نوآوری و خلاقیت راز موفقیت یک رسانه

مطبوعات کشور از منظر کمی و کیفی با توجه به برآوردهای تطبیقی با گذشته، مسیر روبه رشدی را طی کرده و در کانون توجه کشورهای جهان قرار گرفته است اما واقعیت این است که از نظر کیفی با وضعیت ایده آل هنوز فاصله دارد. علت ایجاد این فاصله را باید در کاستی ها و نارسایی ها در کیفیت محتوا، عدم تأمین ذائقه مخاطبان، خواست جامعه، چینش مطالب و مهمتر از تمام این موارد، عدم فراگیری فرهنگ مطالعه در چرخه زندگی مردم، جست وجو کرد.
وضعیت مطبوعات ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان بسیار چشمگیر و افتخارآفرین می نمایاند اما باید به مسیر رشد و پیشرفت در عرصه اطلاع رسانی نیز توجهی مضاعف داشت. همچنان که علیرضا ملکیان معاون مطبوعات وزارت ارشاد معتقد است: «در حال حاضر مطبوعات ایران از نظر تعداد نشریات در میان ۱۰ کشور اول جهان قرار دارند و حتی از کشورهای پیشرفته نیز بیشتر است.
ارتقاء کمیت مطبوعات، ناشی از توجه دولت و مسئولان در جهت تحقق افزونی کمیت- گسترش مطبوعات- و آزادی و تکثر اندیشه و افکار اتفاق افتاده است.»
● کیفیت مطلوب اما فاصله تا ایده آل ها
«ملکیان» در بعد کیفیت مطبوعات کشور هم نظر مثبت دارد البته با اما و اگرها. وی در این خصوص می گوید: «مطبوعات کنونی ما از نظر کیفی هم در مقایسه با سال های گذشته، رشد مطلوبی داشته است، ولی در حد ایده آل نیستند. انتظار ما از مطبوعات، افزایش سطح کیفی مطالب و ارتقاء محتوای آنچه- که اکنون- در نشریات درج می شود است تا مخاطبان بیشتری را جلب کنند.»
مطبوعات در حال حاضر به لحاظ جذب مخاطبان چه موقعیتی دارند؟ پاسخ معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، را می خوانید: «از نظر جذب مخاطب در حد انتظار نیستند. این مورد به بخش مطالعه- همگانی- مردم باز می گردد که هنوز مطبوعات را در سبد زندگیشان قرار نداده اند. در این ارتباط بخشی هم مربوط به کیفیت محتوا، صفحه آرایی، چینش مطالب و... است.»
● خلأ نوآوری و خلاقیت و عارضه های کلیشه ای
از «سیدامیرحسین مدنی» مدیرعامل پایگاه خبری برنا درباره این که رسانه های گروهی از جمله مطبوعات توانسته اند نقش واقعی خود را در جامعه ایفا کنند می پرسم پاسخ وی چنین است: «رسانه ها به چند دسته تقسیم می شوند. گروهی در حوزه نفوذشان مخاطبان عام و گروهی هم خاص است. مطبوعات بیشتر در حوزه عام می گردد البته آن ها هم حوزه های نفوذی در مخاطبان خاص دارند اما نفوذ خبرگزاری ها و رسانه های مجازی بیشتر در مخاطبان خاص است. در این فضاهای مجازی روزنامه ها و مطبوعات ضعف و قوت هم دارند.»
می پرسم: علت ضعف ها چیست؟ می گوید: «نبود نوآوری و خلاقیت!» هم رسانه های مجازی و هم مطبوعات ضعف و قوت مشترک دارند. دلیل ضعف آن ها نبود نوپیدایی و چرخیدن در فضاهای آنکادر شده و تکراری است. این اتفاقات در شرایطی است که مخاطب امروزی رسانه ها در فضایی سرشار از اطلاعات قرار می گیرد و با نگاه به پیشرفت های نوین، توقعش افزون می شود. در این موقعیت، رسانه و خبرنگاری موقعی در کار و اهدافش پیروز می شود که نیازهای مخاطبان را برآورده می کند.»
وی در تبیین چنین پدیده ای در رسانه ها، می افزاید: «این وضعیت باعث شده تا مخاطبی که روز به روز نوآوری ها را در کنار خود می بیند نتواند خواسته های خود را با سیستم کلیشه ای رسانه ها تطبیق دهد؛ کاری که به نظر من رسالت قرن ۲۱ قلمداد می شود همان نوآوری و خلاقیت در برقراری ارتباط با مخاطب است.»
● ضرورت ارتقای سطح آگاهی جامعه مطبوعاتی
«مهدی فضایلی» دبیرکل انجمن روزنامه نگاران مسلمان، در ارزیابی خود از موقعیت قوت و ضعف مطبوعات کشور، عمدتاً تاکید بر ارتقاء سطح آگاهی دست اندرکاران رسانه ها به ویژه در بخش تولید دارد و لزوم برنامه ریزی مدیران رسانه ها را مطرح می کند. دیدگاه وی در این ارتباط، برآمده از فضای همگانی کشور و خواست مخاطبان اصلی رسانه که آنان را نخبگان می نامد، است. همچنین بر این نظر است که در مقطع کنونی، نمایی از تحولات کیفی در عرصه مطبوعات دیده نمی شود و مشکل را در محتوا و نحوه ارائه مطالب در بیشتر مطبوعات و رسانه های مکتوب می خواند.
«فضایلی» می گوید: «ما اگر قبول داشته باشیم رسانه ها یکی از مهم ترین وظایف شان رشد و ارتقاء افکار عمومی جامعه است، طبیعتاً انتظار این است که دست اندرکاران مطبوعات خودشان از متوسط رشد آگاهی جامعه برخوردار باشند. وی با بیان این که رسانه ها در کشور متفاوت هستند و می توان آن ها را به سطوح تقسیم بندی کرد، می افزاید: با توجه به فضای عمومی کشور به خصوص نخبگان که مخاطبان اصلی رسانه ها هستند، انتظار و توقع شان بسیار بالاتر از آنچه که امروز در رسانه ها تولید و ارائه می شود است. لذا لازم است مدیران رسانه ها هم برای ارتقاء خود و نیروهایشان به خصوص در بخش تولید، برنامه ریزی کنند و این رشد دست اندرکاران مطبوعات افزایش یابد تا جایی که با دستیافت به میزان توانایی و دانش خبرنگاران و مدیران بخش های رسانه ها بتوانند نقش هدایتگری را به خوبی ایفا کنند.
علیرضا ملکیان نیز با اشاره به این که انتظار جذب مخاطب بیشتر یکی از ایده آلهای کارکرد رسانه ای، است از دست اندرکاران رسانه های گروهی می خواهد که ذائقه مخاطبان را محترم بشمارند و به آن چه جامعه می خواهد- اطلاع رسانی سریع و شفاف- جامه عمل بپوشانند.
● راز موفقیت در عرصه رسانه
به گفته مدنی ، مخاطب یک رسانه، مشتری آن رسانه است و یک رسانه مخاطب محور است و مشتری محور است. بنابراین، آن رسانه ای و خبرنگاری موفقتر است که بتواند خواسته های مخاطبان قرن بیست و یکمی و خواسته های مخاطبان سال دو هزار و هشتی را جواب بدهد... وی در این خصوص، همسانی رسانه ها از آنچه پیشتر در قالب ضعف ها از یک سو و مخاطب محوری از دیگر سو را مطرح کرد به روزنه ای می گشاید که احساس می شود نرمه نسیمی در فضای رسانه ها شناور است. «مدنی» در ادامه صحبت خود می گوید: «به نظر من یک سری کارها در این زمینه ها صورت گرفته است از جمله این که رسانه های مجازی به دنبال ابزارهای جدید مثل نمایش فیلم، روی آوردن به S.M.S (پیامک) و... و روی آوردن به خروجی مکتوب. از طرف دیگر، رسانه های مکتوب نیز به یک سری کارها مانند آنلاین به عنوان نوآوری متناسب با شرایط و تامین خواست مخاطب
رو آورده اند که از نقاط مثبت عصر جدید رسانه است. با این احوال و رویدادها، اما کافی نیست.»
● تحول درکیفیت محتوا را جدی بگیریم
«فضایلی» پیرامون کیفیت محتوای مطبوعات در مقطع کنونی، اظهار می دارد:«واقعیت این است که درشرایط کنونی به لحاظ کیفی، شاهد تحول به معنای واقعی کلمه در مطبوعات نیستیم. رسانه های مختلف به لحاظ فناوری، کیفیت چاپ بهتری دارند، بسیاری از مطبوعات رنگی چاپ می شوند و توجه به مقولات مثل عکس های خبری بیشتر شده است. اگر همه این ها برای جذب مخاطب لازم است اما نقش اصلی شان را ایفا نمی کنند.» وی تاکید می کند که نقش اصلی محتوایی است که به مخاطبان عرضه می شود:«از سوی دیگر، بسته بندی محصولات- تولید- و نحوه ارائه رسانه های مختلف بسیار مهم و تعیین شده است. لااقل به موازات سرمایه گذاری و برنامه ریزی که صورت می گیرد باید در نحوه ارتقاء محتوا هم برنامه ریزی و سرمایه گذاری شود.»
● دانش و آگاهی عامل پویایی یک رسانه
مدنی به رغم سویه توضیح و تشریح خود درباره راهکارها برای جذب و تحقق نیازهای مخاطبان توسط رسانه های گروهی درعصر فناوری های نوین ارتباطات جمعی، اما از طرف دیگر تاکید بر ضرورت دانش در چرخه رسانه ای را برمی تاباند. وی دراین خصوص با بیان این که دانش رسانه و خبرنگار، عاملی برای پویایی و تولیدی یک خبرنگار است، بر این عقیده است: «آن خبرنگار و رسانه ای موفق است که دانش خود را درباره حوزه خود و اطراف افزایش بدهد چرا که مخاطب امروز رسانه ها به طور مداوم اطلاعات می گیرد و پیشرفت ها انتظارش را افزایش می دهد. درچنین حال، زمانی رسانه و خبرنگار موفق است که این نیاز مخاطب را تأمین می کند. بنابر این، دانش خبر نویسی و خبرنگاری و دانش ابزارهای نوین برای ارائه اخبار به مخاطب، دو عنصر جدا ناشدنی برای پویایی یک رسانه و خبرنگار است.»
● رسانه های مکتوب موفق ترند
از «فضایلی» درباره تاثیر تکنولوژی های مدرن ارتباطات در مطبوعات مکتوب می پرسم و این که برخی نظرشان این است که با ورود و دردسترس قرارگرفتن وسایل نوین ارتباطی، موقعیت مطبوعات مکتوب کمرنگ می شود.
پاسخ وی چنین است: «این موضوع، بحث بسیار چالش برانگیز و مهم برای اصحاب رسانه ها است و دیدگاههای مختلفی هم در این مورد وجود دارد. اما درعین حال می توان گفت به رغم توسعه و نفوذ اینترنت در جامعه، هنوز کسانی به دنبال راه اندازی (تاسیس) روزنامه های جدید هستند حتی در کشورهای پیشرفته که دسترسی به اینترنت بسیار بالا است، این نشان از آن دارد که مقوله رسانه های مکتوب هنوز مورد توجه است.»
دبیرکل انجمن روزنامه نگاران مسلمان، در یک جمع بندی، مشکلات اکثر مطبوعات و رسانه های مکتوب را در جذب مخاطبان جدید می داند و می گوید: «این مورد بستگی به آن دارد که هم محتوا ارتقاء پیدا کند و هم نحوه ارائه محتوا توسط رسانه صورت بگیرد.»
به نظر می آید حال که درباره چند و چون مطبوعات و رسانه های خبری- تا حد امکان- قلم زده شد، اندکی از وجه تسمیه پیدایش روزنامه در جهان، مطرح شود که طلوع روزنامه، با نامه نگاری و بعضا الصاق آن به دیوار شهرها برآمد، سپس شرح حال نویسی و... و نهایتا روزنامه نگاری به شیوه زمان خود، پدید آمده است. توسعه روابط و پیام و خبرها در بطن خود ارتباطات اجتماعی را برتاباند و مراحل نوینی را سیر کرد و با گذشت عمر زمان، زندگی انسان به ارزش های تازه و ویژه ای سوق یافت. دراین رهگذر توجه مردم به نوشتارها بیشتر شد. درباره تولد روزنامه نگاری آن دوران و گرایش مردم به نوشته های خبرگونه و طبعا تدوین شیوه نوشتن و چگونگی عرضه و انتقال آن به مردم خالی از تدارکات لازم ازجمله برنامه سازی نبوده است. تحولات اجتماعی و تداوم نفوذ آن گونه اطلاع رسانی با شرایط مبتدی، سرانجام به نشر روزنامه های برخوردار از خط آمد. نخستین روزنامه ها از این دست و روش کار خطاطان شناخته بود. در باب شکل گیری روزنامه دیواری و... می توان یاد کردی داشت از روزنامه ای به نام «آکتادیورنا» که بر دیوارهای شهر باستانی رم چسبانده می شد... و اینک استمرار آن کوشایی ها و فراز و نشیب های روزنامه ای مانند، ما به عصر «انفجار اطلاعات» رسیده ایم.

منبع : روزنامه کیهان