عینکهای نا مرئی یا عدسی های تماسی

عدسی‌های تماسی (Contact Lense) وسایلی هستند که عمدتاً برای اصلاح عیوب انکساری چشم بکار رفته و در زیر پلک و روی سطح قرنیه چشم قرار می‌گیرند. این وسایل اپتیکی برای اولین بار در سال ۱۹۶۰ میلادی و از ماده پلی متیل متاآیکریلات (PMMA) ساخته شدند. بتدریج با افزایش مصرف و کاربرد این عدسی‌ها در ساخت آنها تحولات زیادی رخ داده و از مواد مختلف پلاستیکی جهت ساخت آنها استفاده گردید، بطوریکه کاربرد آنها راحت‌تر و از نظر اپتیکی کیفیتی بهتر پیدا کردند.
● انواع لنزهای تماسی
انواع مختلفی از لنزهای تماسی وجود دارد اما بطور کلی در سه گروه طبقه‌بندی می‌شوند :
۱) لنزهای سخت (Hard)
از ماده PMMA ساخته شده و نسبت به عبور آب و گاز غیر قابل نفوذ هستند. از آنجائیکه قرنیه چشم برای سلامت خود نیاز به دریافت اکسیژن از اتمسفر مقابل خود دارد لذا مصرف این لنزها می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن قرنیه گردد.
به همین علت مصرف این نوع لنز محدود به چند ساعت می‌باشد. این دسته از لنزها به علت سختی می‌توانند بی منظمی سطح قرنیه را اصلاح نموده و لذا در مواردیکه بیمار دچار آستیگماتیسم (نوعی عیب انکساری که با بی منظمی سطح قرنیه همراه است) باشد، مصرف این نوع لنز موجب بهبود قابل ملاحظه عیب انکساری و در نتیجه بهبود کیفیت دید بیمار می‌گردد. تحمل این لنزها برای بیمار نسبت به سایر انواع لنزها مشکل‌تر می‌باشد، لیکن عوارضی مثل عفونت و حساسیت در این نوع لنز نسبت به سایر لنزها، کمتر می‌باشد.
▪ لنزهای سخت عبور دهنده گاز (Rigid Gas Permeable)
حدفاصل لنزهای نرم و سخت می‌باشند. این لنزها اکسیژن را از خود عبور می‌دهند و نسبت به لنزهای سخت قابل تحمل‌تر هستند. به علت نیمه سخت بودن، آستیگماتیسم را بهتر از لنزهای نرم اصلاح می‌کنند. این لنزها نیز مانند لنزهای سخت، روزانه استفاده می‌شوند. قطر این دو لنز بین ۷ تا ۱۰ میلی‌متر بوده و تنها روی قرنیه قرار می‌گیرند.
۲) لنزهای نرم (Soft)
این دسته از لنزها از مواد پلاستیکی خاص حاوی ۲۵ تا ۷۹ درصد آب ساخته می‌شوند، لذا اکسیژن و آب را بخوبی از خود عبور می‌دهند. تحمل این دسته از لنزها نسبت به لنزهای قبلی بهتر بوده و بر حسب نوع آنها، می‌توان آنها را از چند روز تا چند هفته استفاده نمود. به علت نرم بودن این دسته از لنزها آستیگماتیسم را اصلاح نمی‌کنند.
طول عمر آنها کمتر از سایر لنزها بوده و رسوب مواد روی آنها بیشتر است، ولی در هر صورت به علت تحمل بهتر آنها، مصرفی بیشتر از انواع دیگر لنز دارند. قطر این لنزها حدود ۱۴ میلی‌متر بوده و علاوه بر سطح قرنیه قسمتی از صلبیه را نیز می‌پوشانند.
● موارد استفاده از لنزهای تماسی
ظاهر شخصی و غیرقابل قبول بودن عینک، از دلایل اولیه استفاده از لنزهای تماسی بود، لیکن با گذشت زمان موارد استفاده از این لنزها و کاربرد آنها گسترش چشمگیری یافته است. به هر حال مصرف این لنزها عمدتاً شامل موارد زیر می‌باشد :
۱) اصلاح عیوب انکساری (Refractive)
لنزهای تماسی دارای قدرتهای متفاوتی می‌باشند، لذا موقعی که روی سطح قرنیه قرار می‌گیرند، می‌توانند عیب انکساری چشم را همانند عینک اصلاح نموده و موجب بهبود و اصلاح دید بیمار گردند. از آنجائیکه این وسایل با قرار گرفتن روی سطح قرنیه، امکان اصلاح بی منظمی‌های سطح آن را فراهم می‌کنند لذا در مواردیکه بیمار مبتلا به آستیگماتیسم می‌باشد و نیز بیماریهایی مثل کراتوکونوس (قوز قرنیه) باشد، اصلاح عیب انکساری بخوبی صورت گرفته و کیفیت دید بیمار بهبود قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.
لنزهای تماسی همچنین موجب کاهش پراکندگی نور که در هنگام استفاده از عینک‌های با شماره بالا دیده می‌شود، می‌گردند. به هر حال بیشترین مصرف این نوع لنزها، اصلاح عیوب انکساری و جایگزینی عینک می‌باشد. در سال‌های اخیر با توجه به انجام روشهای جراحی بخصوص اعمال جراحی لیزری (لیزیک و پی ‌آر کی) مصرف این لنزها رو به کاهش گذاشته است.
۲) استفاده درمانی (Therapeutic)
از کاربردهای مهم لنزهای تماسی، استفاده آنها در بیمارانی است که دچار آسیب سطح قرنیه شده‌اند. بدنبال برخی آسیب‌های سطح قرنیه مثل سوختگی‌های شیمیایی سطح قرنیه یا کندگی قسمت وسیعی از اپی‌تلیوم آن جهت بهبود سریعتر، می‌توان از دسته‌ای از لنزهای نرم بنام لنزهای پانسمانی (Bandage) استفاده نمود. بدنبال اعمال جراحی لیزری مثل پی آر کی (PRK) نیز از این لنزها جهت پانسمان موقتی تا بازسازی کامل اپی‌تلیوم قرنیه استفاده می‌گردد.
۳) استفاده جهت موارد زیبایی (Casmeses)
در سال‌های اخیر دسته‌ای از لنزهای نرم بصورت رنگی ساخته شدند تا در افرادیکه دچار کدورت و لک قرنیه هستند با قرار گرفتن روی سطح قرنیه، موجب تغییر رنگ آن شده و بدین ترتیب ظاهر نازیبای موجود در چشم فرد از بین برود.
بتدریج مصرف این لنزها در افراد عادی رو به افزایش گذاشته، بطوریکه امروزه مصرف آنها بخصوص در بین جوانان جهت مصارف زیبایی و تغییر رنگ چشم‌ها شیوع زیادی یافته است. همچنین این دسته از لنزها می‌توانند دارای قدرت انکساری متناسب با چشم فرد بوده، لذا عیب انکساری بیمار را نیز همزمان برطرف کنند. یکی از مشکلات خاص این دسته از لنزها، ثابت بودن اندازه مردمک در آنها است. لذا ممکن است با جابجا شدن لنز در سطح قرنیه، مردمک چشم بیمار توسط لنز پوشیده شود و دید بیمار کاهش یابد. همچنین در موقع شب با باز شدن مردمک بیمار (جهت عبور نور بیشتر به چشم فرد) با توجه به ثابت بودن اندازه مردمک در این لنزها بیمار دچار اختلال دید می‌گردد.
● موارد محدودیت استفاده از لنزهای تماسی
در صورت وجود بیماری‌های چشمی از قبیل خشکی شدید چشم، التهابات داخل چشمی، عفونت‌های سطحی چشم و پلک‌ها، سابقه گلوکوم (آب سیاه) و عمل جراحی آن استفاده از لنزهای تماسی ممنوع است. در صورت ناتوانی جسمی بیمار در استفاده و یا تمیز کردن و ضدعفونی نمودن لنزها نیز نباید از این وسایل استفاده نمود.
● عوارض استفاده از لنزهای تماسی
یکی از عوارض شایع مصرف لنزهای تماسی خراشیدگی سطح قرنیه به علت مصرف دراز مدت و کاهش اکسیژن‌گیری قرنیه می‌باشد که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند موجب عفونت و آبسه قرنیه گردد که مهم‌ترین و بدخیم‌ترین عارضه مصرف لنز بوده و می‌تواند منجر به از دست رفتن دید بیمار گردد.
از علل شایع عفونت قرنیه، استفاده از مواد تمیزکننده و ضدعفونی کننده غیراستاندارد، ساخته شده توسط خود فرد می‌باشد. حساسیت به مواد مورد استفاده در موقع تمیز و ضدعفونی کردن لنز و نیز حساسیت به خود لنز از عوارض شایع مصرف این وسایل می‌باشد که بخصوص در مواردیکه سابقه مصرف آنها زیاد باشد، به وفور دیده می‌شود. در این موارد قطع مصرف لنز و درمان کافی تا موقع بهبود کامل توصیه می‌گردد.
● نکات مهم در مصرف لنزهای تماسی
۱) جهت تجویز لنز تماسی حتی انواع رنگی حتماً با چشم‌پزشک مشورت نمائید، چون لنز حتماً باید با سطح قرنیه بیمار منطبق گردد و جهت این انطباق علاوه بر اندازه‌گیری میزان عیب انکساری، اندازه‌گیری انحنای سطح قرنیه توسط دستگاهی بنام کراتومتر و تجویز لنز مناسب بر اساس آن، جهت کاهش عوارض ضروری است.
۲) در طول مصرف لنز معاینات دوره‌ای و مراجعه به چشم‌پزشک جهت بررسی وضعیت لنز و وجود عوارض احتمالی در چشم، ضروری است.
۳) در صورت مصرف لنز تماسی در صورت بروز کوچکترین مشکل چشمی از قبیل درد، ترشح، قرمزی و غیره سریعاً به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
۴) تمیز کردن، رسوب‌زدائی و ضدعفونی نمودن لنز بطور مرتب و با استفاده از مواد استاندارد انجام گیرد. هرگز از مواد ضدعفونی کننده و تمیزکننده غیراستاندارد و بخصوص مواد ساخته شده توسط خودتان استفاده نکنید.
۵) لنز را براساس نسخه پزشک و از محل‌های معتبر تهیه نمائید. تهیه لنز حتی انواع رنگی از فروشگاه‌ها و آرایشگاه‌ها می‌تواند همراه با بروز عوارض مهم و جبران‌ناپذیری برای چشم باشد.
۶) هرگز از لنز دیگران از جمله لنزهای رنگی، حتی برای چند ساعت استفاده نکنید.

دکترفرزان کیان‌ارثی- متخصص و جراح چشم

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم