پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


تاریخ فیلم های سندی


تاریخ فیلم های سندی
"وادی مهران" از جهت شخصیت پروری و تربیت نیروهای كارآمد، هیچ وقت از مناطق دیگر عقب نمانده است. این سرزمین در تمام عرصه‌های زندگی، انسانهای برجسته و بی‌بدیلی را به جامعه بشری تحویل داد كه نه تنها در كشور بلكه در سطح جهانی، عزّت و شهرت قابل قبولی را به دست آورده‌اند و از جمله آنها هنرمندانی هستند كه به صنعت فیلم و هنر وابسته‌اند. تعداد هنرمندانی كه در صنعت فیلم "كلكته"، "لاهور" و "بمبئی"، خدمات بزرگی به جهان فیلم ارائه كردند از صدها نفر نیز می‌گذرد.
درحالیكه پس از تجزیه هند نیز تا كنون، اهالی "سند" به عنوان سرمایه گذار، فیلمساز، كارگردان و بازیگر، استیلای خود را بر "صنعت فیلم هند"، حفظ كرده‌اند. این افتخار نصیب هنرمندان سندی شده است كه دو تن از اهالی این ایالت یعنی آقای "سیتهـ‌كرنانی" و آقای "دل سكهـ‌ام. پنچولی" به عنوان سرمایه گذار و فیلمساز، به ترتیب از معماران صنعت فیلم كلكته و لاهور به شمار می‌روند.
آقای "كرنانی" در "كلكته" یك فیلمساز و مالك استودیو و آقای "پنچولی" در لاهور یك فیلمساز، كارگردان و صاحب استودیو بوده است.
آقای "كرنانی" فیلمهای بسیار موفق از جمله: "گل بكاولی"، "چوهدری"، "یملا جت"،
"دهمكی"، "شیرین و فرهاد"، "كیسے كهوں" (چگونه بگویم) و "خاندان" را به صنعت فیلم ارائه كرد و "آقای پنچولی" فیلمسازی بود كه فیلمهای او هنرمندانی همچون "خانم نورجهان"، "سید شوكت حسین رضوی"، "استاد غلام حیدر" آهنگساز و "پران" و دیگر ستارگان هنرمند را به اوج شهرت رساند.
درسال ۱۹۳۱ میلادی، همزمان با شروع "دوره فیلمهای صدا دار" ۴ فیلم، توسط كارگردانان سندی به نمایش درآمدند. از جملهٔ این كارگردانان "موتی بی گدوانی"، "جے. پی. ایدوانی" و "ام. بهونانی" بوده‌اند.
اكنون، دربارهٔ فیلمهای سندی و بازیگرانی كه در ۵۰ سال گذشته به هنر نمایش مشغول بوده‌اند، خواهیم پرداخت.
یكی از جنبه‌های تأسفبار این است كه از فیلمهای سندی تولید شدهٔ قبل از استقلال پاكستان، هیچگونه اطلاعاتی در دست نیست. با همه كوششها و تلاشهای به عمل آمده، معلوم نشد كه بالاخره اولین فیلم سندی را كِی و چه كس یا كسانی ساخته‌اند؟ گفته می‌شود اوّلین فیلم سندی "ایكتا" بوده است. این درحالی است كه یك فیلم دیگر سندیِ ساختهٔ "بمبئی" به نام "ابانا" نیز پس از استقلال به پاكستان وارد شد و در سینمای "ریوالی" كراچی به نمایش درآمد.
پس از استقلال پاكستان، فیلمسازی از لاهور آغاز گردید و در آنجا فقط فیلمهای پنجابی و اردو ساخته می‌شدند. وقتی پس از ۷ سال یعنی در سال ۱۹۵۵ میلادی "صنعت فیلم كراچی" پا به عرصه وجود گذاشت، تولید فیلم به زبانهای سندی، پشتو و گجراتی نیز آغاز گردید.
اولین فیلم سندی، "عمر ماروی" در سال ۱۹۵۵ میلادی به نمایش درآمد و نه تنها در پاكستان بلكه در هندوستان نیز موفقیتهای بسیار چشمگیری به دست آورد. این فیلم در شبكه‌ی تلویزیونی "دور درشن" هند نیز به نمایش گذاشته شد. فیلمساز و بازیگر اول این فیلم آقای "فاضلانی" و كارگردان آن "شیخ حسن" بود. این دو نفر از بنیانگذاران فیلم سندی به شمار می‌روند.
"عمر ماروی" دو جایزه‌ی ویژه ریاست جمهوری پاكستان را نیز دریافت كرد. شاعر و نویسندهٔ داستانِ فیلم، آقای "شاه عبداللطیف بهتایی" و آهنگساز آن "غلام نبی عبداللطیف" و فیلمبردار آن آقای "سهیل هاشمی" بود. بازیگران این فیلم "الحاج نور محمد چارلی"، "نگهت سلطانه"، "فاضلانی"، " شیخ حسن" وغیره بودند. گفتنی است كه "چارلی"، "نگهت سلطانه" و "شیخ حسن" زبان سندی نمی‌دانستند ولی موفقیت "عمر ماروی" راه را برای ساخت فیلمهای سندی گشود.
در رابطه با فیلمهای سندی یك ظلم بزرگ این است كه فیلمهای این زبان تنها در داخل سند به نمایش گذاشته می‌شوند كه یك منطقه‌ی بسیار كوچكی است و با نمایش در این قلمروِ محدود، هیچ فیلمی حتّی هزینه‌های خود را نیز نمی‌تواند به دست آورد؛ زیرا این فیلمها در "كراچی"، "پنجاب"، "سرحد" و "بلوچستان" به نمایش گذاشته نمی‌شوند درحالیكه این فیلمها در مناطق بلوچی زبانِ بلوچستان و مناطقِ سرائیكی زبانِ پنجاب به راحتی می‌تواند به نمایش درآید.
در ۵۰ سال گذشته فقط نزدیك به ۸۰ فیلم سندی ساخته شده كه بیشتر آنها نا موفق بوده‌اند و گفته می‌شود كه فیلمهای سندی را خود سندی زبانها نیز تماشا نمی‌كنند و این حرف درستی است. ولی یكی از دلائل آن، این بود كه غیر از یك، دو نفر، اكثر فیلمسازان، تمام كارگردانان و بیشتر بازیگرانِ فیلمهای سندی، اهل سرزمین سند و سندی زبان نبودند و در نتیجه آنها با فرهنگ اصیل سندی و شیوه‌ی زندگی اجتماعی اهالیِ آن، آشنایی نداشتند و وقتی در فیلمهای سندی، فرهنگ سند را به شیوهٔ غلط ارائه دادند، مردم سند آنرا رد كردند و به این سبب؛ یا فیلمهایِ سندیِ بسیار معدود و محدودی ساخته شدند و یا تولید آنها آهسته آهسته به كلّی متوقف گردید.
در واقع مرگ فیلمهای سندی زمانی فرا رسید كه صنعت فیلم كراچی نابود گردید. با وجود این توسط فیلمهای سندی، برای ادامه‌ی حیات صنعت فیلم كراچی، چندین سال؛ تلاشهایی صورت گرفت ولی آنها نیز در این روشها نا فرجام ماندند و خود نیز به آغوش مرگ در غلطیدند.
پس از موفقیت فیلم"عمر ماروی" تا سال ۱۹۵۷ میلادی، هیچ فیلم سندی به نمایش گذاشته نشد.
در سال ۱۹۵۸ میلادی، ۳ فیلم سندی به نمایش درآمدند. از این ۳ فیلم "پردیسی" ساخته‌ی "شركت فاضلانی فیلمز" بسیار موفق بود. فیلمساز، نویسنده و بازیگر نقش اوّل این فیلم آقای "فاضلانی" و كارگردان "A.S. غفار" بود. ایشان اولین رزمندهٔ صحنهٔ صنعت فیلم پاكستان بود كه به عرصه‌ی كارگردانی پانهاد. آهنگساز فیلم "پردیسی"، "غلام نبی عبداللطیف"، شاعر "رشید لاشاری"، فیلمبردار "اسماعیل گیلانی" و بازیگران "لالی"، "فاضلانی"، "سلونی" وغیره بودند. در این فیلم آقای "مصطفی قریشی" بازیگر بزرگ و معروف كشور نیز در یك صحنهٔ كوچكی از فیلم به بازیگری پرداخت. او در این زمان در مركز رادیوی حیدرآباد به گویندگی می‌پرداخت.
دومین فیلم سندی در سال ۱۹۵۸ میلادی، به نام "پرائی زمین" نیز یك فیلم موفق بود. فیلمساز "G.A. میرزا" و كارگردان "شیخ حسن"؛ این فیلم را توسط "شركت فیلم سند" تولید كردند. "G.A. میرزا" در واقع فیلمساز "استودیوی ایسترن" و "برادران هارون" و مدیر عامل ادارات توزیع فیلم بود. به خاطر همین آقای "سعید A هارون" در فیلمهای خود از وی به عنوان فیلمساز نام می‌برد. آهنگ سازِ این فیلم "غلام نبی عبداللطیف"، نویسنده "غلام محمد"، فیلمبردار "گل یوسف"، شاعر "غالب سندی" و بازیگران "سوزی دینیل"، "سلطان"، "صادق"، "چیكو" و "چارلی" بودند.
سومین فیلم سندی به نام "سسی پنون" را آقایان "سعید A هارون" فیلمساز، "اكبرعلی" كارگردان، "غلام نبی عبداللطیف" آهنگساز، "شاعر و نویسنده "رشید لاشاری" و "شوكت عباس" فیلمبردار با همكاری "شركت مهران فیلمز" ساختند. در این فیلم خانم "نگهت سلطانه"، "رخشی" و "مرحوم ساقی" نقش اصلی را ایفا كرده بودند.
در ۵۰ سال گذشته در بین كارگردانانِ فیلمهایِ سندی، "شیخ حسن"، "یوسف نصر" و "شاه اسدی" اهمیت قابل ملاحظه‌ای را به دست‌آوردند. در رشتهٔ موسیقی و آهنگسازی؛ آقایان "غلام نبی عبداللطیف" و "غلام علی" از معروفترین به شمار می‌آیند. آقای "غلام نبی" آهنگسازی است كه برای نخستین بار خانمها "مهناز" و "حمیرا چنا" را برای خوانندگی در فیلمهای سندی معرفی كرد و به این طریق راه دنیای فیلم را به آنها نشان داد. در رشته‌ی بازیگری "مشتاق چنگیزی" و "وسیم" به شهرت رسیدند در حالیكه در بین بازیگران زن، "چكوری"، "ماه پاره" و "ریتا" را تا به حدّی می‌توان از بازیگران موفق بر شمرد.
زیرا خانم "چكوری" بیشتر شهرت خود را از بازیگری در فیلمهای پنجابی به دست آورد. "رشید لاشاری" و "موسی كلیم" شاعر معتبر و نویسندهٔ فیلمهای سندی بودند. شما حتماً از شنیدن این نكته تعجّب خواهید كرد كه با وجودِ موفقیتِ فیلمهایِ سندیِ ذكر شده، از سال ۱۹۵۸ میلادی به مدّت ۱۰ سال، هیچ فیلمِ سندی ساخته نشد. این "شیخ حسن" بود كه در این دوران به حركت درآمد و برای آقای "خادم حسین بلوچ" مالك سینمای "هالی وود" كراچی؛ فیلمِ سندیِ "شهرو فیروز" را ساخت. این فیلم در سال ۱۹۶۸ میلادی به نمایش در آمد و بسیار موفق بود.
این تنها فیلمِ سندی بود كه بی‌وقفه، به مدت ۲۵ هفته نمایش خود را در سینمای "قیصر" كراچی ادامه داد. شاعر و نویسنده‌ی آن "رشید لاشاری" بود و این اولین فیلم "غلام علی" آهنگساز، "مددعلی" فیلمبردار، خانم "ماه پاره" بازیگر نقش اوّل زن، آقای "مشتاق چنگیزی" بازیگر نقش اوّل مرد، "ملك انوكها" بازیگر كمدی بود. در این فیلم "S مغول"، "شیخ حسن" و "سلیمان شاه" خواننده‌ی معروفِ ترانه‌های محلی نیز به عنوان بازیگر هنرنمایی نمودند.
شما فیلمبردار "مدد علی مدن" را حتماً می‌شناسید، او پدرِ خانمِ "سومی علی" بازیگر هندی است. خانم "ماه پاره" علاوه بر فیلمهای سندی در چند فیلمِ اردو نیز بازیگری كرده است. در عین حال وی همسر "اقبال یوسف" فیلمساز و كارگردان نیز بود. "اقبال یوسف" ازدواج دوّم خود را با خانم "ماه پاره" انجام داد.
در سال ۱۹۶۹ میلادی، فیلم "چاندو" به نمایش درآمد و موفقیت خوبی كسب نمود. فیلمسازِ آن "سردار الطاف حسین"، كارگردان "Q.A. پیرزاده"، آهنگساز "غلام نبی"، شاعر "رشید لاشاری"، نویسنده "آغا سلیم"، فیلمبردار "M حسین" و بازیگرانِ آن "ماه پاره"، "مشتاق چنگیزی"، "خورشید كنول"، "شیخ سندی"، "قربان جیلانی" و "ملك انوكها" بوده‌اند. این اوّلین فیلمِ معروفترین گوینده و بازیگر رادیو و تلوزیون آقای "قربان جیلانی" بود.
در سال ۱۹۷۰ میلادی، ۵ فیلم سندی به نمایش گذاشته شد. از این فیلمها "گهونگهت لاء كنوار" ساخته‌ی "شركت M.S. پكچرز"، اوّلین فیلمِ سندی بود كه قسمتی از صحنه‌های آن رنگی فیلمبرداری شدند و همچنین اوّلین فیلمی بود كه "نورجهان" در آن به خوانندگی پرداخت و نخستین فیلم خواننده خانم "مهناز" به حساب می‌آمد.
تهیه كنندهٔ این فیلم "صالح محمد بهتی"، نویسنده و كارگردان "غلام حیدر صدیقی"، آهنگساز "امداد حسین"، شاعر "منظور نقوی"، سناریو نویس "امر جلیل"، فیلمبردار "A.S. كاكا" و تدوین كننده "مرحوم سعید" بودند و بازیگران آن "وسیم"، "سعیده"، "حنیف"، "احمد علی"، "عبدالحق ابرو" و "ملك انوكها" بودند. گفتنی است كه این اولین فیلم "امرجلیل" دانشور بزرگ زبانهای اردو و سندی بوده است.
دومین فیلم یعنی "توهنجی گالهیون سجن" را آقای "مولانا محمد حسین هپی" ساخت و خود او فیلمساز، كارگردان، نویسنده و بازیگر این فیلم بود و این اولین فیلمی بود كه به شدت ناكام ماند.
سومین فیلم سال ۱۹۷۰ میلادی "نوری جام طمانچی" جزء فیلمهای موفق شمرده می‌شود. پس از "عمر ماروی" و "سسی پنون" فیلم "نوری جام طمانچی" سومین فیلمی بود كه با توجّه به داستان عشقی واقعی متعلق به سرزمین سند ساخته شد.
كارگردان این فیلم "شیخ حسن"، داستان نویس "عبدالروف"، سناریو نویس "امرجلیل"، شاعر "بابا بلهے شاه" و "رشید لاشاری"، آهنگساز "غلام علی"، فیلمبردار "شفیق میرزا"، تدوین كننده "مقصود حسین" و بازیگران آن "مشتاق چنگیزی"، "عشرت جهان"، "نرگس"، "احمد علی"، "شكیل لاسی"، "امیر حسن"، "و "ملك انوكها" بوده‌اند.
چهارمین فیلم "رنگ محل" بود كه بدون شك یك فیلم موفق به حساب می‌آید. كارگردان آن "S.Y. احمد"، نویسنده و شاعر "موسی كلیم"، آهنگساز "فیروز گل"، فیلمبردار "M حسین" و بازیگران آن "ماه پاره"، "رشید نجم"، "شاهین"، "عامر"، "خورشید كنول"، "دلبر"، "كمال ایرانی" و "ملك انوكها" بودند و در همین فیلم بود كه بازیگرِ فوقِ ستارهِٔ زن، خانمِ "بابره شریف" اولین بار در یكی از صحنه‌های آن مختصراً هنرنمایی كرد. او جزء رقاصه‌هایی بود كه در ترانه‌های دست جمعی می‌رقصید.
پنجمین فیلم، "پنون عاقل" بود. موضوع این فیلم نیز یك داستان عشقی واقعی سرزمین سند بود. كارگردان آن "S.M. نسیم"، نویسنده و شاعر "رشید لاشاری"، آهنگساز "غلام علی"، فیلمبردار "غلام محمد" و بازیگران آن خانم "شهزادی"، "وسیم"، "قربان جیلانی"، "كمال ایرانی" و "ملك انوكها" بودند.
در سال ۱۹۷۱ میلادی اهالی سند ۲ فیلم سندی را تماشا كردند. اولین آن فیلمِ "محبوب" بود. كارگردان فیلم "A پیرزاده"، نویسنده "آغا سلیم"، آهنگساز "غلام علی"، شاعر "رشید لاشاری" و "موسی كلیم"، فیلمبردار "سعید رضوی" و بازیگران آن "مشتاق چنگیزی"، "انیلا نیاز"، "چكوری"، "عبدالحق ابرو"، "كرن"، "ساقی" و "ملك انوكها" بودند. این همان "سعید رضوی" است كه امروز به عنوان فیلمساز، كارگردان، فیلمبردار معروف وغیره می‌باشد.
در همین سال دومین فیلم یعنی "لیلی و مجنون" به ‌نمایش درآمد ولی موفق نبود. كارگردان آن "A.S. غفار"، نویسنده و شاعر "رشید لاشاری"، آهنگساز "غلام علی"، فیلمبردار "غلام محمد" و بازیگران آن "ماه پاره"، "مشتاق چنگیزی"، "رشید لاشاری"، "كمال ایرانی" و "ملك انوكها" بودند. در واقع این همان دوره‌ای است كه صنعت فیلم كراچی در اوج خود بود و در این شهر به زبانهای مختلف، فیلمهای متنوعی تولید می‌شدند.
در سال ۱۹۷۲ میلادی، ۲ فیلم سندی برای نمایش ارائه شدند، یكی از آنها "بادل" بود. فیلمساز آن "محمد اسماعیل بهتی"، كارگردان "غلام حیدر صدیقی"، آهنگساز "امداد حسین"، نویسنده "اسماعیل میمن" و بازیگران آن "وسیم"، "سعیده"، "ساقی"، "عبدالحق ابرو" و "ملك انوكها" بودند. در این زمان آقای "ملك انوكها" تنها بازیگر كمدی فیلمهای سندی بود و بدون حضور او لیستِ بازیگرانِ هیچ فیلمِ سندی كامل تلقی نمی‌شد.
دومین فیلم سال ۱۹۷۲ میلادی "متهرا شال ملن" بود. این فیلم، بسیار موفق بود. كارگردان آن "H.A. صدیقی"، نویسنده "دانش ویروی"، آهنگساز "غلام علی" و بازیگران "مشتاق چنگیزی"، "چكوری"، "عشرت جهان"، "قربان جیلانی" و "ملك انوكها" بودند. شما حتماً از این موضوع آگاه هستید كه در همین ایّام "چكوری" با "مشتاق چنگیزی" ازدواج كرد. این ازدواج تا وقتی استوار بود كه هر دو در كراچی اقامت داشتند. پس از خاموش شدنِ چراغِ صنعتِ فیلمِ كراچی هر دو به لاهور مهاجرت كردند و پس از چند روزی، طلاق موجب جدایی بین آنها شد. بعد از آن "خانم چكوری" با "كیفی" ازدواج كرد و "چنگیزی" به حیدرآباد بازگشت لیكن "چكوری" با "كیفی" نیز مدت زیادی زندگی نكرد. گفتنی است كه زبان مادری "ملك انوكها" و "چكوری" پنجابی است و هر دو اهل "میرپورخاص" هستند.
در سال ۱۹۷۳ میلادی، ۴ فیلمِ سندی به نمایش درآمد. اسامی آنها: "جیجل ماه"، "البیلی"، "سورتهـ" و "سوڈها پڑ سند جا" بودند. امّا فیلمِ "جیجل ماه" از بین تمام فیلمهای مذكور موفق تر بوده است. به هرحال فیلمِ "سورتهـ" نه فقط اوّلین فیلمِ سندیِ كاملاً رنگی می‌باشد، بلكه اوّلین فیلمِ "مرحوم محبوب عالم" بازیگر معروف تلوزیون نیز به حساب می‌آید. گفتنی است كه "محبوب عالم" زندگی هنری خود را از همین فیلم آغاز كرد. این یك فیلم كلاسیك بود و "محبوب عالم" در آن نقش "گویتے" را ایفا كرد. "سورتهـ" نام یك آهنگ معروف در موسیقی زبان سندی است.
كارگردان این فیلم "Q.A. پیرزاده"، نویسنده "آغا سلیم"، آهنگساز "غلام نبی عبداللطیف"، فیلمبردار "سهیل هاشمی" و بازیگران آن "وسیم"، خانم "انجمن"، "افشان"، "احمد علی"، "كرن"، "آفندی"، "ساحره" و "تاج نیازی" بودند. در هر صورت، كارگردان و نویسندهٔ فیلم "سوڈها پڑ سند جا"، "یونس راتهور"، آهنگساز "ظفر علی" و بازیگران آن "مشتاق چنگیزی"، "چكوری" و "ملك انوكها" بودند.
نویسنده و كارگردان فیلم "البیلی"، "غلام حیدر صدیقی"، فیلمساز "R.B. چوهدری"، آهنگساز "غلام علی" و بازیگران آن "مشتاق چنگیزی"، "عشرت جهان"، "قربان جیلانی" و "ملك انوكها" بودند. درحالیكه داستان نویس و كارگردان فیلم "جیجل ماه"، آقای "H.A. صدیقی"، سناریو نویس و شاعر "موسی كلیم"، آهنگساز "غلام علی"، فیلمبردار "A.H. بخاری" و بازیگران آن "مشتاق چنگیزی"، "چكوری"، "قربان جیلانی"، "شهناز" و "ملك انوكها" بودند. این فیلم مقدار زیادی با فیلمهایِ سندیِ معمولی، متفاوت بود.
در سال ۱۹۷۴ میلادی، ۵ فیلم سندی به نمایش درآمد. از جمله آنها فیلم "پیار تان صدقے" به كارگردانی "Y.S. احمد" و بازیگری "مشتاق چنگیزی"، "چكوری"، "عشرت جهان"، "رزاق" و "ملك انوكها" بر پردهٔ سینما رفت.
دومین فیلم "پیار كیو سنگهار" توسط آقای "یوسف نصر"، كارگردانی شد و این اوّلین فیلم وی بود. بازیگران "مشتاق چنگیزی"، "عشرت جهان"، "كرن"، "وسیم"، "احمد علی" و "ملك انوكها" نقشهای اصلی فیلم را ایفا نموده بودند.
سومین فیلم سندی این سال "لج ركهـ" بود. كارگردان آن "M.S. چوهدری" و بازیگران "نور نواز"، "نادره"، "آفندی"، "شكیل لاسی"، "شهزادی" وغیره بودند.چهارمین فیلم، "موهنجو پیار پكارے" را "Y.S. احمد" كارگردانی كرد و بازیگران آن "مشتاق چنگیزی"، " چكوری"، "كرن"، " خورشید كنول" و "ملك انوكها" بودند.
پنجمین و آخرین فیلم این سال "غیرت جو سوال" نام داشت. فیلمساز و تدوین‌گر آن "M. عقیل خان"، كارگردان "یونس راتهور" بودند. در این فیلم اوّلین بار همراه "ملك انوكها" بازیگران لاهور از جمله "كیفی"، "عشرت چوهدری"، "ناصره" وغیره به خدمت گرفته شدند و این اوّلین فیلمی بود كه به زبان پنجابی دوبله و در حوزه پنجاب با نام "شهزور" به نمایش گذاشته شد. این اولّین فیلم سندی بود كه در حوزه پنجاب بر روی پرده رفت ولی این فیلم فقط در زبان سندی موفقیت به دست آورد.
در سال ۱۹۷۵ میلادی، نیز ۵ فیلم سندی برای نمایش حاضر شدند. اسامی آنها عبارت از: "بادل آئین برسات"، "رت جا رشته"، "سندهری تان صدقے"، "دهرتی دل وارن جی" و "دهرتی لاء كنوار" بودند. "رت جا رشته" دومین فیلم "محبوب عالم" و اوّلین فیلم "خانم غزاله رفیق" بود و دیگر بازیگران آن "قربان جیلانی" و "ملك انوكها" بودند.
فیلم "بادل آئین برسات" دومین فیلم "سعید رضوی" بود كه آنرا فیلمبرداری می‌كرد. همچون گذشته "ملك انوكها" جزء بازیگران این فیلم بود. برای اوّلین بار آقای "جمیل میرزا" فیلم سندیِ "سندهری تان صدقے" را كارگردانی می‌كرد. داستان این فیلم را "خواجه بشیر" و سناریو را "بشیر احمد" نوشته بود. بازیگران این فیلم "وسیم"، "چكوری" و "ملك انوكها" بودند. درحالیكه فیلم "دهرتی دل وارن جی" سومین فیلم "محبوب عالم" بود. فیلمساز آن "چوهدری شریف" و نویسنده‌اش "دانش ویروی" بود.
در سال ۱۹۷۶ میلادی، ۲ فیلم سندی مراحل تكمیل را پشت سرگذاشتند و یكی از آن دو "آچ تے بهاكر پا یون" بود و كارگردان، نویسنده و بازیگر نقش اول مرد آقای "مشتاق چنگیزی" و سایر بازیگران خانم "چكوری"، "شیخ سندی" و "ملك انوكها" بودند.
دومین فیلم "رت جی راند" بود. كارگردان و نویسندهٔ آن "منظور احمد خان" و بازیگران آن "محبوب عالم"، "چكوری"، "مشتاق چنگیزی"، خانم "سیما" و "ملك انوكها" بودند. پس از فیلم "دهرتی دل وارن جی" این دومین فیلمی بود كه آقای "ام. ایوب" از آن فیلمبرداری می‌كرد.
در سال ۱۹۷۷ میلادی، تنها ۱ فیلم سندی به نمایش گذاشته شد. این فیلم "رت آئین اجرك" بود. فیلمساز و كارگردان آن "مرحوم نذیر صوفی" و بازیگران آن "محبوب عالم"، "چكوری"، "مشتاق چنگیزی" و "رزاق" بودند.
در سال ۱۹۷۸ میلادی، هیچ فیلم سندی برای نمایش عرضه نشد.در سال ۱۹۷۹ میلادی، مردم ۳ فیلم سندی را تماشا كردند كه اسامی آنها عبارت از: "آكاش"، "حاضر سائین" و "دوستن جو پیار" هستند. به ترتیب "اسماعیل بن واصف"، "S. گل" و "صمد شیخ" كارگردانان این فیلمها بودند. زبان مادری "S. گل" سندی بود ولی ایشان با سابقه ترین فیلمساز، آهنگساز و بازیگر فیلمهای اردو بوده است. او همسر خانم "راگنی" بازیگر معروف نیز بوده است. فیلم اردوی وی به نام "بیقرار"، در سال ۱۹۵۰ میلادی، به نمایش درآمد و بسیار با موفقیت روبرو گردید. آقای "گل" در اوّلین فیلم خود به نام "حاضر سائین" نخستین بار آقای "نذیر" بازیگر معروف كمدی فیلمهای اردو و پنجابی را برای بازیگری در فیلم سندی به خدمت گرفت.
در سال ۱۹۸۰ میلادی، بار دیگر هیچ فیلم سندی برای نمایش عرضه نشد.
در سال ۱۹۸۱ میلادی تنها ۱ فیلم سندی به نمایش درآمد. نام این فیلم "گهاتو گهر نه آیا" بود و اوّلین فیلم "نور محمد لاشاری" بازیگر معروف تلوزیون به حساب می‌آمد. در حالیكه "دوستن جو پیار" اوّلین فیلم "انور اقبال" هنرپیشه بود.
در سالهای ۸۳- ۱۹۸۲ میلادی، هیچ فیلم سندی به نمایش گذاشته نشد. این همان دوره‌ای است كه زوال فیلمهای سندی آغاز شد، زیرا در این زمان سفرهٔ صنعت فیلمهای سندی در كراچی به طور كامل برچیده شده بود.
در سال ۱۹۸۳ میلادی، فیلم "امید" به نمایش درآمد كه فیلمساز آن "رابرت ملك" بود.
در سال ۱۹۸۴ میلادی، فیلم "پهل ماچهی" با كارگردانیِ "نورالاسلام" و فیلم "پردیسی آئین پیار" با كارگردانیِ "مشتاق چنگیزی" و فیلمِ "ممتا" به صورت كاملاً رنگی با كارگردانیِ "یوسف نصر" به نمایش گذاشته شد. از این سه فیلم تنها فیلمِ "ممتا" موفق بوده است. پس از موفقیت این فیلم، بار دیگر در روند تولید فیلمهای سندی روح تازه‌ای دمیده شد و در نتیجه‌ی آن در سال ۱۹۸۵ میلادی، ۴ فیلم سندی برای نمایش عرضه شدند. از جمله آنها، فیلمِ "برسات جی رات" با كارگردانیِ "M.S. بروهی" نا كام ماند. بازیگران این فیلم "ساقی"، "نور محمد لاشاری"، "صلاح الدین تینو"، "منظور مراد"، "عالم چنا" و دیگران بودند.
بازیگران فیلم "جانو دهاریل" با كارگردانی "اصغرعلیخان"، "بابر سلطان"، "ریتا"، "وسیم"، "شهباز درانی"، "جینا شیرازی"، "بینا شیرازی" و "حیدر سلطان" بودند. این اوّلین فیلم "ریتا" بود.
سومین فیلم سال ۱۹۸۵ میلادی "جلال چاندیو" نام داشت كه نویسنده و كارگردان آن "شاه اسد" بود. این فیلم كاملاً رنگی بود. "جلال چاندیو" معروف ترین خواننده‌ی سند است و این فیلم درباره‌ی زندگی وی ساخته شده بود و او نیز در این فیلم به بازیگری پرداخت و این اوّلین فیلم "محمود صدیقی" بازیگر معروف تلوزیون بود.
چهارمین فیلم نیز كاملاً رنگی بود و "حیدرخان" نام داشت. این موفق ترین فیلم سال ۱۹۸۴ میلادی بود. كارگردان آن "یوسف نصر" و نویسنده "آغا نذیر كاوش" بود. آهنگسازان این فیلم "لال محمد اقبال" و "غلام علی" بودند. "وسیم" و "خانم ریتا" نقش اول را در این فیلم ایفا كردند.
در سال ۱۹۸۶ میلادی، به علّت موفقیت فیلمهای "جلال چاندیو" و "حیدرخان"، تولید فیلمهای سندی به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت و ۵ فیلم سندی برای نمایش عرضه شدند.
نویسنده و كارگردانِ فیلمِ "سوهنا سائین" آقای "S. گل" بود (این آخرین فیلم بازیگر كمدی آقای "نذر" بود).
فیلم "هو جمالو" با كارگردانیِ "M. اسلم بلوچ"، نا موفق بود. در این فیلم، دركنار خانم "ریتا"، اوّلین بار بازیگر معروف فیلمهای پشتو "بدر منیر" به خدمت گرفته شد.
كارگردانِ فیلمِ "قربانی"، "شكیل لاسی" بود. شاعران این فیلم "سایل آزاد" و "غلام محمد چنّا" بودند و این اوّلین فیلم خوانندهٔ زن؛ خانم "حمیرا چنّا" به حساب می‌آمد. در این فیلم خانم "نیّر سلطانه" نیز به بازیگری پرداخته بود.
"پوتی آتین پگ" اوّلین فیلم سندی بود كه در لاهور ساخته شده بود. كارگردان آن "A.H. بخاری" و آهنگ ساز "وجاهت عطرے" بود كه این فیلم، اوّلین فیلم سندی وی به حساب می‌آمد. "مصطفی قریشی"، "نیلو"، "شهباز"، "اكمل"، "بندیا"، "ساقی"، "فردوس جمال"، "ادیب"، "محبوب عالم" و "ملك انوكها" بازیگران این فیلمِ رنگی بودند.
آخرین فیلم این سال "حاكم خان" نام داشت. كارگردان و بازیگر اول این فیلم خانم "شیرین" و آهنگساز آن "لال محمد اقبال" بود. این فیلم به شدت ناكام ماند، اگرچه "ملك انوكها" در این فیلم به بازیگری پرداخته بود.
در سال ۱۹۸۷ میلادی، ۲ فیلم سندی به نمایش درآمد. فیلم "پرو" كه كاملاً رنگی و ساختهٔ كارگردان، نویسنده و شاعر آقای "شاه اسد" بود. این فیلم به قدری موفقیت به دست آورد كه از جهت درآمد تمام ركوردهای گذشته را شكست. بازیگران آن "منصور بلوچ" بازیگر تلوزیون؛ "انور سولنگی"، "مشتاق جسكانی"، "نور محمد لاشاری"، "شهباز درّانی"، "مشتاق چنگیزی"، خانم "ریتا" وغیره بودند.
دومین فیلم این سال "طوفان" بود. نویسنده و كارگردان آن "اصغر علیخان" و بازیگران آن "وسیم"، "ریتا"، "شهباز درانی"، "جینا شیرازی"، "بابر سلطان"، "ساغر سرحدی"، "اسد قریشی"، "نسرین ناز"، "ملك انوكها" وغیره بودند.
در سال ۱۹۸۸ میلادی ۴ فیلم سندی به نمایش درآمد. از جمله آنها فیلم رنگی "علی گوهر" بود. فیلمساز و نویسنده‌ی آن "یار محمد شاه" بود. درحالیكه آقای "محمود صدیقی" به عنوان شریك فیلمساز با وی همكاری می‌كرد، كارگردان آن "شاهد وحید" و بازیگران آن، "محمود صدیقی"، "یار محمد شاه"، "سلمی خان"، "منظور مراد"، "گلاب چاندیو"، "صلاح الدین تینو"، "شهزادی"، "مشتاق جسكانی"، "نور محمد لاشاری" و آقای "S. گل" بودند.
دومین فیلمی كه در این سال به نمایش گذاشته شد؛ "نادر گوهر" نام داشت كه بر مبنای داستان فیلم "علی گوهر" تهیه شده بود. فیلمساز و كارگردان این فیلم "یوسف نصر"، نویسنده "گل شیر بلوچ"، آهنگساز "فیروز گل" و بازیگران آن "ریتا"، "فتح محمد"، "شهزادی"، "گلاب چاندیو"، "نور محمد لاشاری"، "جینا شیرازی"، "محمود لاسی"، "علی حمزه"، "اختر عباس" و خانم "صائمه" بودند. داستان هر دو فیلم بر اساس زندگی حقیقی دو دزد بزرگ سند تدوین شده بود.
سومین فیلم این سال "دشمن" نام داشت. این یك فیلم كلاسیك و بسیار با كیفیت بود. كارگردان آن "Y.S. احمد"، آهنگساز "غلام علی" و بازیگران آن "منصور بلوچ"، "شهباز درانی"، "انور سولنگی"، "منظور مراد"، "شهنیلا قریشی"، "ابو بلاول"، "گلاب چاندیو"، "شكیله خان"، "جینا شیرازی" و "ملك انوكها" بودند.
چهارمین فیلم "مهران جا موتی" و كارگردان آن "شیخ حسن" بود. این یك فیلم كاملاً نا موفق از كار درآمد. آهنگساز آن "غلام علی" و بازیگران آن خانم "ریتا"، "شیراز"، "سلیمان شاه"، "محمود لاسی"، "نور محمد لاشاری"، "علی حمزه"، "بابر بلوچ"، "زاهده نور"، "شاهده تالپور"، "ملك انوكها" بودند.
سال ۱۹۸۹ میلادی، درخشان ترین سال نمایش فیلمهای سندی به شمار می‌آید. در این سال بیشترین تعداد فیلم یعنی ۸ فیلم سندی به نمایش گذاشته شدند. از این بین "بیوس"، "تین قیدی"، "جهومر آئین بندوق"، "موركهـ" و "پلاند"، ناموفقترین فیلمهایی بودند كه از چندین سال قبل به تعویق افتاده بودند. در حالیكه فیلمِ "پُكار" دیگر فیلم تولیدی این سال، از جهت كیفیت و رتبه، یك فیلم بسیار عالی بود. همین فیلم به نام "لیكن" در "هند" كپی سازی شد و فیلمساز آن خوانندهٔ معروف و بزرگ هند، خانم "لتا منگیشكر" بود.
هفتمین فیلم این سال به نام "شهید" كاملاً رنگی بود. فیلمساز و كارگردان آن "شاه اسد" بود و در آمد خوبی به دست آورد.
هشتمین و آخرین فیلم سال ۱۹۸۹ میلادی "فیصلو ضمیر جو" بود. فیلمساز و كارگردان این فیلم رنگی آقای "یوسف نصر" بود. این فیلم درباره‌ی زندگی سیاسی خانم "بی‌نظیر بوتو" ساخته شده بود ولكن چندان موفقیتی را به دست نیاورد. این فیلم در "ایالت گجرات هند" نیز به نمایش درآمد و بسیار مورد پسندِ بینندگان قرار گرفت.
در سال ۱۹۹۰ میلادی، ۳ فیلم سندی به نمایش گذاشته شدند. ۲ فیلم از آن ۳ به نامهای "میران جمالی و "كارو ماچهی" بسیار نا كام ماندند. در حالیكه فیلم "جئی لطیف" به كارگردانی و فیلمسازی "شاه اسد" بسیار موفق بود. ویژگی این فیلم، استفاده از اشعار "شاه عبداللطیف بهتایی" بود كه در آهنگ، دستگاه و ردیف خود او خوانده شده بودند. (شاه عبداللطیف بزرگترین شاعر سندی زبان است و دیوان او "گنجنامه" نام دارد).
در سال ۱۹۹۱ میلادی، تنها ۱ فیلم به نام "دریا خان" به نمایش درآمد و بسیار موفق بود. نویسنده و كارگردان آن آقای "یونس راتهور" بود و دومین فیلم سندی بود كه در لاهور ساخته شد. در این فیلم خانم "نیلی"، "مصطفی قریشی"، "تمنّا"، "ادیب"، "شجاعت هاشمی"، "جهانزیب"، "سونیا"، "ساون"، "عابد كشمیری" و "محبوب عالم" بازی كردند. بعداً این فیلم با همین نام به زبان پنجابی دوبله شد و در پنجاب به نمایش درآمد امّا موفقیتی به دست نیاورد.
در سال ۱۹۹۲‌میلادی، ۴ فیلم سندی برای نمایش عرضه شدند و فیلم "محب شیدی" با كارگردانی "شاه اسد" یك فیلم موفق ازكار درآمد. این اوّلین سالی بود كه تمام فیلمها به صورت كاملاً رنگی نمایش داده شدند.
۲ فیلم به نامهای "باغی" و "الله بچایو" را "آقای حبیب" بازیگر، فیلمساز و كارگردان ساخته بود. هر دو فیلم در لاهور ساخته شدند و به شدت شكست خوردند. در فیلم "باغی"، آقای "حبیب"، "سلطان راهی"، "سونیا" و "غلام محی‌الدین" بازیگری كردند. در همین حال فیلمِ "الله بچایو" و چهارمین فیلم به نام "ودیرو سائین"، از پنجابی به سندی دوبله و به نمایش درآمدند.
فیلمِ "الله بچایو" نمای دیگری از فیلم قدیمی "ریشمی رومال" و فیلم "ودیرو سائین" صورت دیگری از فیلم پنجابی "ودیره" را به نمایش گذاشتند ولی هر دو فیلم به شدت ناكام ماندند.
در سال ۱۹۹۳ میلادی، ۳ فیلم سندی، زینت بخش پرده‌ی سینماها شدند و هر سه ناكام ماندند. از جمله آنها: فیلم "شكاری" بود كه از مدتّها قبل ساختِ آن متوقف شده بود و فیلم "سند جا سپوت" نیز یك فیلم با كیفیت نبود درحالیكه فیلم "ملاكهرا" (هنر كُشتی محلیِ ‌سند) در لاهور ساخته شده بود. فیلمسازِ برجسته "غلام محمد چنا" این فیلم را نخست به زبان اردو در كراچی و حیدرآباد و در پنجاب به زبان پنجابی به نمایش گذاشت و پس از آن، این فیلم را به زبان سندی در داخل سند به نمایش درآورد ولی این فیلم در هر سه زبان با شكست مواجه شد. بازیگران این فیلمِ رنگی "سلطان راهی"، "ریما"، "جاوید شیخ"، "كنول"، "بهار"، "همایون قریشی"، "آغا طالش" و "مصطفی قریشی" بودند.
در سال ۱۹۹۴ میلادی تنها ۱ فیلم سندی به نام "ڈتهو دیندو" به نمایش درآمد و دیگر خبری نبود.
در سال ۱۹۹۵ میلادی، هیچ فیلم سندی برای نمایش عرضه نشد.
در سال ۱۹۹۶میلادی، فقط ۱ فیلم سندی، به نام "دهرتی منجهی مان" به نمایش گذاشته شد و ناكام‌ ماند.
در سال ۱۹۹۷ میلادی، آخرین فیلم سندی تا به امروز، به نام"همت" به نمایش درآمد و با شكست روبرو گردید.
سال ۱۹۹۸ میلادی، نیز خالی از فیلم سندی بود.
از سال ۱۹۵۴ تا ۱۹۹۸ میلادی یعنی طی ۴۴ سال گذشته جمعاً ۷۷ فیلم سندی به نمایش درآمد.
از میان آنها ۱۶ فیلم رنگی و ۶۱ فیلم سیاه و سفید بودند.
سلسلهٔ اعطای "جایزه نگار" به فیلمهای سندی از سال ۱۹۷۲ میلادی آغاز و اوّلین "جایزه نگار" به فیلم "متهرا شال ملن" داده شد.
▪ در سال ۱۹۷۳ میلادی، این جایزه به فیلم "سودها پت سند جا" اعطا گردید.
▪ در سال ۱۹۷۴ میلادی به فیلم "غیرت جو سوال".
▪ در سال ۱۹۷۵ میلادی، به فیلم "سندهری تا صدقے".
▪ در سال ۱۹۷۶ میلادی، به فیلم "رت جی راند".
▪ در سال ۱۹۷۷ میلادی، به فیلم "رت آئین اجرك".
▪ در سال ۱۹۷۹ میلادی، به فیلم "حاضر سائین".
▪ در سال ۱۹۸۱ میلادی، "گهاتو گهر نه آیا".
▪ در سال ۱۹۸۳ میلادی، به فیلم "امید".
▪ در سال ۱۹۸۴ میلادی، به فیلم "ممتا".
▪ در سال ۱۹۸۵ میلادی، به فیلم "حیدرخان".
▪ در سال ۱۹۸۶ میلادی، به فیلم "سوهنا سائین".
▪ در سال ۱۹۸۷ میلادی، به فیلم "پرو".
▪ در سال ۱۹۸۸ میلادی، به فیلم "شهید".
▪ در سال ۱۹۹۰ میلادی، به فیلم جئی لطیف".
▪ در سال ۱۹۹۱ میلادی، به فیلم "دریا خان".
▪ در سال ۱۹۹۲ میلادی، به فیلم "محب شیدی".
▪ در سال ۱۹۹۳ میلادی، به فیلم "ملاكهرو".
▪ در سال ۱۹۹۴ میلادی، به فیلم "اتهو ویندو".
▪ در سال ۱۹۹۶ میلادی، به فیلم "دهرتی منجهی مان" تعلّق گرفت.
▪ در سال ۱۹۹۷ میلادی، این جایزه را؛ فیلمِ "همّت" دریافت نمود.
علاوه بر فیلمهای مذكور ۱ فیلم سندی دیگر به نام "مومل رانو" نیز وجود دارد ولی علیرغم تلاشهای فراوان هیچگونه اطلاعاتی از آن به دست نیامد كه در چه سالی برای نمایش عرضه شده است. درحالیكه این یك فیلم بسیار معروفی بود. ظاهراً آهنگ و ترانه‌های آن توسط خانم "نورجهان" اجرا شده است.
به هرحال، وضعیت فیلمهای سندی را به خوانندگان عزیز عرضه داشتیم ولی اینك آینده‌ی آن به كلی تاریك به نظر می‌آید.
گفتنی است كه علاوه بر فیلمهای سندی، ۲ فیلم به نامهای "مان تے مان" و "پریم بندهن" به زبان گجراتی و ۴ فیلم به نامهای "دهیان نمانیان"، "رب دا روپ"، "رمضانا" و "تهیوا" به زبان سرائیكی ساخته شده‌اند.
پدیدآورنده(گان): رضوان حیدر برنی
مترجم: خانهٔ فرهنگ سركنسولگری جمهوری اسلامی ایران – حیدرآباد - به اهتمام مهدی ربانی
منبع : پایگاه دانش، پژوهش و نشر بین الملل


همچنین مشاهده کنید