مختصر و مفید پیرامون ولایت

مفهوم ولایت با مصادر و معانی عرفی در تمامی جوامع وجود دارد. به عبارت دیگر این موضوع در تمامی جوامع هست که کسی حق خاصی بر دیگری داشته باشد و به واسطه این حق، مسئولیتی بر عهده او قرار بگیرد. به عنوان نمونه نزدیک ترین فرد نسبت به طفل، پدر اوست و پس از او ممکن است عمو، دائی، مادر و... پیش افتاده و مسئولیت و سرپرستی طفل را بپذیرند. لذا با این نگرش، ولایت یک امر عرفی است و محدوده آن جامعه است.
اما در کنار این مفهوم عرفی ولایت، قسمی از ولایت نیز هست که فقط و فقط دین آنرا تبیین می کند؛ مثلا مسیحیان کاتولیک برای پاپ، نوع خاصی ولایت قائل هستند.
اگر در کل روایات مسلمین نیز بنگریم، بجز این دو معنای قطعی، معنای صحیح دیگری برای ولی نیامده است. در کنار این موضوع برخی حدود ۷۰ معنا برای این کلمه ذکر کرده اند. اما آنان به خوبی می دانند که معنای قطعی ولی، همان دو معنائی است که ذکر شد و دیگر معانی همه از مصادیق ولی هستند.
در اسلام نیز ۲ نوع ولایت اسلامی و دینی وجود دارد که عبارتند از :
۱) حق مسلمان بر مسلمان دیگر
۲) حق خداوند بر یک مسلمان
در فقه شیعه حدود ۳۰ حق برای مسلمانان نسبت به یکدیگر ذکر شده است. درکنار این نیز کسی که مسلمان است و به خدا و رسول و ... ایمان دارد، برای خداوند نسبت به بندگان حق امر و نهی و ولایت قائل است. اما خداوند می تواند از این حق خویش به رسول و اولیاء خود عطا کند و حدیث غدیر و عبارت "هر کس من مولای او هستم، پس علی مولای اوست." نشان دهنده اعطاء همین نوع ولایت از سوی خداوند به امیرالمؤمنین(علیه السلام) است. اما به طور دقیق این ولایت به چه معناست؟
به طور کلی کلمه "ولی" در لغت دو معنای قطعی دارد که عبارتند از:
الف) کنار هم بودن و هم مرز بودن دو شیء: قرآن مجید کلمه ولی را به همین معنا در آیه ۱۲۳ سوره توبه به کار می برد و می فرماید: "ای کسانی که ایمان آورده اید، با کفار هم مرز خود بجنگید..."(۱) این معنا از ولی، فعلا خارج از بحث است.
ب) سرپرستی، در اختیار داشتن امور افراد و حق امر و نهی: قرآن مجید کلمه ولی را به این معنا در آیه ۵۵ سوره مائده بکار برده و می فرماید: "بدرستی که سرپرست شما خدا و رسول او و نیز مؤمنی است که نماز را بپا داشته و در حال رکوع صدقه می دهد."(۲)
اگر در کل روایات مسلمین نیز بنگریم، بجز این دو معنای قطعی، معنای صحیح دیگری برای ولی نیامده است. در کنار این موضوع برخی حدود ۷۰ معنا برای این کلمه ذکر کرده اند. اما آنان به خوبی می دانند که معنای قطعی ولی، همان دو معنائی است که ذکر شد و دیگر معانی همه از مصادیق ولی هستند.
به عنوان نمونه اگر هم به پدر، عمو، مادر، مالک یک چیز و ... ولی گفته می شود، به آن جهت است که اینها مصداق سرپرست هستند. مثلا چون پدر سرپرست فرزند خویش است و اختیار امور او را دارد، به وی ولی می گویند؛ اما هیچگاه پدر مساوی ولی نیست. لذا اگر پدر طفلی بمیرد اما پدر بزرگ او زنده باشد، می گویند که "او پدر ندارد"، اما نمی توان گفت که "او ولی ندارد"؛ چرا که پدر بزرگ و جد پدری او ولی او می باشد و کارهای او را اداره می کند.
مالک یک چیز نیز از مصادیق ولی است، زیرا مالک هر شیء سرپرست آن نیز هست؛ اما ولایت مساوی با مالکیت نیست...
بر این اساس معنای کلام رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر این گونه است که: "هرکس من مولا و سرپرست اویم؛ پس این علی نیز مولا و سرپرست اوست."
بر همین اساس است که شافعی - یکی از پیشوای بزرگ مذاهب اهل سنت- در مورد حدیث غدیر و معنای ولی می گوید:
"منظور از مولا در روایت «هر کس من مولای او هستم، پس علی مولای اوست» ولاء اسلام(همان ولایتی که اسلام آنرا بنیان گذارده است) می باشد و شاهد آن گفتار خدای عز و جل است که می فرماید: «... خدا مولای کسانی است که ایمان آورده اند؛ در حالیکه هیچ مولائی برای کافران نیست».(۳)
سرپرستی، در اختیار داشتن امور افراد و حق امر و نهی: قرآن مجید کلمه ولی را به این معنا در آیه ۵۵ سوره مائده بکار برده و می فرماید: "به درستی که سرپرست شما خدا و رسول او و نیز مؤمنی است که نماز را بپا داشته و در حال رکوع صدقه می دهد."
(همچنین سخن عمر بن خطاب در مورد علی(علیه السلام) (که در روز غدیر به او) گفت: «تو مولای همه مؤمنان شدی»، منظور او ولایت بر کل مسلمانان است. "(۴)
چنانکه از کلام شافعی مشخص است، او نیز از حدیث غدیر، سرپرستی و ولایت امری رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر مؤمنان را استنباط می کند؛ چرا که در کلام خود به آیه ۱۱ سوره محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره می کند و در این آیه نیز ولایت تشریعی خدا و حق امر و نهی او بر همه مؤمنان مطرح است. لذا بنابر گفته شافعی نیز حدیث غدیر نشان دهنده اعطای همین نوع ولایت از سوی خداوند به امیرالمؤمنین(علیه السلام) است.

برگرفته از:
جزوه "امامت الهی"، سلسله دروس آیت الله محمد رضا جعفری

منبع : تبیان