من تنها هستم، دوستی ندارم

«من تنها هستم» … «دوستی ندارم» … «نمی‎دانم چگونه با افراد جدید برخورد كنم» … «افراد جدید را ملاقات می‎كنم، اما نمی‎توانم به آن‎ها نزدیك شوم».
بیماران افسرده هر روز جملاتی مانند جملات فوق را به من می‎گویند. اغلب آنان عدم شركت در زندگی اجتماعی را مربوط به واقعه‎ای می‎دانند كه در كودكی در ضمیر ناخودآگاه جا گرفته است. شاید این گونه باشد؛ اما من راه حل را در برگشت به گذشته نمی‎دانم، بلكه در كمك كردن به آنان برای پیوستن به شبكه‎ی ارتباط اجتماعی در زمان حال، تشخیص می‎دهم.
گوشه‎گیری كامل فقط افراد نادری را راضی می‎كند. هر فردی نیاز به انواع مختلف ارتباط با مردم دیگر دارد. به هر حال نوع دقیق شبكه‎ی ارتباط اجتماعی برای هر كس بستگی به هدف‎ها و نیازمندی‎های او دارد. آن چه برای یكی خوب است، امكان دارد برای دیگری درست نباشد.
شبكه‎ی ارتباط اجتماعی رضایت بخش
همه‎ی شبكه‎های ارتباط اجتماعی رضایت بخش با وجود خصوصیات مختلف، مشخصات معین و كلی دارد.
۱- شبكه‎ی ارتباط اجتماعی به عنوان تكیه گاهی امنیتی، سودمند است. شما احساس تعلق داشتن می‎كنید. افرادی كه شما را می‎شناسند و قبولتان دارند، آن چه را می‎توانید از یكدیگر انتظار داشته باشید درك می‎كنند. می‎دانید وقتی كه بیمار می‎شوید چه كسی به دیدن شما می‎آید، چه كسی گل برایتان می‎فرستد، چه كسی تلفن می‎كند، و تا زمان به دست آوردن مجدد سلامتی چه كسی خود را نشان نمی‎دهد؟
۲- شبكه‎ی ارتباط اجتماعی شامل انواع روابط است. از ارتباط سطحی گرفته تا ارتباط بسیار نزدیك. دوستی وجود دارد كه علاقه‎مندید با او به ماهیگیری بروید، ولی هرگز درباره‎ی خرید با او صحبت نمی‎كنید یا دوستی دارید كه علاقه‎مندید او را دوبار در سال ملاقات كنید و دوستی كه هفته‎ای دوبار مشكلات خود را با او در میان می‎گذارید. امید است شبكه‎ی شما دارای دو یا سه نفری باشد كه بتوانید و بخواهید مسائل بسیار شخصی خود را با آنان در میان بگذارید.
۳- شبكه‎ی ارتباط اجتماعی شما متناسب با نیازهای ویژه‎ی شما است. اگر از نظر اخلاقی فرد برون‎گرایی هستید ممكن است به یك شبكه‎ی فعال دایمی كه شامل افراد بسیاری است، نیاز داشته باشید. از دوستان كم و شب‎های آرام كه درون‎گرا را راضی می‎كند حوصله‎تان سر می‎رود. مواظب باشید خیلی یكنواخت نباشد. بزرگ‎ترین برون‎گراها هم نیاز به لحظات آرام با دوستان نزدیك دارند. بزرگترین درون‎گراها نیز ممكن است گه گاه، شركت در یك جشن را دوست داشته باشند.
۴- شبكه‎ی ارتباطی شما دایماً تغییر می‎كند، چون در جریان زندگی، شما هم تغییر می‎كنید. همكار شغلی شما ممكن است دوستی نزدیك یا فرد كسالت‎آوری شود كه مجبور به دوری از او شوید. ممكن است علاقه‎مندی به ماهیگیری را از دست بدهید و دوستدار بازی بریج بشوید. ممكن است غنی‎تر یا فقیرتر بشوید، كارتان را تغییر دهید، ازدواج كنید، طلاق گرفته یا بیوه شوید، بچه‎دار شوید، به شهر دیگری منتقل شوید یا گرفتار تغییرات دیگری كه در زندگی پیش می‎آید، بشوید. هر یك از این موارد نیازها یا امكانات مختلفی پیش می‎آورد و شما باید شبكه‎ی اجتماعی خود را تغییر دهید.
شبكه‎ی ارتباط اجتماعی غیر رضایت بخش
افرادی كه دارای شبكه‎های اجتماعی غیر رضایت بخش هستند به پنج طبقه تقسیم می‎شوند.
۱- فرد تنها: زن یا مردی كه در تنهایی زندگی می‎كند. شاید دارای فامیل باشد، ولی ارتباط با والدین، خواهر و برادرها، عموزاده‎ها و خاله‎زاده‎ها، كم، سطحی، یا بد است. فرد تنها با همكار، مغازه‎دار صحبت می‎كند، ولی نه بیش‎تر از آن. این افراد هر چه بیش‎تر به این وضع ادامه دهند مهارت اجتماعی آنان كم‎تر می‎شود و بیش‎تر از تماس‎های اجتماعی دوری می‎كنند.
۲- فردی كه دارای شبكه‎ی ارتباط اجتماعی نیست ولی ارتباطاتی (معمولاً به ندرت) با افراد دیگر دارد: برای مثال فرد مجردی كه گاهی اوقات با فرد دیگری دوستی می‎كند، ولی اغلب چون نمی‎توانند نیازهای یكدیگر را برآورند روابطشان قطع می‎شود.
۳- زوج‎هایی كه از مردم دورند: این دسته زن و شوهری هستند كه از بقیه‎ی دنیا جدا شده‎اند. هر یك از آن دو انتظار دارد كه همسرش تمام نیازهای او را برآورد، ولی چون این كار برای زمانی طولانی غیر ممكن است، تنش‎ها و رنجش‎هایی به وجود می‎آید كه اغلب سبب مشكلاتی در زندگی زناشویی می‎شود.
۴- شخصیت مسدود شده كه نمی‎تواند مسائل درونی و خصوصی خود را با دیگران در میان بگذارد: دكتر آرنولد لازاروس در كتاب خود به نام «رفتار درمانی و ماورای آن» یك شخصیت مسدود شده را به صورت تصویری نشان می‎دهد. او می‎تواند روابط سطحی E-D-C برقرار كند، اما هرگز نمی‎گذارد كه افراد به حوزه‎ی A او برسند، به همین دلیل از ارتباط نزدیك محروم است. خارجی‎ترین سطح، نماینده‎ی سطحی‎ترین روابط اجتماعی است كه ممكن است بگویید «نام من … است» … «كیك شكلاتی را خیلی دوست دارم» … «از فیلم دیشب تلویزیون لذت بردم».
درونی‎ترین سطح (A) نشان دهنده‎ی شخصی‎ترین مسائلی است كه می‎توانید احتمالاً درباره‎ی خود بگویید. این شامل احساسات عمیق و ایده‎هایی است كه شما را آسیب‎پذیر می‎كند.
سطوح B-D نماینده‎ی یك رشته سطوح ارتباطی است كه چندان مطابق محتوای گفته‎های پر اهمیت شما نیست. سطح D شما ممكن است سطح B برای دیگری باشد. به هر حال افراد به ندرت در برقراری ارتباطات خود در سطح مناسب مشكل دارند.
در داویر متحدالمركز قسمت چپ دایره‎ی نسبتاً كوچك A نشان می‎دهد كه سطح منحنی متناسب با سطوح ارتباطی دیگر است.
در دوایر متحدالمركز وسط A بزرگتر شده دیوار محكمی به دورش كشیده می‎شود، بدین معنی كه فرد چیزهای كمتری برای در میان گذاشتن دارد و دیواری به دور ارتباط خود كشیده است كه نمی‎تواند افكار و احساسات خود را به راحتی، در روابط نزدیك آشكار سازد.
سومین دوایر متحدالمركز اوج پیشرفت شخصیت مسدود شده را نشان می‎دهد. دیواره ضخیم‎تر و محكم‎تر شده است و حالا شخص در ابراز هر موضوع شخصی و مفهوم دار با خودش مشكل بزرگی دارد. مهم نیست كه ظاهر او چگونه است، او فقط می‎تواند روابط سطحی با دیگران داشته باشد و اغلب از احساسات و افكار و آرزوهای خود آگاه نیست.
۵- شخص بی‎تفاوت كاملاً نقطه‎ی مقابل شخصیت مسدود شده است: وی فاقد حصارهای احساساتی و درك سطوح ارتباطی و درجات مختلف خصوصیتی است كه لازمه‎ی موقعیت‎های مختلف است. در مقابل فرد مسدود شده كه ممكن است، تماس زیاد بدون ارتباط نزدیك داشته باشد. فرد بی‎تفاوت به سوی دیگران رفته، اجازه نمی‎دهد ارتباط‎ها رشد كنند. وقتی كه دیگران به افشاگری خصوصیات وی در اولین برخورد پاسخ نمی‎دهند، احساس می‎كند كه از او دوری می‎جویند. دایماً در حال رنجش است. اگر بدون توجه احساسات عمیق خود را به غریبه‎ها ابراز كنید بعضی آن را به ضرر شما به كار می‎برند.
نویسنده: دكتر هربرت فنسترهایم

مترجم: عباس چینی