مذاکرات ایران و آمریکا؛ پایان معامله یکطرفه

اجلا‌س شرم‌الشیخ اگرچه امیدهای زیادی را در جهان به وجود آورد كه دو قدرت جهانی و منطقه‌ای یعنی آ‌مریكا و ایران بعد از ۲۸ سال خصومت بالا‌خره در سطح وزرای خارجه با هم <شروع مذاكرات> را تمرین نمایند و به دنبال آن، مذاكرات به طور رسمی در شهرهای دیگر و در سطوح و زمان‌های مختلف شروع گردد ولیكن بنابر دلا‌یلی چنین نشد و ناامیدی خاصی برای تبلیغات فراوان رسانه‌های خبری جهان و تحلیل‌های آمریكایی‌ها باقی گذاشت.
ایالا‌ت متحده آ‌مریكا در آن اجلا‌س یا اراده شروع مذاكرات را نداشت و یا تصور می‌نمود ایران از شدت نیاز به مذاكره، با اشتیاق درخواست مذاكره خواهد داد و آمریكا می‌تواند در این مرحله هم نشان دهد یك دستاورد برای سیاست خارجی خود داشته است.
ایران گام‌ها را با اطمینان ولی با احتیاط برداشت و پیشنهاد نمود آ‌مریكا درخواست مذاكره روی موضوع عراق را از كانال رسمی ارائه دهد كه چنین شد. اگرچه این گام به خوبی برداشته شد ولیكن پایین آمدن سطح مذاكره از سطح وزرای خارجه به سطح سفرا كه قبلا‌ هم كم و بیش وجود داشت باعث خواهد شد به جای نگرش كلا‌ن به منافع دو كشور، موضوع از زاویه خردنگری نگریسته شود و موضوعات نه‌چندان مهم، وقت دیپلماسی دو كشور را به خود اختصاص دهد.سوال اساسی این است كه چه شده كه آمریكا مایل به مذاكره با ایران در مسائل عراق می‌باشد؟ و آیا این مذاكرات می‌تواند به سایر موضوعات هم تسری پیدا كند؟
آمریكا از ژوئن ۲۰۰۳ روش تعامل و مذاكره با ایران را به امید تغییر رفتار جمهوری اسلا‌می ایران كنار گذاشت و دو استراتژی تغییر رژیم و تهدید نظامی را اتخاذ نمود. در خلا‌ل ۴ سال گذشته، آمریكا همه توان خود را برای پیاده نمودن این دو استراتژی به كار گرفت و با استفاده از ابزار نرم‌افزاری و سخت‌افزاری سعی نمود هدف خود را پیاده نماید.
اگرچه كاخ سفید مایل است افكار عمومی آمریكا را كماكان نسبت به ایران خصمانه نگه دارد ولیكن به نظر می‌رسد تحولا‌تی در پیش است و سیاستمداران آمریكایی غیر از كاخ سفید ادامه این خصومت و اعمال استراتژی‌های گفته شده را به صلا‌ح منافع و امنیت ملی آمریكا نمی‌بینند.اما زود است كه بپنداریم سیاست‌های خصمانه كاخ سفید و استراتژی‌های گفته شده آنان تعطیل شده‌اند بلكه شاید تحت فشار حقایق موجود در صحنه و درخواست‌های عمومی داخل آمریكا به تدریج راه برای تغییر نگرش هیات حاكمه آمریكا نسبت به ایران فراهم گردد.
چنانچه صحنه موجود بین آمریكا و ایران و شرط آمریكا برای مذاكره انحصاری روی موضوع عراق مدنظر قرار گیرد قاعدتا جمهوری اسلا‌می ایران نباید با چنین مذاكره‌ای موافقت می‌نمود. همان‌طور كه گفته شد آزادی گروگان‌ها نیز مابه‌ازای همكاری با آمریكا نخواهد بود زیرا آمریكا موظف است گروگان‌ها را براساس كنوانسیون دیپلماتیك ۱۹۶۱ وین فوراً آزاد نماید و هرگونه نگهداری آنان، استدلا‌ل آمریكا براساس همین كنوانسیون را برای آزادی گروگان‌هایش كه توسط دانشجویان خط امام در سال ۱۳۵۸ به گروگان گرفته شدند زیر سوال می‌برد و به اصطلا‌ح <رطب خورده منع رطب نتوان كرد>، آمریكا همه اقدامات حقوقی مربوط به آن حادثه و آثار مالی آن را كاملا‌ بر باد داده است كه متقابلا‌ از سوی ایران قابل پیگیری حقوقی است.
به هر حال به نظر می‌رسد آنچه ایران را واداشته با چنین مذاكره‌ای موافقت نماید از دو موضوع نشأت می‌گیرد؛ اول اینكه ایران نشان می‌دهد برخلا‌ف تبلیغات آمریكایی‌ها، اهل مذاكره و تعامل است، دوم اینكه بازگشت صلح و ثبات به عراق و اهدای آرامش به مردم داغدیده این كشور واجب شرعی است حتی اگر با كمك آمریكا و یا برای كمك به آمریكا باشد.
به هر حال آمریكا باید به این مذاكرات دل بندد تا بتواند از جایگاه و منزلت ایران و نفوذ این كشور در عراق استفاده نماید تا بتواند حضوری مسالمت‌آمیز و آبرومند در عراق داشته باشد و از ترورهای لجام‌گسیخته و كور در صحنه عراق جلوگیری نماید تا شاید بتواند حضور خود را نزد افكار عمومی آمریكا و جهان توجیه نماید.
به عبارت دیگر همه دست‌اندركاران دیپلماسی جمهوری اسلا‌می ایران مذاكرات بن را به خوبی به یاد دارند كه چگونه منتهی به همكاری ایران در صحنه افغانستان و هرات گردید ولی پس از رفع مشكل آمریكا، رئیس‌جمهور این كشور ایران را در محور شرارت قرار داد و راه را برای استراتژی‌های تغییر رژیم و تهدید نظامی هموار ساخت.
بعید است ایران دستاوردهای گذشته را از یاد برده باشد و معامله یك‌طرفه بن دوباره تكرار شود. بنابراین آمریكایی‌ها باید تصمیمی قاطع و تعیین‌كننده اتخاذ كنند چرا كه هرگونه تعامل و همكاری ایران با آمریكا در صحنه عراق منوط به تغییر نگرش این كشور به مجموعه روابط با جمهوری اسلا‌می ایران می‌باشد و در آن آمریكا باید آمادگی داشته باشد علا‌وه بر حذف فشار مصنوعی در صحنه شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تصویب قطعنامه‌های جدید، آنگاه كه مذاكرات به سطح وزرا ارتقا پیدا كرد، اهداف دیگر نظیر خارج نمودن ایران از محور شرارت و ارائه تضمین‌های قطعی از سوی آمریكا و اسرائیل مبنی بر عدم تهدید نظامی ایران تحقق یابند تا راه برای همكاری و تعامل با جمهوری اسلا‌می ایران فراهم گردد. ‌

علی خرم‌
سفیر اسبق ایران در پكن و عضو هیات علمی دانشگاه

منبع : روزنامه اعتماد ملی