نتایج محاسبهٔ ذخایر هیدروکربوری کشور و معرفی روش آن

جهت برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت مختلف، نیازمند محاسبهٔ حجم ذخایر هیدروکربوری کشور هستیم. همچنین برآورد وضعیت نهایی منابع هیدروکربوری کشور جهت پاسخگویی هماهنگ به منابع داخلی و انعکاس آمار به مجامع بین‌المللی ایجاب می‌نماید که جمع‌آوری، بررسی، ارزیابی و محاسبه ذخایر هیدورکربوری کشور بر مبنای اصول علمی، فنی، تخصصی و کاربردی انجام شود. در مطلب زیر ضمن ارایهٔ نتایج جمع‌بندی شدهٔ محاسبات انجام شدهٔ توسط، به طور مختصر روش محاسبه ذخایر هیدروکربوری نیز معرفی شده است:
● محاسبه ذخایر نفت، گاز و میعانات گازی کشور
محاسبه ذخایر نفت، گاز و میعانات گازی کشور به دو حالت انجام شده است:
۱) "مورد انتظار", جهت پیش‌بینی ظرفیت تولیدی مخازن
۲) "مورد انتظار + ممکن", به منظور برآورد پتانسیل مخازن هیدروکربوری کشور
حالت "مورد انتظار"، حالتی است که "حجم هیدرورکربور واقعی" به احتمال ۵۰ درصد بیشتر یا کمتر از "حجم هیدروکربور محاسبه شده" است. حالت "مورد انتظار + ممکن" حالتی است که "حجم هیدروکربور واقعی" به احتمال ۱۰ درصد بیشتر از "حجم هیدروکربور محاسبه شده" باشد.
محاسبات ذخایر هیدرکربوری کشور بر مبنای روش آماری "مونت‌کارلو" که پیشرفته‌ترین مدل ریاضی- آماری بین‌المللی بوده انجام گردیده است. در این روش, نزدیکترین حجم هیدروکربور و ذخایر نهایی با در نظر گرفتن احتمال خطا در هر یک از پارامترهای مؤثر در محاسبات منظور می­شود.
ذخایر هیدروکربوری کشورمان میدان به میدان و سازند به سازند برای مناطق خشکی، دریایی و در نهایت کل کشور به دو صورت "مورد انتظار" و "مورد انتظار + ممکن" محاسبه گردیده است.
لازم به یا‌دآوری است که کلیهٔ ارقام ارایه‌شده در جداول، براساس محاسبات دقیق کارشناسی مهندسی مخازن، مدیریت اکتشاف و اطلاعات شرکت‌های تولیدی مناطق خشکی و دریایی شرکت ملی نفت ایران انجام گرفته است. بنابراین نتایج حاصل، از ضریب اطمینان بسیار بالایی برخوردار بوده و ارقام ذخایر هیدروکربوری ارایه شده، بیانگر حداقل ذخایر کشف‌شده موجود کشور می‌باشد.
مجموع میادین نفت و گاز کشف‌شده کشور، ۱۲۲ میدان می‌باشد که شامل ۸۸ میدان نفتی و ۳۴ میدان گازی است. میادین نفتی کشف شده دارای ۱۶۰مخزن نفتی و میادین گازی دارای ۶۷ مخزن گازی است.
براساس محاسبات انجام‌شده در حالت "مورد انتظار + ممکن"، میزان کل پتانسیل باقیمانده ذخایر هیدروکربوری مایع کشور در ابتدای سال ۱۳۷۹ برای کلیه میادین کشف شده، برابر با ۹۶.۴ میلیارد بشکه برآورد گردیده است که از این مقدار ۷۵.۸ میلیارد بشکه مربوط به ذخایر نفت خام و مابقی یعنی ۲۰.۶ میلیارد بشکه ذخایر میعانات گازی می‌باشد. همچنین کل پتانسیل باقیمانده ذخایر گازی کشف‌شده کشور در حالت "مورد انتظار + ممکن" برابر با ۲۶.۳۱ تریلیون متر مکعب محاسبه گردیده است. از این مقدار ۱.۴ تریلیون متر مکعب ذخایر گازهای همراه با نفت، ۶.۲۱ تریلیون متر مکعب ذخایر گازهای کلاهک و ۱۸.۷ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی میادین مستقل گازی می‌باشد.
با عنایت به موارد فوق و مقایسه ارقام ذخایر در ابتدای برنامه پنج ساله ‌سوم (۱۳۷۹) با ذخایر محاسبه شده در ابتدای برنامه ۵ ساله دوم (۱۳۷۴)، در طول برنامه ۵ ساله دوم حدود ۷.۵ میلیارد بشکه به ذخایر نفت خام، ۹.۵۱ میلیارد بشکه به ذخایر میعانات گازی و ۷.۳۹ تریلیون متر مکعب به ذخایر گازی کشور افزوده شده است. این افزایش در اثر کشف میادین جدید و محاسبات دقیق‌تر ذخایر در اثر شناخت بهتر میادین کشف شده قبلی, بوده است. این در حالی است که در طول برنامه ۵ ساله دوم, حدود ۷ میلیارد بشکه نفت خام، حدود ۰.۷۴ میلیارد بشکه میعانات گازی و حدود ۰.۴۳ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی تولید گردیده است. بنابراین در ابتدای برنامه ۵ ساله سوم (سال ۱۳۷۹) به میزان ۰.۵ میلیارد بشکه به ذخایر نفت خام، ۸.۷۷ میلیارد بشکه به ذخایر میعانات گازی و ۶.۹۶ تریلیون متر مکعب گاز به ذخایر قابل استحصال گاز کشور نسبت به ابتدای برنامه ۵ ساله دوم (سال ۱۳۷۴) اضافه گردیده است.
میزان ذخایر هیدروکربور، کشور، در ابتدای سال ۱۳۷۹ در حالت "مورد انتظار + ممکن" با تبدیل میزان ذخایر گازی به معادل نفت خام از نظر ارزش حرارتی، حدود ۲۹۵.۷۴ میلیارد بشکه برآورد گردیده است. از این مقدار ۹۶.۴ میلیارد بشکه مربوط به ذخایر هیدروکربوری مایع (نفت خام+میعانات گازی) و ۱۶۳.۳ میلیارد بشکه مربوط به ذخایر گازی (معادل نفت خام از نظر ارزش حرارتی) می‌باشد. با فرض قیمت ۱۸ دلار برای هر بشکه نفت خام، ۲۲ دلار برای هر بشکه میعانات گازی و ۶ سنت برای هر متر مکعب گاز طبیعی، میزان ثروت ملی کشور در ابتدای سال ۱۳۷۹ برای ذخایر هیدروکربوری در حال "مورد انتظار+ ممکن" در حدود ۳.۴ تریلیون دلار تخمین زده شده است.
● روش محاسبه حجم ذخایر هیدروکربوری
در محاسبه حجم ذخایر هیدروکربوری، پارامترهای حجم سنگ مخزن، درجهٔ تخلخل، میزان آب همزاد، ضریب حجمی هیدروکربور و سایر عوامل دیگر دخیل می‌باشند. به دلیل گستردگی ابعاد مخازن هیدورکربوری و در نتیجه عدم امکان شناخت کافی و طبیعت متغیر پارامترهای فوق‌الذکر، محاسبهٔ دقیق میزان هیدروکربور موجود در مخزن میسر نبوده و به طور تقریبی می‌باشد.
با توجه به اینکه پارامترهای مذکور نسبت به میزان واقعی خود در کل مخزن دارای پراکندگی بوده و دارای منحنی گسترش می‌باشند، بدین منظور در محاسبات حجم ذخایر هیدروکربوری، از روش آماری مونت‌کارلو استفاده می‌گردد. بدین معنی که با انتخاب اتفاقی عددی از دامنهٔ تغییر هر یک از پارامترهای فوق، حجم هیدروکربور محاسبه می‌گردد و این انتخاب و محاسبات بیش از هزار بار تکرار گردیده و در نتیجه منحنی گسترش احتمالات حجم نهایی هیدروکربور به‌دست می‌آید. نتایج حاصل از این روش، منجر به محاسبه میزان ذخایر "مورد انتظار" ، انحراف معیار و ذخایر "موردانتظار + ممکن" خواهد شد. میزان پراکندگی ارقام محاسبه ‌شده نسبت به مقدار میانگین، انحراف معیار, "منحنی گسترش" نامیده می‌شود و توسط این پارامتر، ذخایر اثبات‌‌شده محتمل و ممکن محاسبه می‌گردد.
● ذخیره "مورد انتظار
مجموع ذخیره اثبات‌شده و ذخیره محتمل، "مورد انتظار" نامیده می‌شود. این ذخیره مترادف با میانگین ریاضی یا عددی ارقام محاسبه‌شده حجم هیدروکربور به روش آماری "مونت‌کارلو" است. به عبارت دیگر با روش آماری مونت‌کارلو ارقام مختلفی از حجم هیدروکربور به دست می‌آید که دارای متوسطی برابر با ذخیره "مورد انتظار" می‌باشد. طبق این روش، ذخیره اثبات‌شده ۱.۵ برابر انحراف معیار از ذخیره مورد انتظار کمتر است و این اختلاف به ذخیره "محتمل" موسوم است.
● ذخیره "مورد انتظار + ممکن"
چنانچه حجم ذخیره بیش از میزان "مورد انتظار" مورد توجه باشد، این ذخیره اضافی بنام ذخیره "ممکن" نامیده می‌شود که حاصل جمع آن با ذخیره "مورد انتظار" به‌نام ذخیره "مورد انتظار + ممکن" نامیده می‌شود و مقدار آن معادل ذخیره مورد انتظار به­اضافه ۱.۵ برابر انحراف معیار منحنی گسترش می‌باشد. نوع دیگری از تعاریف ذخایر هیدروکربوری که نسبت به تعاریف فوق‌الذکر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است، تعاریف کمی ذخایر با ذکر درصد احتمالات یا شانس وقوع آنها می‌باشد. بدین معنی که تعداد ارقام حجم محاسبه‌شده به‌وسیله روش آماری مونت‌کارلو بر حسب درصد کل تعداد ارقام محاسبه و به صورت انباشتی در نظر گرفته می‌شود. در نتیجه در مورد ذخیره اثبات‌ شده، احتمال اینکه رقم واقعی ذخیره مخزن بیش از مقدار محاسبه شده باشد ۹۰ درصد و در مورد ذخایر "مورد انتظار" احتمال اینکه رقم واقعی ذخیره مخزن بیشتر یا کمتر از ذخیره "موردانتظار" باشد ۵۰ درصد و بالاخره در مورد ذخایر "مورد انتظار + ممکن " احتمال اینکه رقم واقعی ذخیره مخزن بیش از ذخیره محاسبه شده باشد, ۱۰ درصد می‌باشد.

ماخذ:
۱- نفت و توسعه, روابط عمومی وزارت نفت ۱۳۸۰.

منبع : شبکه تحلیل گران تکنولوژی ایران