آنچه بدیدی بگو ما همگان محرمیم

شاید باور کردنی نباشد اما به لطف دستاورد اخیر دانشمندان می‌توان تصاویری که هر فرد مشاهده می‌کند را توسط نرم‌افزار بازسازی کرد. نرم‌افزار شگفت‌انگیزی که برای انجام این کار به هیچ چیز جز اسکن کردن مغزتان نیاز ندارد. در اوایل سال میلادی جاری بود که جک گالانت (J.Gallant) و همکارانش در دانشگاه برکلی کالیفرنیا به توانایی جالبی دست یافتند. آنها با استفاده از اسکن مغز افراد توانستند تعیین کنند که هر فرد در مواجهه با مجموعه‌ای از تصاویر، دقیقا به کدام عکس نگاه کرده است.
محققان دانشگاه برکلی کالیفرنیا برای انجام این کار نرم‌افزاری ساختند که بتواند فعالیت مغز فرد مورد آزمایش به هنگام نگاه کردن به یک تصویر را با فعالیت‌های مغزی او که به هنگام تماشای مجموعه‌ای از تصاویر آموزشی ثبت شده بود، مقایسه کند. سپس این نرم‌افزار با استفاده از اطلاعات به دست آمده از اسکن مغز فرد از میان مجموعه‌ای از تصاویری که قبلا دیده نشده، شبیه‌ترین تصویر را انتخاب کرد. اما یوکی یاسو کامیتانی (Y.Kamitani)، محقق آزمایشگاه‌های علوم اعصاب محاسباتی ATR در کیوتوی ژاپن، در تحقیقات اخیرش پا را از این هم فراتر گذاشته است: کامیتانی و گروهش در جریان این تحقیقات موفق شدند با استفاده از تصویری که توسط اسکنر MRI کارکردی از فعالیت‌های مغز گرفته شده بود، یک تصویر سیاه و سفید از آنچه فرد دیده بود را از بیخ بازسازی کنند. در واقع این نخستین تکنولوژی «خواندن مغز»، برای ایجاد چنین تصاویری به جای آن که آنها را از میان دریایی از تصاویر ممکن انتخاب و جدا کند، دقیقا عین تصویر را از اعماق مغزتان بیرون می‌کشد. کامیتانی در این‌باره می‌گوید «ما توانستیم تنها با استفاده از تجزیه و تحلیل سیگنال‌های مغز فرد که به هنگام تماشای تصویری تولید می‌شود، آن تصویر را بازسازی کنیم.» سدشکنی اخیر محققان ژاپنی به این معنی است که تکنولوژی خواندن مغز نه تنها دیگر به انتخاب از میان مجموعه‌ای از تصاویر موجود، محدود نیست بلکه بالقوه این توانایی را دارد که بدون آگاهی قبلی، هر آنچه شخص با خود می‌اندیشد را نیز بخواند و به تصویر بکشد.
کامیتانی کارش را با نشان دادن مجموعه‌ای از تصاویر به افراد آغاز کرد، مجموعه‌ای از مربع‌های سیاه و سفید که در جدولی با ۱۰ ستون و ۱۰ ردیف قرا گرفته بودند. در واقع افراد مورد آزمایش به تصویر سیاه سفیدی چشم دوخته بودند که از ۱۰۰ پیکسل درست شده بود. مغز ناظران در حین تماشای مجموعه تصاویر مورد اسکن قرار گرفت. سپس نرم‌افزار ابداعی محققان ژاپنی الگوهایی را در فعالیت مغز ناظران پیدا کرد که متناظر بود با تعیین سیاه و به اصطلاح خاموش بودن پیکسل‌ها. در گام بعدی نرم‌افزار با استفاده از این اطلاعات توانست الگوی مشخصه فعالیت مغز برای هر پیکسل را بیابد. در مرحله بعد، شخص در دستگاه اسکنر قرار گرفت و به او تصاویر جدیدی نشان داده شد. اطلاعات اسکن مغز ناظر در این مرحله در اختیار نرم‌افزار قرار گرفت و نرم‌افزار توانست با مقایسه آنها با فهرست به دست آمده از اسکن پیشین، ۱۰۰ پیکسل را به شکل جدولی ۱۰ در ۱۰ باز‌سازی کند. همانطور که می‌بینید کیفیت تصاویر بازسازی شده بسیار پایین و ابتدایی است. اما با این حال کلمه «neuron» و برخی از اعداد و اشکالی که در واقع به ناظران نشان داده شده بود را می‌توان در تصاویر بازسازی شده مشاهده کرد. کامیتانی معتقد است با بهبود تکنولوژی MRI این امکان وجود دارد که یک تصویر را به پیکسل‌های بیشتری تقسیم کنیم و تصاویر با کیفیت‌تر و حتی رنگی نیز به دست آوریم. مرحله بعدی تحقیقات این است که امکان به تصویر کشیدن افکار فرد مورد بررسی قرار گیرد.
جان دیلن هاینس (J.D.Haynes)، محقق انستیتو ماکس پلانک در این‌باره می‌گوید «با توجه به سدشکنی اخیر شاید تهیه نوار ویدئویی از خواب‌ها، رویاها و افکار افراد امکانپذیر باشد.» هاینس در ادامه به این مسئله اشاره می‌کند که دستیابی به این توانایی با توجه به امکان سوءاستفاده از آن، بحث‌های اخلاقی بسیار جدی را پیش خواهد کشید. یکی از بحث‌هایی که هاینس از آن حرف می‌زند «بازاریابی عصبی» است. در واقع منظور از بازاریابی عصبی این است که بازاریاب‌ها و شرکت‌های تبلیغاتی روزی بتوانند افکار و ذهنیات عابران را بخوانند و از آنها برای طراحی آگهی‌های‌شان استفاده کنند. هاینس در این‌باره می‌گوید «به‌طور مشخص نتایج تحقیقات اخیر به چنین چیزی منتهی نمی‌شود اما روح کلی حاکم بر ماجرا در راستای دستیابی به توانایی خواندن مغز افراد است و بعید نیست که چنین کاربردهایی نیز در کنار آن به وجود آیند.»
هاینس در ادامه افزود «اگر شما تکنیکی در اختیار دارید که توانایی خواندن افکار مردم را برایتان فراهم می‌کند، ما درباره نحوه و زمان استفاده از این تکنولوژی به راهبردهای اخلاقی شفاف‌تری نیاز خواهیم داشت. البته این ماجرا روی دیگری هم دارد: بسیاری از افراد از جمله آنهایی که دچار مشکلات گفتاری یا دیگر ناتوانی‌های جسمی هستند دل‌شان می‌خواهد که دیگران بتوانند ذهن‌شان را بخوانند. اما نباید از این تکنولوژی برای رسیدن به اهداف تجاری استفاده کرد.» کامیتانی نیز با تایید این نظر می‌گوید «اگر کیفیت تصاویر بازسازی شده بهبود یابد به این معنی است که دیگر هیچ‌کس حریم امنی حتی در اعماق ذهن و افکارش نیز نخواهد داشت. بنابراین چگونگی کاربرد این تکنولوژی باید به بحث گذاشته شود، بحثی که تنها به دانشمندان محدود نخواهد بود.» نتایج تحقیقات کامیتانی و همکارانش در شماره اخیر ژورنال Neuron منتشر شده است.

New Scientist, Dec. ۱۲, ۲۰۰۸

منبع : روزنامه کارگزاران