ارتقای خدمات بهداشتی در مدارس

درگذشته بسیاری از مردم معتقد بودند كه خدمات بهداشتی مدارس باید تنها توسط مراقبان بهداشتی، پزشكان، پرستاران و سایر كاركنان بهداشتی، ارایه شود اما تفكر جدید در مورد مراقبت بهداشتی در مدارس بسیار متفاوت است.
هر چند كه متخصصان بهداشتی نقش مهمی در خدمات بهداشتی مدارس دارند اما مراقبت بهداشتی برای مدرسه، در مدرسه و از مدرسه تا جامعه نیازمند مشاركت افراد دیگری نیز است. البته مراقبان بهداشتی در ارایه این خدمات با مدیر، معلمان، دانش‌آموزان، والدین دانش‌آموزان و سایر نیروهای اجتماعی همكاری می‌كنند.
● انواع خدمات بهداشتی در مدارس
▪ خدمات بهداشتی در مدارس دارای انواع زیر می‌باشد:
▪ پیشگیری از تاثیر بیماری و مشكل بهداشتی بر زندگی دانش‌آموزان
▪ اقدام فوری برای كمك به دانش‌آموزان در جایی كه بهآن نیاز دارند.
▪ ارجاع دانش‌آموازن بیمار به مراكز تخصصی (در صورت نیاز)
● البته مشكلات بهداشتی دانش‌آموزان علاوه بر مشكلات جسمی شامل مشكلات عاطفی و روانی نیز می‌باشد. هر یك از این مداخله‌ها در سه سطح ارایه می‌شود:
▪ پیشگیری از وقوع بیماری
▪ تشخیص به موقع مشكلات و اقدام فوری برای ممانعت از تشدید آن
▪ مدیریت مشكلات بهداشتی و ناراحتی‌هایی كه كودكان با آن زندگی می‌كنند نظیر معلولیت‌ها و مشكلات عاطفی ناشی از بیماری.
● خدمات پیشگیری اولیه در مدارس
▪ تلاش برای برخورداری دانش‌آموزان از آب سالم و بهسازی محیط مدرسه: در سلامت مدارس هیچ‌چیز به اندازه تلاش برای برخورداری دانش‌آموزان از آب سالم برای شست‌وشوی دست‌ها و نوشیدن و برخورداری از توالت‌های كافی بهداشتی نمی‌باشد.
برای این كار لازم است كه مراقبان بهداشتی نسبت به آموزش معلمان و جوامع در زمینه اهمیت بهسازی محیط مدارس به ویژه مدیریت مناسب سرویس‌های بهداشتی مدارس در سلامت كودكان؛ ارایه خدمات مشورتی به مدارس در مورد تعداد و نوع توالت‌های مورد نیاز كودكان و اقداماتی كه در موارد نبود امكان ساخت توالت‌های كافی باید در مدارس صورت گیرد؛ مشورت با مدارس در مورد نحوه حفاظت از ذخایر آب سالم و مصرف عاقلانه آنها؛ ترغیب اولیای امور به سرمایه‌گذاری كافی در بهسازی محیط مدارس و بهداشت مدارس، اقدام كنند.
▪ علاوه بر این معلمان، دانش‌آموزان و نیروهای اجتماعی می‌توانند به روش‌های زیر به تامین آب سالم و بهسازی محیط مدرسه كمك كنند: حمایت از ارایه آموزش‌های مناسب و بررسی‌ روزانه و مستمر فعالیت‌های بهداشت و سلامت آب در مدرسه و خانه؛ حمایت از آموزش مناسب برای ایجاد عادات بهداشتی مورد نیاز در كودكان كوچكتر (نسل بعدی دانش‌آموزان)؛ همكاری در تامین بودجه و نیروی انسانی برای ارتقای سلامت مدرسه؛ جلب حمایت اولیای امور و ترغیب آنها به مشاركت در ارتقای سلامت مدارس.
▪ تلاش برای ارتقای سلامت تغذیه دانش‌آموزان و مردم: اطمینان از اینكه كودكان و خانواده‌هایشان بهترین غذای در دسترس خود را به طور مرتب و به قدر كافی و در بهترین زمان دریافت می‌كنند (یعنی به دلیل حضور در مدرسه، وعده‌های اصلی غذایشان را از دست نمی‌دهند و تفاوتی بین تغذیه دختران و پسران وجود ندارد) ضروری است. همچنین لازم است كه خانواده‌ها تشویق شوند كه كودكانشان را با مغذی‌ترین غذاها به مدرسه بفرستند و فروشندگان موادغذایی نیز به فروش این نوع غذاها و نگهداری بهداشتی آنها تشویق شوند.
برای این كار لازم است كه مراقبان بهداشتی از پخش پیام‌های صحیح و جدید تغذیه‌ای توسط معلمان در مدارس اطمینان حاصل كنند؛ بر اهمیت تغذیه در جامعه با استفاده از رسانه‌های ارتباط جمعی تاكید كنند؛ به منظور كسب اطمینان از آگاهی و همراهی مردم در زمینه توصیه‌های استفاده از مكمل‌های غذایی تلاش كنند.
معلمان، دانش‌آموزان و اولیای آنها نیز باید در آموزش و فراگیری اهمیت و تاثیر رعایت الگوی صحیح تغذیه در سلامت جسمی و روانی كودكان مشاركت نمایند؛ امنیت تغذیه كودكان در مدارس را از طریق آوردن غذای سالم توسط بچه‌ها به مدارس و نیز فروش مواد غذایی سالم در مدارس تضمین نمایند؛ در ترویج تغذیه كودكان با شیر مادر در خانواده دانش‌آموزان مشاركت كنند؛ در كاشت و مصرف میوه‌ها و سبزی‌های مغذی مشاركت كنند؛ مشاركت ملی در غنی‌سازی مواد غذایی با ریزمغذی‌های مورد نیاز كودكان را ترویج نمایند.
▪ تلاش برای ایمن سازی مطلوب كودكان و خانواده‌هایشان در برابر بیماری‌ها: مراقبان بهداشتی باید بر تكمیل واكسیناسیون دانش‌آموزان در طول دوران تحصیل نظارت كنند و مدارس را در ترویج پیام‌های ایمن سازی از طریق معلمان و كودكان در خانواده‌ها تشویق كنند.
▪ تلاش برای آشنایی كودكان با مسایل دوران بلوغ و پیشگیری از رفتارهای مخاطره‌آمیز به ویژه مصرف موادمخدر و سیگار و ایدز: معلمان در این خصوص نقشی اساسی دارند. آنها باید با همكاری مراقبان بهداشتی از روش‌ها و وسایل كمك آموزشی مناسب برای آموزش این مسایل به دانش‌آموزان استفاده كنند. حمایت والدین از این آموزش‌ها نیز بسیار ضروری است.
▪ تلاش برای افزایش ایمنی مدارس و آموزش اصول پیشگیری از حوادث به كودكان در خانه: معلمان می‌توانند ایمنی مدارس را ارزیابی كنند و دانش‌آموزان را به مطالعه در مورد حوادث در خانه و مدرسه و انتقال این آموزش‌ها به والدین و حفاظت از كودكان خردسال خانه ترغیب نمایند.
▪ تلاش برای توسعه مهارت‌های زندگی و ترویج مسوولیت‌پذیری و افزایش اعتماد به نفس دانش‌آموزان به گونه‌ای كه تصمیم‌های صحیحی برای سلامت بگیرند:
● خدمات پیشگیری ثانویه در مدارس
▪ پایش سلامت جسمی دانش‌آموزان و تشخیص به موقع بیماری‌های آنها: در این مرحله علائم بیماری‌ها در مراحل اولیه آن از طریق معاینه به موقع دانش‌آموزان كشف می‌شود (بیماری‌هایی نظیر مالاریا، آسم، سل، كم‌خونی فقر آهن، تشخیص سریع علایم بیماری‌های انگلی در دانش‌آموزان (انواع كرم‌ها، گال و شپش)، معاینه مستمر به منظور تشخیص اختلالات رشد و تكامل دانش‌آموزان (كم وزنی، سوءتغذیه و كوتاه قدی)؛ معاینه دندان‌ها و لثه‌های دانش‌آموزان (تشخیص پوسیدگی دندان‌ها)؛ معاینه مشكلات جسمی (صافی كف پا و معلولیت‌های حركتی، شنوایی و بینایی).
در این مرحله كاركنان بهداشتی می‌توانند انجام معاینات پزشكی برای همه كودكانی كه به مدرسه وارد می‌شوند را تضمین كنند؛ با كاركنان و دانش‌آموزان در مورد نحوه و زمان اقدام برای ثبت قد و وزن، شناسایی علایم ابتلا به كرم‌ها و انگل‌ها ودرمان یا ارجاع به مراكز بهداشتی و نیز مشاهده علایم معلولیت‌ و ارجاع آنها به مراكز بهداشتی و نیز ثبت علایم بیماری جدی مشورت نمایند؛ وضعیت كودكان دچار مشكلات بهداشتی ویژه را ارزیابی كنند؛ و به دانش‌آموزان دچار مشكلات جسمی و اجتماعی كه توسط معلمان و والدین به آنها معرفی شده‌اند، كمك نمایند.
معلمان، دانش‌آموزان و والدین آنها نیز می‌توانند با ثبت مرتب اندازه‌های قد و وزن و نوع بیماری، مدیریت برنامه‌های مراقبت آلودگی با كرم‌ها و بهسازی محیط، كسب اطلاعات در مورد مشكلات دهان و دندان و لثه‌ها و گزارش موارد مورد نیاز به مراقبان بهداشتی، آموزش نحوه شناسایی علایم معلولیت یا بیماری در شاگردان مبتلا، دوستان یا كودكان خردسال كه توسط آنها مراقبت می‌شوند و گزارش مواردی نظیر سرفه شدید یا مشكلات تنفسی، تب، سردرد و دردهای شدید معده، اسهال و استفراغ، خوب ندیدن و یا نشنیدن، ناراحتی‌های پوستی و افسردگی به مراقبان بهداشتی، به وضعیت سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان را علاوه بر وضعیت تحصیلی آنها در این مرحله توجه كنند.
▪ شناخت كودكانی كه دارای مشكلات عاطفی و روانی هستند و تعیین نحوه كمك به آنها: بسیاری از مدارس فقط به معضلات جسمی دانش‌آموزان توجه دارند اما در شناخت كندی،‌ تنبلی، خواب‌‌آلودگی، نامهربانی، بی‌تفاوتی، گستاخی یا پرخاشگری دانش‌آموزانی كه از مشكلات عاطفی و روانی رنج می‌برند كند و آهسته عمل می‌كنند.
مراقبان بهداشتی می‌توانند از طریق آموزش و مشاوره دانش‌آموزان و خانواده آنها، شناخت دانش‌آموزان دچار مشكل و ارجاع آنها به مراكز تخصصی اقدام نمایند. همچنین می‌توانند نحوه تشخیص علایم روانی و عاطفی دانش‌آموزان را به معلمان بیاموزند. علاوه بر این آموزش والدین و سازمان‌های غیردولتی برای كمك به كودكان دچار مشكل نیز توسط مراقبان بهداشتی صورت می‌گیرد.
كودكان، معلمان و والدین نیز در این مرحله نقشی اساسی دارند. كودكان می‌توانند اولین كسانی باشند كه به ناراحتی‌های روانی هم‌كلاسی‌های خود پی می‌برند. بچه‌های بزرگتر در آرامش بخشی به كودكان كوچكتر موثر هستند. هر چقدر تعداد دانش‌آموزان مخالف خشونت افزایش یابد، مدارس سالمتری خواهیم داشت. معلمان و والدین نیز می‌توانند در حمایت از دانش‌آموزان مبتلا و حمایت از آنها موثر باشند.
▪ ارایه خدمات اورژانس: علاوه بر ارایه خدمات ایمنی در مدارس، از آنجا كه بیشترین حوادث در مسیر مدرسه یا در خانه رخ می‌دهد باید دانش‌آموزان برای اقدام در خانه به خصوص زمانی كه مراقب بچه‌های كوچكتر هستند، آماده شوند.
آموزش دانش‌آموزان در مورد ایمنی در خیابان و بازی‌های ایمن و نیز كمك‌های اولیه به دانش‌آموزان بزرگتر، ضروری است. وجود جعبه كمك‌های اولیه در محل مناسب در مدارس نیز مهم است. مراقبان بهداشتی و برنامه‌های ملی ایمنی باید به مدارس توجه كنند.
● خدمات پیشگیری ثالثیه در مدارس
بسیاری از مشكلات بهداشتی دانش‌آموزان، به سرعت برطرف نمی‌شود. بیماری‌های مزمن، معلولیت‌ها، سوءتغذیه ناشی از فقر و مشكلات كودكانی كه والدینشان قربانی خشونت یا مبتلا به ایدز هستند، از جمله این موارد است.
كاركنان بهداشتی با مراقبت و كمك به دانش‌آموزان مبتلا به چنین مسایلی و خانواده‌های آنها؛ راهنمایی معلمان و والدین در مورد نحوه رفتار با دانش‌آموزان مبتلا، مشورت در مورد نحوه درمان مشكلات خاص دوره‌ای نظیر حمله‌های صرع یا پرخاشگری كودكی كه قربانی خشونت بوده است؛ توانمندسازی سایر دانش‌آموزان و سازمان‌های غیردولتی برای حمایت از چنین دانش‌آموزانی ایفای نقش می كنند.
معلمان، والدین و دانش‌آموزان نیز با توانمندسازی سایر دانش‌آموزان برای حمایت از دانش‌آموزان مبتلا و پذیرش آنها در گروه‌های خود نقش مهمی دارند.‌

‌ دكتر شهرام رفیعی‌فر

منبع : روزنامه سلامت