آثار تلاوت قرآن در زندگی

● اشاره
بی گمان تلاوت به معنای خواندن و تدبر در معنای آن در خصوص کتاب های آسمانی از جمله قرآن، می بایست به عنوان امری روزانه انجام شود؛ زیرا خواندن و تدبر در آیات قرآن افزون بر ایجاد شناخت نسبت به هستی، فرمان هایی را نیز به خواننده منتقل می کند که بر پایه آن می تواند به سعادت دنیا و آخرت دست یابد و زندگی خویش را به درستی مدیریت نماید. به ویژه آن که قرآن از سوی خداوندی فرو فرستاده شده است که آفریدگار و پروردگار هستی و انسان است و خیر و صلاح وی را بیشتر می داند و می خواهد.
به نظر می رسد که قرائت به معنای خواندن مطلق است ولی تلاوت به معنای خواندنی خاص است که شخص آیات و یا سوره های قرآنی را پشت سر هم می خواند. راغب اصفهانی براین باور است که تلاوت افزون بر ویژگی خواندن پیاپی و پشت سر هم از ویژگی دیگری نیز برخوردار می باشد که عبارت از تدبر در آیات و معانی آن است. بنابراین هر نوع قرائتی را نمی توان تلاوت نامید. (مفردات راغب ص۱۶۷ ذیل ماده تلو و نیز نگاه کنید کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم ج۱ ص۵۰۵ ذیل مدخل التلاوه)
قرآن کریم افزون بر بیان ارزشمندی تلاوت (یونس آیه ۶۱ و صافات آیه۳) و توصیه بدان (احزاب آیه ۳۴) به آثار تلاوت عموم کتب آسمانی و آثار تلاوت قرآن و تأثیر آن و نیز موانع تأثیر و آداب تلاوت اشاره می کند. در این نوشتار بخشی از این آیات برای تبیین جایگاه تلاوت و ارزش و آثار آن مورد بحث و بررسی قرار می گیرد تا انگیزه ای برای تلاوت همراه با تدبر پدید آید.
● آثار تلاوت آیات آسمانی
قرآن در آیات چندی به مسئله آثار تلاوت آیات در زندگی بشر می پردازد تا افزون بر بیان ارزش و اهمیت آن، کارکردهای تلاوت را بنمایاند. به سخن دیگر بیان آثار تلاوت از سوی خداوند توجه دادن به کارکردهای تلاوت است و انسان می بایست با توجه به این کارکردها به تلاوت آیات بپردازد.
از جمله نقش هایی که قرآن برای تلاوت برمی شمارد و آن را از آثار تلاوت می داند، مسئله اتمام حجت است. به این معنا که تلاوت آیات الهی برای مردم از سوی پیامبران به این قصد و منظور انجام می شد که اتمامی حجتی صورت پذیرد و کسی مدعی نشود که به حقایق آگاه نبوده و یا دسترسی به حقایق نداشته و نتوانسته است از حق و حقیقت آگاهی یابد.
ازآن جایی که توبیخ و مجازات می بایست برپایه آگاهی و علم و توان انجام شود و مجازات بدون آگاهی بخشی و ظرفیت سنجی، امری قبیح و از نظر عقل و عقلا نادرست و مذموم می باشد، خداوند از طریق آیات الهی می کوشد تا مردمان را به حق آگاه ساخته و باطل را به ایشان بازشناساند. از این رو هرگونه مجازات و عذاب و سرزنشی را موکول به بیان حکم و تبیین حق و حقیقت نموده است.
خداوند در آیه ۵۹ سوره قصص می فرماید: و ما کان ربک مهلک القری حتی یبعث فی امها رسولا یتلوا علیهم آیاتنا و ماکنا مهلکی القری الا و اهلها ظالمون.
● تلاوت قرآن زمینه ساز آگاهی بخشی
در این آیه به دو مسئله مهم توجه داده شده است:
▪ نخست آن که هرگونه مجازات توبیخی و عذابی متوقف بر بیان حکم و آگاهی بخشی از طریق تلاوت آیات الهی و آموزه های وحیانی شده است و خداوند نیز به حکم عقل و سیره عقلایی، مردمان را بدون اطلاع و آگاهی بخشی از حق و باطل، عذاب نمی کند.
▪ دوم این که تنها آگاهی برای عذاب و مجازات کافی نیست بلکه می بایست شخص در مقام عمل قرار گیرد و توان عمل به مطلب و حکم را داشته باشد. بنابراین هرگاه قادر به انجام کاری بود ولی باز رفتاری بیرون از حق و دایره قانون تلاوت شده انجام داد می توان وی را مجازات کرد. براین اساس احتمال خلاف و یا نیت عمل به تنهایی موجب نمی شود تا شخصی را حتی اگر به موضوع آگاه بود مجازات کرد. تنها کسانی از سوی خداوند مجازات می شوند که پس از آگاهی، برخلاف حق عمل کرده و با در پیش گرفتن ظلم یعنی تجاوز از حدود بیان شده رفتاری برخلاف قانون انجام می دهند.
بنابراین یکی از کارکردها و اهداف تلاوت آیات الهی بر گناهکاران و مجرمان از سوی خدا و پیامبران اتمام حجت خدا بر ایشان است. (مؤمنون آیات ۱۰۳ و ۱۰۵)
● اصلاح افراد
از دیگر کارکردهای تلاوت می توان به اصلاح افراد اشاره کرد. تلاوت آیات الهی بر انسان زمینه ساز اصلاح وی می شود و او از این شایستگی برخوردار می گردد تا به مقام اهل تقوا و رستگاری برسد. (اعراف آیه ۳۵)
قرآن در آیه ۱۱۳ و ۱۱۵ سوره آل عمران تلاوت آیات الهی به ویژه در شب را عامل مهمی برای انجام کارهای خیر و تزکیه انسان برمی شمارد.
تلاوت آیات الهی زمینه ساز تقواپیشگی انسان به شمار می رود (اعراف آیه ۳۵) و موجب می شود انسان در زمره صالحان (آل عمران آیه ۱۱۳ و ۱۱۴) قرار گیرد.
از نظر قرآن تلاوت آیات الهی به هنگام شب و در حال سجده معیاری برای برتری و فضیلت انسان بر دیگری می باشد (آل عمران آیه ۱۱۳) و موجبات ازدیاد و افزایش ایمان مؤمنان راستین (انفال آیه ۲ و ۴) و خشم و غضب کافران (حج آیه ۷۲) را فراهم می آورد.
از آثاری که قرآن برای تلاوت بیان می کند می توان به اظهار ایمان (قصص آیه ۵۲ و ۵۳) اعراض کافران و مشرکان از حق و حقیقت(اسراء آیه ۴۶)، اقرار به حق و حقانیت قرآن (قصص آیات ۵۲ و ۵۳) امیدواری به پاداش همیشگی (فاطر آیه ۲۹)، انذار انسان های دیگر (مریم آیه ۹۷) بشارت و مژده به پرهیزگاران (همان)، بالا بردن ظرفیت و توان انسان ها برای به دوش گرفتن مسئولیت های سنگین (مزمل آیه ۴ و ۵) تذکر (دخان آیه ۵۸) و تسلیم در برابر حق (قصص آیات ۵۳ و ۵۴) تعلیم معارف الهی به مردم (بقره آیه ۱۲۹ و ۱۵۱ و آل عمران آیه ۱۶۴ و جمعه آیه۲)، ایجاد حجاب میان کافران و مؤمنان (اسراء آیه ۴۵)، ایجاد خشوع (اسراء آیه ۱۰۷ و ۱۰۹) و خضوع (همان)، هدایت (آل عمران آیه ۱۰۱) و مغفرت (انقال آیه ۲ و ۴) و جلوگیری از ارتداد (آل عمران آیه ۱۰۰ و ۱۰۱) اشاره کرد.
● موانع تاثیرگذاری
قرآن از استکبار (مؤمنون آیه ۶۶ و ۶۷)، تمسخر و استهزاء (نساء آیه ۱۴۰)، غفلت (انبیاء آیه ۱ تا ۳)، کفر (آل عمران آیه ۱۰۱)، کوردلی (انعام آیه ۲۵) و گناه (جاثیه آیه ۳۱) به عنوان مهم ترین موانع تاثیرگذاری آیات قرآن یاد می کند.
● آداب تلاوت
قرآن، خواندن آیات الهی به هنگام شب را از آداب تلاوت آیات الهی برمی شمارد و مردمان را تشویق و ترغیب می کند تا در این هنگام به تلاوت بپردازند؛ زیرا تلاوت در شب موجب تدبر بیش تر شخص در آیات می شود و امکان دریافت مطالب سنگین و مهم را برای وی فراهم می آورد. (آل عمران آیه ۱۱۳)
از دیگر آدابی که قرآن برای تلاوت بیان می کند سجده و خضوع در هنگام تلاوت آیات الهی است. (همان و نیز مریم آیه ۵۸)
استعاذه و پناه بردن به خدا از شر شیطان (نحل آیه ۹۸)، تلاوت شایسته آیات قرآن (بقره آیه ۱۲۱)، تانی و آرامش در خواندن آیات (اسراء آیه ۱۰۶)، ترتیل آن (بقره آیه ۱۲۱ و نیز مزمل آیه ۴)، رعایت سکوت هنگام شنیدن آیات قرآنی (اعراف آیه ۲۰۴ و احقاف آیه ۲۹)و آغاز به بسم الله و نام خدا (علق آیه۱) و خواندن با صوت زیبا (مزمل آیه ۴) از آداب دیگر تلاوت قرآن است.

حمید شریفی

منبع : روزنامه کیهان