بیهوشی عمومی با داروی کلرال دهیدراته در دامپزشکی

● مقدمه:
توانایی پیش بینی اثرات و عمل داروی بیهوشی، عامل مهم و اساسی در بیهوشی دامپزشکی به شمار می‌آید طبیعت و خلق و خوی هر بیمار متفاوت بوده و تاثیر قابل ملاحضه‌ای بر مقدار دارو و روش انجام بیهوشی دارد. غالبا به منظور جلوگیری از آسیب دیدن بیمار و فرد عامل تزریق داروهای بیهوشی عمومی همراه با مقید کردن فیزیکی حیوان صورت می‌گیرد. اکثر روشهای بیهوشی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ضمن القا، بازگشت از بیهوشی سریع، بی‌خطر و ایجاد بی‌دردی و شلی عضلانی حداکثر بوده و تاثیر محسوسی بر وضعیت قلبی و ریوی نداشته باشد. بیهوشی را می‌توان عدم وجود احساس درد و یا تضعیف فعالیت بافت عصبی به صورت موضعی یا عمومی تعریف نمود و یا به عبارت دیگر عدم هوشیاری حیوان به صورت کامل همراه با سستی عضلانی که بتواناعمال جراحی را بدون تقلای بیمار انجام داد.
● تئوری ایجاد بیهوشی:
داروهایی که به عنوان بیهوش کننده به کار می‌روند باعث به وجود آمدن فلجی پایین رونده در دستگاه عصبی مرکزی می‌شوند که از قشر مغز شروع شده و به طرف نخاع پیشرفت کرده و در نهایت مراکز حیاتی بصل‌النخاع را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
با ورود دارو‍‍‍‍ و ایجاد تغییر در جریان خون به آسانی می‌توان قشر مغز را دچار ضعف نمود همچنین رابطه مشخص بین فعالیت فیزیولو‍‍&#۶۴۳۹۴;یک مغز، مصرف اکسی‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍&#۶۴۳۹۵;ن و گلوکز وجود دارد و این رابطه زمانی مشخص می‌شود که مغز تحت تاثیر داروهای بیهوشی قرار گیرد. به عنوان مثال وقتی داروی پنتوباربیتال سدیم با یک سرعت ثابت در داخل جریان خون مغزی تزریق می‌شود، میزان مصرف اکسی‍&#۶۴۳۹۴;ن و گلوکز توسط مغز کاهش می‌یابد. حتی به صورت تجربی اثبات شده که بعضی از داروهای بیهوشی مثل باربیوتوراتها در غلضت هایی که در بدن موجود زنده باعث خواب عمیق می‌شوند می‌توانند از تنفس بافت جلوگیری نمایند. و به طور کلی می‌توان گفت اثرات داروهای بیهوشی برگشت پذیر است.
● تاثیر داروهای بیهوشی:
الگوی تنفسی حیوانی که بیهوش شده با حیوان سالم ازچند لحاظ تفاوت دارد در حالت بیهوشی عضلات بازدمی فعال شده و در انتهای دم توان عضلات به طور ناگهان متوقف می‌شود و نظم تنفس از بین می‌رود البته الگوهای تنفسی نامنظم اغلب می‌تواند ناشی از اختلاف شدت تحریکات حاصل از جراحی باشد.
● خصوصیات داروی کلرال هیدراته:
کلرال هیدراته جز داروهای آنتی کولین استراز بوده، تزریق داخل عروقی دارو سبب بیهوشی ملایم و شل شدن عضلات و آرامبخشی در حیوان می‌گردد.
▪ اثرات بیهوش کنندگی:
۱) داروی مسکن و خواب آور است که با تضعیف قشر مغز سبب کاهش رفلکس‌ها می‌شود.
۲) مقدار تحت بیهوشی این دارو اعصاب حسی و حرکتی را تضعیف نموده و ایجاد آرامبخشی ملایم می‌نماید.
۳) مقدار مصرفی جهت ایجاد بیهوشی، ایجاد خواب عمیق کرده که تا چند ساعت طول می‌کشد.
۴) این دارو در مقدار خواب آور یک ضد درد ضعیف بوده و بر اثر تحریکات دردناک هیجان ناگهانی را در حیوان سبب می‌شود.
▪ ترکیب شیمیایی:
این دارو بی‌رنگ بوده و به صورت کریستالهای شفافی است که در معرض هوا تبخیر شده و به راحتی در آب و روغن حل می‌شود. قسمت اعظم آن در بدن به تری کلرو اتانول تبدیل شده و برای پوست و غشاهای مخاطی شدیدا محرک می‌باشد.
● اثر روی اعضای مختلف بدن حیوان:
▪ دستگاه تنفس:
مصرف دارو در حد خواب آور تعداد تنفس و حجم جاری را کاهش می‌دهد. مقدار مصرفی برای ایجاد بیهوشی با تضعیف مرکزتنفس باعث تضعیف محسوس تنفس می‌شود.
▪ دستگاه قلب و عروق:
مقدار مصرفی برای ایجاد بیهوشی موجب تضعیف عضله قلب و کاهش قدرت انقباضی قلب می‌گردد. این دارو با تقویت فعالیت عصب واگ باعث برادی‌کاردی، افزایش فواصل P-R ، ایست سینوسی، بلاک دهلیزی بطنی می‌گردد.
در اسب بعد از بیهوشی با داروی کلرال دهیدراته، آریتمی‌های فوق بطنی و فیبریلاسیون زودگذر دهلیزی دیده می‌شود.
▪ دستگاه گوارش:
به دلیل اثرات پاراسمپاتومیمتیک، ترشحات و حرکات دستگاه گوارش افزایش یافته و به دنبال بیهوشی در حیوان اسهال دیده می‌شود. اگر این دارو به صورت خوراکی مصرف شود عوارضی نظیر تهوع، استفراغ و ترشح بزاغ را به دنبال خواهد داشت.
● جذب و دفع و موارد استفاده بالینی دارو:
از راه داخل وریدی، خوراکی، مقعدی و یا داخل صفاقی قابل مصرف می‌باشد و در صورتی که این دارو در اطراف عروق و یا عضلات تزریق شود بسیار تحریک کننده خواهد بود. مقدار کمی از این دارو بدون تغییر از طریق ادرار دفع و به مقدار زیاد به تری کلرو اتانول که قدرت خواب‌آوری کمتری دارد تبدیل می‌شود. سپس با اسید گلوکورونیک به صورت کون‍‍&#۶۴۳۹۵;وگه درآمده و از راه ادرار دفع می‌شود.
بازگشت از بیهوشی در هنگام مصرف کلرال دهیدراته اغلب طولانی بوده که به علت اثرات باقیمانده دارو می‌باشد.
کلرال دهیدراته اغلب به عنوان آرام‌بخش و بیهوش کننده در اعمال جراحی اسب و گاو مورد استفاده قرار می‌گیرد و مقدار مصرف این دارو برای بیهوشی متغیر است. از طرف دیگر این دارو معمولا به صورت ترکیب با پنتوباربیتال و سولفات منیزیم جهت اعمال جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۱) مقدار دارو به عنوان آرامبخش: ۲/۲ – ۶/۶ گرم به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم وزن حیوان.
۲) مقدار دارو برای بیهوشی: ۲/۱۳ – ۲۲ گرم به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم وزن حیوان.

سید مهدی موسوی
منابع:
۱- equine anesthesia monitoring and emergency therapy
William W. muiv a johon A. E Hubbell – ۱۹۹۱.
۲- بیهوشی در دامپزشکی – ترجمه دکتر علی رضایی، دکتر افشین حاجی زاده- نوربخش ۱۳۷۷
۳- هوشبری در دامهای بزرگ- ترجمه دکتر ایرج نوروزیان و همکاران- جهاد دانشگاهی تهران
۴- جراحی اسب- دکتر پرویز حکمتی و دکتر مصطفی دارستانی- نوربخش ۱۳۸۰
۵- مبانی بیهوشی در حیوانات کوچک- دکتر محمد رضا صدیقی- دانشگاه فردوسی مشهد ۱۳۷۸
۶- روشهای استفاده از بیهوشی استنشاقی در اسب- رامین قبادی- پایا‌نامه دکتری دامپزشکی- دانشگاه آزاد واحد کرج- سال تحصیلی ۷۷ - ۷۸ .