خلخال ، استان اردبیل

خلخال از شهرهای قدیمی و تاریخی آذربایجان است. در كتاب‌های جغرافیایی و تاریخی سده‌های دوم و سوم هجری، مورخان و جغرافی‌دانان از جمله در كتاب «حدود ‌العالم من المشرق الی المغرب» درباره خلخال چنین نوشته‌اند:
«خلخال از شهرهای كوچك و از توابع آذربایجان بوده، ‌محصول عمده آن گندم و جو بوده است و پلاس و گلیم و لباس پشمی و كركی در آن بافند ...» در معجم‌البلدان كه در اواخر سده ششم هجری نوشته شده،‌آمده است :
«خلخال شهری است در مشرق آذربایجان و نزدیك گیلان و مزارع و آبادی آن بیشتر در وسط كوه‌های بلند قرار دارد و از آنجا تا شهر قزوین هفت روز و تا اردبیل دو روز راه است و در این ولایت قلاعی بلند قرار دارد كه مردمان آن هنگام حمله مغول به آنجا عزیمت نموده‌اند.»
در «نزهه‌القلوب» كه حمداللّه مستوفی در اوایل سده هشتم هجری نوشته، درباره این شهر چنین آمده است:
«خلخال شهر وسط بوده و اكنون دیهی است كمابیش صد موضع و به چهار ناحیه تقسیم می‌شود. مانند، خانندبیل،‌ سنجبد،‌ انجیل‌آباد، هشتچین، ... در آن ولایت به حدود دیه كیوی، دره‌ایست آفتاب روی كه آن دره، چشمه‌ای است كه آبش تابستان یخ می‌بندد و بر طرق قماه (آفتاب‌رو) كه قزاونه (قزوینی‌ها)‌ آن را نساء (زمین‌رو) می‌‌خوانند و چشمه دیگری است كه آبش به قدری گرم است كه تخم‌مرغ می‌پزد».
نویسنده «نزهه‌القلوب»، می‌افزاید:
«خلخال، متصل به طوالش، كمابیش سی‌پاره دیه است و از معظماتش: شال، كلور، خمس، دورو، گیلوان می‌باشد. هوایش معتدل است و به گرمی مایل حاصلش غله نیكو باشد. اندكی میوه دارد و حقوق دیوانیش ده هزار دینار است بر روی دفتر».