جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


تهران - استان تهران


تهران - استان تهران
تهران؛ مهم ترین منطقه ایران است و به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نقش مهمی در میان سایر مناطق كشور ایفا می كند. شهرستان تهران از شمال به شمیرانات، از جنوب به شهرستان ری، از خاوربه شهرستان دماوند و از باختر به شهرستان كرج محدود می شود.
صنایع تهران؛ گستره گوناگونی از صنایع مختلف را در بر می گیرد و بازرگانی نیز در این شهرستان از رونق بسیار زیادی برخوردار است. صادرات و واردات داخلی و خارجی در این شهرستان به وفور به چشم می خورد و افراد زیادی به شغل بازرگانی و تجارت دراین منطقه اشتغال دارند. گردشگری شهرستان تهران به لحاظ مناسبات صنعتی این منطقه و جمعیت زیاد آن از رونق خوبی برخوردار است. طبیعت زیبای شهرستان های اطراف تهران از جمله دامنه های زیبای کوه دماوند و دشت های مجاور آن، ارتفاعات و رودخانه های متعدد؛ مناطق طبیعی و تفریحی شهرستان تهران را تشكیل داده اند.
پایتخت بودن شهر تهران در طی ۲۰۰ سال گذشته، سبب شده مکان های متعدد تاریخی و سیاسی در این منطقه به وجود آیند که ازارزش های خاص گردشگری برخوردارهستند. کاخ ها و ارگ ها که بیش تر در دوره های قاجاریه و پهلوی ساخته شده اند، خانه ها و باغ های قدیمی که برخی از آن ها به صورت موزه در معرض دید مردم قرار گرفته، مساجد تاریخی و کلیساهای متعدد و قدیمی به همراه ده ها نگارخانه، موزه، و ... از مکان های دیدنی و تاریخی شهرستان تهران به شمار می آیند.
● مکان های دیدنی و تاریخی
تهران به عنوان پایتخت ایران، علاوه بر مركزیت سیاسی، اصلی ترین قطب فرهنگی و اقتصادی ایران نیز به شمارمی آید. وجود امکانات و جمعیت زیاد سبب تمرکز مراکز تفریحی و گردشگری زیادی در این ناحیه شده است.
مهم ترین نمایشگاه ها، سالن های سینمایی، مراکز اقامتی، مراکز بازی و تفریح، فرهنگ سراها و سالن های مجهز ورزشی دراین شهرستان وجود دارند. طبیعت زیبای شهرستان های اطراف تهران از جمله دامنه های زیبای کوه دماوند و دشت های مجاور آن، ارتفاعات توچال، رودخانه کرج و جاجرود، دریاچه امیرکبیر و لتیان، آبشار دوقلو و ییلاقات دربند و درکه و... از مناطق طبیعی – تفریحی شهرستان تهران به شمار می آیند.
مکان های متعدد تاریخی و سیاسی نیز دراین منطقه وجود دارند که از ارزش های گردشگری برخوردارهستند. کاخ ها و ارگ ها که بیش تر در دوره های قاجاریه و پهلوی ساخته شده اند، خانه ها و باغ های قدیمی که برخی از آن ها به صورت موزه در معرض دید مردم قرار گرفته، مساجد تاریخی و کلیساهای متعدد و قدیمی به همراه ده ها نگارخانه، موزه، و... از مکان های دیدنی و تاریخی شهرستان تهران به شمار می آیند.
● صنایع و معادن
صنایع شهرستان تهران به دو دسته دستی و صنعتی تقسیم می شود. صنایع دستی (كارگاه های هنری) منبت كاری، خطاطی، قالی و گلیم بافی، خاتم سازی، قلم زنی، طراحی، كاشی و سرامیک سازی، نقاشی و مجسمه سازی از صنایع و هنر دستی دیرینه و سابقه دار در تهران هستند كه تا به حال اصالت آن ها تا حدودی حفظ شده است.
صنایع ماشینی و كارخانه ای تهران گستره گوناگونی از صنایع را در بر می گیرد. مهم ترین گونه های آن عبارتند از: صنایع تولید وسایل نقلیه، ماشین سازی، ساخت تجهیزات كارخانه ها، ریخته گری و آهنگری، نورد و تغییر شكل فلزات، صنایع غذایی و قند، صنایع نساجی و چرم، صنایع سلولزی، صنایع شیمیایی و دارویی، صنایع كانی غیر فلزی، صنایع فلزی، صنایع برق و الكترونیک، و صنایع متفرقه. هم چنین معادن فعال این شهرستان عبارتند از: معدن كائولن كریتون، معدن سیلیس مبارک آباد، كوارتزیت و سنگ های ساختمانی، ماسه ریخته گری و سیلیس، سنگ آهک، معدن، منگنز و آهن، سنگ گچ، نیتونیت و خاک صنعتی. معادن یاد شده توسط دستگاه های اداری و دولتی مانند شركت تامین ماسه و ریخته گری تهران و شركت سهامی كل معادن ایران مورد استخراج و بهره برداری قرار می گیرند.
● کشاورزی و دام داری
بخش كشاورزی از جایگاه خوبی در بافت اقتصادی شهرستان تهران برخوردار است اما درمقایسه با دیگر بخش ها، سهم ناچیز و اندكی را به خود اختصاص داده است. دلایل عمده محدودیت كشاورزی در شهرستان تهران از یك سو به محدودیت های طبیعی و از سوی دیگر به رویكرد صنعتی این منطقه و تبدیل زمین های كشاورزی مرغوب به مناطق مسكونی و صنعتی بازمی گردد. با این حال در محدوده خدماتی شهرستان تهران، زمین های مزروعی و باغ هایی وجود دارد كه همه گونه محصولات در آن ها كشت و برداشت می شود.
در شهرستان تهران دام داری بیش تر به صورت صنعتی و در حومه شهر جریان دارد و واحدهای صنعتی دام داری تولید كننده گوشت، شیر و فرآورده های دامی و لبنی هستند. واحدهای پرورش طیور نیز بیش تر به صورت صنعتی و در اطراف تهران دیده می شوند كه این واحدها بر طرف كننده قسمتی از نیازهای ساكنین هستند. هم چنین تمام ارتفاعات شمال تهران (البرز مركزی) دارای پوشش گیاهی مرتعی بوده كه درتابستان ها علاوه بر دام داران محلی مورد استفاده چرای احشام دام داران متحرک و نیمه متحرک مناطق ورامین، جنوب تهران، شهریار و اشتهارد قرار می گیرد.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
درباره وجه تسمیه نام تهران برخی ازمحققین بر این باور هستند که چون اهل تهران زمانی كه دشمن حمله می كرد به ‹‹ته ران›› یعنی زیرزمین می رفته اند؛ منطقه به این نام موسوم شده است. برخی از تاریخ نگاران نیز معتقدند تهران جزو شهر قصران ری بود و روستای بالاتر از آن مهران نام داشته است. «ران» به معنای دامنه است، مهران دامنه بالایی و قصران دامنه پایینی رشته كوه البرز بوده است.
كسروی در پژوهش های خود به این نتیجه رسیده است كه تهرام (تارم ـ كهران ـ گهران ـ گهرام ـ جهرم) به معنای منطقه گرمسیر و شمیران (شمیرام ـ شمیرم ـ شمیلان ـ سمیران ـ سمیرم) به معنای منطقه های سردسیراست و نام تهران به معنای منطقه گرمسیری به كار می رفته است. برخی دیگر نیز واژه تهران را از «طهر» به معنای پاكی می دانند و گویند به دلیل وجود رودخانه های فراوان و آب بسیار در این منطقه به آن «طهران» گفته می شده است. تهران امروزی كه در ردیف یکی از پر جمعیت ترین استان های جهان قرار دارد، فراز و نشیب های تاریخی فراوانی را پشت سر گذاشته است.
‹‹طهران›› كه زمانی روستای كوچكی بیش نبوده، امروزه به «تهران بزرگ» با بیش ازده میلیون نفرجمعیت تبدیل شده است.
درنخستین حركت های گسترش تهران در مسیر شهر شدن، یعنی ساختن برج و باروهای شاه طهماسبی، كه بی تردید مقطعی تاریخی است، روستای كهن سابق، از گم نامی به درآمد و در دوره های بعد تا پایان حكم رانی زندیه شهركی نام آورشد. تهران به گونه یك دهكده منطقه شمال ری و جنوبی ترین دهكده قصران، در تاریخ پیش از اسلام دارای پیشینه ای نامشخص است اما در پیوند با روستاهای شمالی ری و از آن میان «مهران» بررسی شده است.
به دلیل دیرینگی و آبادانی شهرری، روستاهای اطراف آن كم و بیش در شرایط پیشرفته ای روزگار گذرانده اند. از تهران به طور خاص، در سده های نخستین هجرت نام و نشانی در آثار و منابع نیامده است و در قرن چهارم و متون آن زمان نیز از تهران سخنی دیده نمی شود. آن زمان براساس نوشته ها، شهرت دو روستای «دولاب» (محله ای در خاور تهران كنونی) و «علی آباد» (اطراف ایستگاه راه آهن تهران) بیش تراز دهكده تهران بوده است. حتی در دوره سلجوقیان، روستای طرشت (خیابان آزادی كنونی) اعتباری داشته و خواجه نظام الملک شافعی مذهب، برای شنیدن درس مدرس شیعی به آن جا می رفته است.
حفاری های باستان شناسی در روستاهای قدیمی قیطریه و دروس، سلطنت آباد، ری، كوه بی بی شهربانو و دیگر مراكز تمدن كهن پهنه تهران امروزی، نشان دهنده آن است که این مراکز داستانی كمابیش مستقل از تهران دارند. براساس تحقیقات؛ این روستا از قرن ششم هجری به این سو، اندك اندك دارای نام و نشان شده ومورخان و جغرافی دانان مسلمان ایرانی و غیر ایرانی، از آن سخن به میان آورده اند.
تهران به عنوان روستایی نه چندان معتبر در شمال ری، در دوره علویان زیدی طبرستان و سامانیان و آل بویه حیات اجتماعی خود را به عصر غزنویان رساند. به ویژه در عهد آل بویه، ری یكی از دو پایتخت این سلسله بوده است. خون ریزی سلطان محمود غزنوی در ری و فرار ساكنان آن به كوهستان های قصران و سكونت اجباری در روستاهای شمالی و از آن میان در روستاهای پهنه تهران، در پاره ای منابع آمده است.
تهران تا اندازه ای توسعه یافت كه در دوره مغولان منطقه ای شناخته شده بود و در دوره ایلخانان، از لحاظ نظامی و سوق الجیشی پایگاهی با اهمیت به شمار آمد. پس از ویران گری های مغولان و مهاجرت ساكنان ری و شاید روستاهای اطراف، روز به روز بر گسترده گی تهران افزوده شد به طوری كه در دوره تیموریان تهران به شهركی درون باغ و بستان های دل پذیر تبدیل شده بود كه ساخت بناهایی در بیرون ازآن, نیز شروع شده بود.
دراوایل سلطنت صفویه تهران حیاتی نیمه شهری یافته بود كه از لحاظ كالبدی و خصوصیات شهری وضع جدیدی را طلب می كرد. با شهر شدن تهران هرچند باغ های موجود در آن تا زمان پایتختی باقی ماند، اما توسعه سكونت درآن فزونی یافت.
تهران در دوره شاه طهماسب اول با پیدا كردن برج و بارو حالت ‹‹بلد اسلامی›› را پیدا كرد و به مرور با ایجاد دوازده محله و چهار امام زاده، مرمت بازارچه ها و مساجد، اقامت مردم اطراف و اكناف در آن و سكونت دادن قوای نظامی صورت کاملا جدیدی به خود گرفت. در دوره پایانی صفویه جنبه حكومتی و سیاسی و نظامی شهر تهران بر وضع اقتصادی و فرهنگی آن پیشی گرفت. به گونه ای كه در عصر نادری اردوگاه نظامی شد و ساكنان آن اكثرا غیر بومی و دارای پیشه های غیر تولیدی بودند.
ییلاق های شمالی تهران همواره حاكمان و امیران و حتی پادشاهان را به سوی خود فرا می خواند و تابستان های گرم آنان را در تهران به بهار زیبا مبدل می كرد و گاه علاقه به این ییلاق ها به اندازه ای بود كه گمان ایجاد پایتخت را در تهران فراهم می كرد به گونه ای كه در دوره كریم خان زند، مورخان به آن اشاره كرده اند.
به دلایل متعدد اجتماعی، این فرصت برای آغا محمد خان سرسلسله قاجاریان فراهم آمد و تهران، به صورت پایتختی درآمد كه نه تنها دو سلسله بر آن سلطنت كردند بلكه به عنوان مقر حكومت جمهوری اسلامی، هم اكنون یكی از مراكز بزرگ جهانی شده است. استان تهران هم اكنون دارای ۱۲ شهرستان است و شهر تهران پرجمعیت ترین و پررونق ترین شهر كشور را در برگرفته است . تهران در طول یکصد سال اخیر شاهد حوادث بسیار مهمی بوده که تاثیر بسیار زیاد و عمیقی در حیات سیاسی اجتماعی ایران داشته است .
ازمهم ترین این حوادث می توان به واقعه انقلاب مشروطه , کودتای رضاخانی , اشغال تهران توسط قوای متفقین در جریان جنگ جهانی دوم , نهضت ملی نفت , کودتای آمریکایی ۲۸ مرداد , قیام مردمی پانزده خرداد به حمایت از نهضت امام خمینی (ره) اوج گیری انقلاب اسلامی و تظاهرات میلیونی مردم تهران و سایر شهرها , فرار محمدرضا پهلوی شاه معدوم در ۲۶دی ماه ۱۳۵۷ و سرانجام ورود امام خمینی (ره) در روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ و پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ اشاره کرد .
● مشخصات جغرافیایی
تهران در دامنه رشته كوه های البرز مركزی به سمت شمال، جنوب، خاور و باختر گسترش یافته و در حال حاضر در مسیری قرار دارد كه از همه جهات با راه های درجه یک آسفالته به سایر مراكز استان ها وصل می شود. شهرستان تهران از شمال به شمیرانات، از جنوب به شهرستان ری، از خاور به شهرستان دماوند و از باختر به شهرستان كرج محدود می شود.
شهر تهران مركز شهرستان تهران و پایتخت ایران است كه از نظر جغرافیایی بین ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقه درازای خاوری و بین ۳۵ درجه و ۳۷ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۳۷ دقیقه پهنای شمالی و بلندی بین ۱۱۰۰ متر تا ۱۵۰۰ متر واقع شده است.
سرتاسر ناحیه شمال باختری تهران یعنی شمال بخش كن به ارتفاعات البرز محدود می شود، اما بقیه كوه های شمال تهران در ناحیه شمیرانات واقع شده اند. رودخانه های دارآباد، دركه، كن، سرخه حصار و جعفر آباد از مهم ترین رودخانه های این منطقه هستند. آب و هوای قسمت جنوبی تهران به طرف شهر ری متمایل به گرم و خشک، قسمت مركزی معتدل و هوای ناحیه شمالی آن متمایل به سرد است.
پوشش گیاهی شهرستان تهرا ن ازانواع رستنی ها شامل درختان و درختچه ها و گیاهان دارویی و صنعتی تشکیل می شود. برخی قسمت های تهران دارای جنگل های مصنوعی و طبیعی با ارزش گردشگری هستند.
● شهرهای استان:
دماوند - شهریار - شمیرانات - رباط کریم - ری - اسلامشهر - ساوجبلاغ - تهران - ورامین - پاکدشت - فیروزکوه - کرج . (اطلاعات و آمار مربوط به سال ۱۳۷۵ می باشد).
منبع : شبکه جهانی جام‌جم


همچنین مشاهده کنید