نجوم، آینده و ایران

در زمان های گذشته آنچه در نوشته های علمی تخیلی ژول ورن وجود داشت تنها در رویا می گنجید. ساخت زیر دریایی، سفر به اعماق زمین، طراحی سفینه فضایی و ... همه و همه از آرزوهای دست نیافتنی بشر آن موقع بود که سعی داشت با خواندن این داستان ها، امید رسیدن به آنها را در خود زنده نگه دارد.
بشر راهی طولانی را سپری کرد تا توانست به یکی از رویاهای قدیمی خود جامه عمل بپوشاند. از ابتدای تاریخ تا همین نیم قرن پیش، رویای سفر به دنیای بی پایان ستارگان تنها در ذهن عده ای از دانشمندان خوش بین وجود داشت، اما دیگر جهان تغییر کرده است. اکنون چشم انداز وسیعی از فعالیتهای فضایی پیش روی انسان گشوده شده. از یک سو جستجوی سرمنشا حیات در عالم و تعیین سرنوشت آن مورد بررسی قرار گرفته و از سوی دیگر تلاش برای فتح قلمروهای تازه تر در فضا و حتی انجام طرح های بلندپروازانه ای چون قابل سکونت کردن سایر سیارات شروع شده است.
به نظر می رسد اینک بشر کودکی خود را پشت سر گذاشته و نخستین گام های لرزان خور را از گهواره دیرینه اش، زمین بیرون نهاده است. در سالهای اخیر ستاره شناسی و علوم مرتبط با آن ما را با افق های جدیدی از جهان پیرامون خود آشنا کرده و به سوالهای تاریخی فراوانی پاسخ داده اما در عین حال سوال های تازه تری را برایمان به وجود آورده که ذهن ما را به تکاپو انداخته است.
رییس سازمان اروپایی پژوهش های هسته ای (سرن) می گوید: «ما هنور قادر به تشریح و توضیح ۹۵ درصد از انرژی و ماده موجود در کیهان نیستیم.» و این گفته بدان معناست که تمام تحقیقات و کشفیات بشر از زمان های بسیار دور تا به امروز تنها منجر به شناخت ۵ درصد از هستی شده است و هنوز راهی بس دراز برای شناخت بقیه کائنات در آینده مانده است. بهتر است برای اهمیت این موضوع به این مطلب توجه کنید که دانش تولید شده توسط بشر در هر سال تقریبا دو برابر دانشی است که قبل از آن تولید شده است!
توجه به این مطالب و ناشناخته ماندن فضای بیرون از جو زمین باعث شد تا اروپا نقشه راه نجوم خود را در حدود ۲۳۰ صفحه توسط منجمین و متخصصین تدوین کند. این اسناد نمایانگر آینده این علم برای ۱۰ سال پیش روست و اروپا می داند که تا چند سال آینده در علم نجوم به چه اهدافی دست خواهد یافت.
هم اکنون طراحی و ساخت روبات های نیمه هوشمند در دستور کار مراکز تحقیقاتی قرار گرفته و آن ها، خود را برای احداث ساختمان های فضایی، در خارج از جو زمین توسط همین روبات ها آماده می کنند. در چند وقت اخیر طرح ساخت یک گلخانه فضایی میان چند شرکت بین المللی به مزایده گذاشته شد تا بتوانند اکسیژن مورد نیاز این ساختمان ها را تامین کنند.
چندی پیش فیلمی با عنوان سیاره سرخ از سیما پخش شد که موضوع آن به یک پروژه تحقیقاتی بر روی مریخ مربوط می شد. در این فیلم دشت سرسبزی که توسط محققان بر روی سطح مریخ ایجاد شده است به تصویر کشیده می شود که اکسیژن تولید شده توسط گیاهان آن موجب نجات چند فضانورد می شود. همچنین در اثر وجود گازهای مختلف، موجوداتی شبیه سوسک در سطح سیاره به وجود می آیند و ... . در نگاه اول این داستان کاملا تخیلی و دور از واقعیت به نظر می رسد اما شاید با خواندن قسمتی از مقاله « مریخ مردنی نیست! » که در زیر آورده شده است و توجه به تجربه ای که ژول ورن برایمان باقی گذاشته است نظرتان تغییر کند:
«در سطح مریخ مقدار زیادی متان پیدا شده است و متان نیز از دو راه تولید می شود:
۱) فعالیتهای گوارشی موجودات زنده
۲) پدیده های زمین شناختی نظیر زنگ زدن آهن.
از این فرض نتیجه می شود یا ممکن است موجودات میکروسکوپی در زیر لایه همیشه یخ مریخ وجود داشته باشند یا حداقل به این حکم می توان با قاطعیت رسید که مریخ از نظر زمین شناختی زنده است.»
پس اگر به ادامه سخنان رییس سازمان سرن توجه کنید که می گوید:« ما اکنون در آستانه رسیدن به ۹۵ درصد ناشناخته جهان قرار داریم.» نباید خیلی تعجب کنید!
● اما نقش ایران در آینده این علم چیست؟
در حدود یک قرن از ورود اولین منجم مدرن ایرانی، سید محمود خان قمی به ایران می گذرد کسی که بسیار تلاش کرد تا ناصرالدین شاه را برای احداث یک رصدخانه سلطنتی متقاعد کند اما همواره با این جمله معروف شاه روبرو می شد:« ما برای هوا پول نداریم!» و این جمله در حالی گفته می شد که منجمان ایرانی در قرون قبل از قاجار سرآمد جهان بوده اند.
به نظر شما آیا مردم و مسئولان جامعه ما هنوز هم با نظر ناصرالدین شاه موافقند؟ رصدخانه ملی و سفیر امید، امیدهای بسیاری را در ما زنده کرده اند و مانند شبنمی به برگهای نهال نجوم ما طراوت بخشیده اند اما تا باران شدن راه زیادی باقیست. اخیرا اعلام شده است که تا ۱۰ سال آینده اولین فضانورد ایرانی به فضا فرستاده می شود ( که خود، پیشرفت بسیار چشمگیری است) و این در حالیست که اولین انسان فضانورد در دهه ۶۰ میلادی توانست به فضا قدم بگذارد.
آینده رازی پیچیده به اما و اگرهاست و این رازآلودگی همچنان ادامه خواهد داشت اگر ما تنها نظاره گر آمدن آن باشیم و برای ساختنش به دیگران چشم بدوزیم. بهتر است با برنامه ای دقیق، سرعت خود را افزایش دهیم تا زودتر به آینده برسیم.
چند روزی آسمان نزدیک است
آسمان را دریاب ...

تألیف:
محمد حسین اربابی فر - عضو فعال انجمن نجوم تبیان
تنظیم برای تبیان:
ا.م.گمینی

منبع : تبیان