‌زاده، مدیرعامل شرکت گاز ایران در روزهای ابتدایی گفت: «طبق وعده ی ترکمنستان تا پایان امشب (سه‌شنبه یازدهم دی‌ماه) مشکل افت فشار و قطعی گاز برخی شهرهای استان‌های شمالی کشور رفع خواهد شد.» وزیر نفت هم با اشاره به سخنان مقامات ترکمنستان، عوامل فنی را دلیل قطعی گاز معرفی کرد و آن را موقتی دانست.
● واقعیت چه بود؟
اما با گذشت چند روز از توقف صادرات گاز ترکمنستان به ایران و عملی نشدن وعده‌های طرف ترکمن در برقراری دوباره جریان گاز، مقامات جمهوری اسلامی ناگزیر، مواضع فعالی درخصوص بحران ایجادشده اتخاذ کردند. به اعتقاد کارشناسان، انجام تعمیرات در خط لوله، بیش از آن‌که علت واقعی قطع صدور گاز ترکمنستان به با گذشت چند روز از توقف صادرات گاز ترکمنستان به ایران و عملی نشدن وعده‌های طرف ترکمن در برقراری دوباره جریان گاز، مقامات جمهوری اسلامی ناگزیر، مواضع فعالی درخصوص بحران ایجادشده اتخاذ کردند. به اعتقاد کارشناسان، انجام تعمیرات در خط لوله، بیش از آن‌که علت واقعی قطع صدور گاز ترکمنستان به ایران باشد، بهانه‌جویی مقامات ترکمن است. ایران باشد، بهانه‌جویی مقامات ترکمن است. این کارشناسان استدلال می‌کردند که تعمیرات خط لوله در این فصل از سال و با توجه به سرمای شدید منطقه امری غیرواقعی به نظر می‌رسد؛ علاوه بر این در صورت صحت ادعای مقامات ترکمنستان نیز، تعمیرات باید ظرف چند روز انجام شده و مشکل برطرف می‌شد. در همین حال اوضاع مناطقی از کشور که با کمبود و نبود گاز مواجه بود نیز هر روز بحرانی‌تر می‌شد. سرمای بی‌سابقه هوا، در آغاز دی‌ماه، زمستان سردی را نوید می‌داد که با توجه به قطعی گاز غیرقابل تحمل می‌نمود.
در همین حال، یک مقام آگاه در وزارت نفت، پرده از اقدام ترکمنستان برداشت. این مقام اعلام کرد که "ترکمنستان از فرصت به‌وجودآمده در پی سرمای شدید هوا، سوءاستفاده کرده و با قطع صادرات گاز به ایران خواستار افزایش دوبرابری قیمت گاز شده است."
این گمانه، وقتی برخی رسانه ها نوشتند که بهای گاز صادراتی ترکمنستان به ایران در خلال دو سال گذشته از ۴۲ دلار برای هر یک هزار متر مکعب به ۷۵ دلار افزایش یافته، در حالی‌که اخیرا روسیه بر سر قیمت ۱۳۰ دلار با ترکمنستان برای سال ۲۰۰۸ به توافق رسید که حاکی از یک افزایش سی‌درصدی نسبت به بهای قبلی بوده‌است، بیشتر تقویت شد.
با روشن شدن ماجرا، وزارت نفت و نیز نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی این بار با ادبیاتی درخور ، به اقدام غیرحقوقی و غیر اخلاقی ترکمن‌ها واکنش نشان دادند.
غلامحسین نوذری، وزیر نفت اعلام کرد که "ترکمنستان با بداخلاقی، گاز خود را در بدترین شرایط قطع کرده" و "ایران تازمانی‌که ترکمنستان گاز قطع‌شده را مجددا وصل نکند، درباره قیمت گاز هیچ مذاکره‌ای نخواهد کرد." در همین حال معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت، اقدام ترکمن‌ها را فراتر از بداخلاقی قلمداد کرد. آقای ترکان، اقدام ترکمنستان در سردترین روزهای سال را «غیراخلاقی» توصیف کرد.
نمایندگان مجلس نیز با اعتراض به توقف صادرات گاز ترکمنستان به ایران، خواستار اتخاذ دیپلماسی فعال درخصوص این اقدام شدند. نمایندگان، نوذری وزیر نفت را فراخواندند تا درخصوص وضعیت ایجادشده پاسخ دهد. همچنین کمیسیون انرژی مجلس از مسئولان وزارت نفت خواست درخصوص قرارداد گاز بین ایران و ترکمنستان بازنگری کنند. برخی نمایندگان نیز خواستار شکایت جمهوری اسلامی ایران از ترکمنستان در مجامع بین‌المللی را مطرح کردند.
● چرا گاز قطع شد؟!
در همین حال، روز جمعه بیست‌ویکم دی‌ماه، رئیس‌جمهوری این سایت‌ها نوشتند که آقای احمدی‌نژاد در جمع روحانیون شیراز گفته "اطلاعاتی در دست دارد که برخی از افراد در داخل کشور با ترکمنستان صحبت هایی را داشته‌اند و از آنان خواسته‌اند که گاز صادراتی خود به جمهوری اسلامی ایران را قطع کنند، تا یک جریان سیاسی خاص در داخل از آن بهره‌برداری کند و ترکمنستان هم به قیمت بالای گاز دست یابد." اسلامی ایران در سفری ناگهانی به ساری، مرکز استان مازندران، با مردم این شهر دیدار و گفت‌وگو کرد. سایت ریاست‌جمهوری ضمن اعلام این خبر نوشت که "دکتر محمود احمدی‌نژاد... پس از این بازدید در استانداری مازندران حضور یافت تا شخصا بر چگونگی کمک رسانی به مردم و رفع مشکلات آنان نظارت کند." آقای احمدی‌نژاد نیز ابراز امیدواری کرد که "افت فشار گاز استان‌های شمالی به‌زودی برطرف شود."
این اظهارات در حالی صورت گرفت که رئیس‌جمهور پیش از سفر به ساری، برای افتتاح دو پروژه عمرانی، به شیراز رفته و به نوشته برخی سایت‌های خبری، از عواملی داخلی سخن گفته‌بود که در توقف صادرات گاز به ایران نقش دارند. این سایت‌ها نوشتند که آقای احمدی‌نژاد در جمع روحانیون شیراز گفته "اطلاعاتی در دست دارد که برخی از افراد در داخل کشور با ترکمنستان صحبت هایی را داشته‌اند و از آنان خواسته‌اند که گاز صادراتی خود به جمهوری اسلامی ایران را قطع کنند، تا یک جریان سیاسی خاص در داخل از آن بهره‌برداری کند و ترکمنستان هم به قیمت بالای گاز دست یابد."
اما پس از واکنش‌های مقامات ایرانی، مسئولان ترکمنستان نیز اعلام کردند "ایران مسئول قطع گاز صادراتی است." وزارت خارجه ترکمنستان در بیانیه‌ای باز هم دلایل فنی و تعمیرات خط لوله را عامل قطع گاز معرفی کرد و با رد درخواست افزایش قیمت گاز ارسالی به ایران، این نکته مهم را اعلام کرد که "خودداری ایران از عمل به تعهدات خود در قبال پرداخت هزینه گاز وارداتی مانع تکمیل به‌موقع عملیات تعمیر این خط لوله شده‌است." سخنی که به مذاق دولتمردان ایرانی خوش نیامد و از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه و سخنگوی دولت به شدت تکذیب شد.
● ایران پاسخ می‌دهد
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با رد بیانیه وزارت خارجه ترکمنستان که عدم پرداخت بدهی را عامل توقف صادرات گاز به ایران عنوان کرده‌بود، اعلام کرد که ایران تمام بدهی‌های خود را به ترکمنستان پرداخت کرده‌است. سیدمحمدعلی حسینی بااشاره به این که تهران در خرید گاز از ترکمنستان به طور منظم پرداخت های خود را انجام داده است تاکید کرد که وقفه بیش از حد برای برقراری جریان گاز، مغایر با روح و مفاد قرارداد و حسن همجواری و مناسبات متین دو کشور بوده و جای تامل و تاسف دارد .
سخنگوی دولت نیز با رد این مطلب که وجود بدهی ایران به ترکمنستان باعث توقف صادرات گاز این کشور به ایران شده، اعلام کرد کارشناسان عواملی هم‌چون "گسترش حساب‌نشده ی شبکه‌های گازرسانی در کشور"، "کمبود شدید سرمایه‌گذاری در تولید گاز" و "نابسامانی‌های حاصل از یارانه‌ای بودن بهای گاز" را جزو دلایل اصلی بروز این مسئله دانسته‌اند. " ترکمن‌ها درخصوص قرارداد فروش گاز به ایران مواردی از جمله قیمت و برخی مسائل فنی را مطرح کرده‌اند که این موضع از طریق وزارت امور خارجه و نفت با جدیت درحال پیگیری است."
● دلایل کارشناسی در علت‌یابی ایجاد وضع موجود
بحران به‌وجودآمده در پی قطع صدور گاز ترکمنستان به ایران، باعث حیرت ناظران بین‌المللی شده‌است. براساس گزارش آماری سال ۲۰۰۷ "بریتیش پترولیوم"، ایران با ۲۸ تریلیون مترمکعب که پانزده و نیم درصد ذخایر ثابت‌شده گاز جهان است، دومین کشور برخوردار از منایع زیرزمینی این کالا بعد از روسیه به شمار می‌رود. هم‌چنین آمارها نشان می‌دهد که ایران با تولید ۱۰۵ بیلیون مترمکعب گاز در سال، بعد از روسیه، آمریکا و کانادا، چهارمین تولیدکننده گاز در جهان است. با توجه به آمارهای موجود، چرا قطع صدور گاز ترکمنستان به ایران چنین پیامدهای فاجعه‌باری برای شهروندان مناطق شمالی کشور ایجاد کرده است؟
کارشناسان عواملی هم‌چون "گسترش حساب‌نشده ی شبکه‌های گازرسانی در کشور"، "کمبود شدید سرمایه‌گذاری در تولید گاز" و "نابسامانی‌های حاصل از یارانه‌ای بودن بهای گاز" را جزو دلایل اصلی بروز این مسئله دانسته‌اند. ضمن آن‌که سایه ی سنگین تحریم‌هایی که سال‌هاست بر حوزه نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران تحمیل شده، نیز باعث تشدید رشدنیافتگی این صنعت در کشور و لزوم نیاز به کشورهای همسایه در جهت تأمین نیازهای ضروری شهروندان ایرانی شده‌است.
با گذشت بیش از دوهفته از توقف صادرات گاز ترکمنستان به ایران، بسیاری از شهرهای شمالی کشور هم‌چنان با قطع و یا افت فشار گاز مواجه هستند. با توجه به شواهد موجود به نظر نمی‌رسد که هیچ‌کدام از دوطرف حاضر به پذیرش خواسته دیگری باشند و مردم علی‌رغم تمام تلاش‌هایی که برای گازرسانی به شهرهای شمالی از مسیرهای دیگر شده، باید هم‌چنان منتظر بمانند و به قول مسئولان "صبوری پیشه کنند."
در این بین، مردم سرمازده ی ایران همچنان در انتظار گزارش شفاف آقای رییس جمهورند تا معلوم شود چه کسانی در داخل با ترکمنستان دست به یکی کرده اند تا یکی بهره ی سیاسی ببرد و دیگری نفع بیشتر مالی !

منبع : پایگاه خبری ـ تحلیلی فرارو