آشنایی با نحوه پیدایش رشته کوه هیمالیا

هیمالیا یكی از عجیب ترین نقاط جغرافیایی كره زمین به شمار می رود. در نگاهی كلی تر حتی می توان گفت خود كره زمین هم جرمی عجیب در كهكشان راه شیری به شمار می رود. گهگاه می گوییم كه مریخ سیاره عجیبی ست، چگونه ممكن است مشتری گازی باشد؟ چگونه است كه پلوتو در یك مدار بیضی شكل حركت می كند؟ و...، اما مسئله این است كه عجیب ماییم. این ما هستیم كه حجم بیشتر اتمسفرمان اكسیژن و نیتروژن است، زمین است كه در آن حیات وجود دارد و... پس در این كره عجیب، وجود مناطق عجیب چندان نامعقول نیست.در این نوشته با نحوه پیدایش رشته كوه هیمالیا و یكی از نمادهای جاودانه آن قله كی ۲- آشنا خواهیم شد.
آشنایی با نحوه پیدایش رشته كوه هیمالیا
بیش از ۲۵۰ میلیون سال پیش، هند، آفریقا، استرالیا و آمریكای جنوبی همگی به هم متصل بودند كه در جغرافیا به آن قاره پانگئا می گویند. طی چند میلیون سال بعد، این قاره بزرگ جنوبی شروع به تكه تكه شدن كرد و به قاره هایی كه ما امروزه می شناسیم، تقسیم شد. در همین رابطه، نظریه ای علمی ست كه می گوید قاره جنوبگان در روزگاری كه خشكی های زمین متحد بوده اند، به فلات ایران چسبیده بوده و بعدها از آن جدا شده است.این تغییرات زمین شناختی، سرآغاز پیدایش و شكل گیری بزرگترین و بلندترین رشته كوه های جهان یعنی هیمالیا به شمار می رود. در این بین اورست به عنوان بلندترین منطقه جغرافیایی جهان، محصول حركت هند به سمت شمال؛ یعنی به طرف قاره اوراسیاست. هند با سرعت ۱۵ سانتی متر در سال در جهت شمال به سمت اقیانوسی به نام تتیس كه روی پانگئا گسترده شده بود، حركت می كرد. بد نیست بدانید دریای مازندران تنها بازمانده قابل ذكر همین اقیانوس عظیم باستانی ست. علاوه بر دریای مازندران، امروزه صخره های دریایی و آتشفشان هایی كه لبه و حدود آن اقیانوس را تعریف می كردند، دیگر بازمانده های تتیس هستند.
مكانیك پیدایش كوه ها
برای اینكه با پیامدهای به هم پیوستگی هند و آسیا آشنا شویم، ابتدا باید با سطوح زمین آشنا شویم. به صورت كلی قاره ها در زمین توسط صفحات تكتونیك (صفحاتی كه باعث حركات قاره ها می شوند) حركت داده می شوند. در حال حاضر ۷ صفحه بزرگ در زمین وجود دارند كه مسئولیت اصلی حركت دادن قاره ها را برعهده دارند، علاوه بر آنها، چندین صفحه كوچكتر هم وجود دارند كه در مقیاس كوچكتر باعث جابه جایی خشكی ها می شوند. این احتمال وجود دارد كه در گذشته صفحات بیشتری هم همین كار را انجام می داده اند. در حال حاضر این صفحه ها با سرعت یك تا ۲۰ سانتی متر قاره ها را به هم نزدیك یا از هم دور می كنند. حركت این صفحه ها هم از گرمای بسیار زیاد در عمق زمین ناشی می شود كه نیروی اثر هم رفتی قدرت زیادی را برای آنها مهیا می كند. هم رفتی، پروسه ای فیزیكی در مایعات و گازهاست كه طی آن بر اثر گرما، مایع یا گاز سبك تر به خاطر چگالی بیشتر یا به اصطلاح سنگین تر بودن به پایین (نزدیك سطح) می آید و جریان گرم تر به خاطر چگالی كمتر جای جریان سردتر را می گیرد. این پروسه اگر در مقیاس بسیار بزرگی باشد (همانند هم رفتی درون زمین) می تواند انرژی بسیار زیادی تولید كند.
صفحات قاره ای
قاره ها به تعبیری رشته عظیمی از صخره ها هستند كه روی صفحات تكتونیك قرار دارند. جغرافی دانان می گویند قاره ها كف زمین (اشاره آنها به كفی ست كه بر بالاترین سطح مایعات قرار می گیرد و از آنجا كه قاره ها هم در بالاترین سطح زمین قرار دارند، به كف تشبیه می شوند) هستند كه از مواد معدنی سبك كه به مركز چگال زمین نفوذ نمی كنند، تشكیل شده اند.حداقل برای ۸۰ میلیون سال، صفحه اقیانوسی هند نزدیك شدن به صفحات جنوبی آسیا كه تبت را هم شامل می شود، ادامه داده است. جریان اقیانوسی شمال هند طی این عمل همانند یك لنگر بسیار بزرگ عمل كرد و یكباره به درون مركز زمین سرازیر شد. این جریان پرقدرت، صفحه قاره ای هند را هم به دنبال خود به سمت شمال و تبت كشید.
به هم پیوستن صفحات جریان اقیانوسی كه به درون زمین سرازیر شده بود، باعث به وجود آمدن آتشفشان های زیادی در جنوب تبت شد. پس از این جریانات زمین شناختی در ۲۵ میلیون سال پیش، دیگر حركت سریع صفحه قاره ای هند كاملا متوقف شده بود. پس آن صفحه قاره ای هند به جای اینكه به سمت پایین كشیده شود، بر اثر جریانات عظیم آتشفشانی رو به بالا حركت كرد و باعث به وجود آمدن رشته كوه های عظیمی شد؛ رشته كوه هایی كه ما امروزه به نام هیمالیا می شناسیم.۱۰ میلیون سال پیش دو قاره درجهت مستقیم و عكس به هم نزدیك می شدند و قاره هند به دلیل وجود ساختارهای كوارتزی سبك در آن، دیگر نمی توانست در امتداد صفحه هند به درون زمین سرازیر شود.این زمان احتمالا موقعی ست كه زنجیره عظیم لنگری شكسته شده و صفحه هند كاملا به درون مركز زمین فرو رفته است.دانسته های علمی ما در مورد نحوه فعالیت قاره هند پس از این مرحله بسیار كم است، با این حال می دانیم كه طی مكانیزمی كه برای ما ناشناخته است، قاره هند شروع به حركت به سمت بالا كرد و همانند اهرمی به تبت رو به بالا فشار وارد كرد. در عین حال تبت هم همانند سدی باعث حركت هیمالیا رو به شمال می شد، در نتیجه هیمالیا چاره ای جز حركت رو به بالا نداشت، وگرنه بر اثر فشارهای وارده خرد می شد.
در حال حاضر، صفحه تبت به صورت آزادانه ای زیر قله ها و اكثر مناطق تبت حركت می كند.
آینده تبت
در ۵ تا ۱۰ میلیون سال آینده، صفحات زیرین تبت و هیمالیا (صفحه هند) با همین سرعت فعلی به حركت ادامه خواهد داد، به همین خاطر تخمین اینكه این منطقه جغرافیایی ۵ تا ۱۰ میلیون سال دیگر چگونه خواهد بود، چندان گنگ و نامفهوم نیست. در ۱۰ میلیون سال دیگر، هند ۱۸۰ كیلومتر دیگر در تبت پیشروی خواهد كرد. این میزان، تقریبا به اندازه پهنای نپال است. از آنجا كه حدود جغرافیایی نپال روی قله های صفحه هند قرار دارد، این منطقه در ۱۰ میلیون سال دیگر تماما از بین خواهد رفت، با این حال رشته كوه های هیمالیا از بین نخواهند رفت.پس از این مدت هرچند قله های هیمالیا از بین نخواهند رفت، اما پراكندگی آنها متفاوت خواهد بود. قلل مرتفع در شمال منطقه قرار خواهند گرفت و قلل كوچكتر در سمت جنوب متمركز خواهند شد، اما پهنای هیمالیا به همین میزان فعلی باقی خواهد ماند.
كی ۲
كی ۲ پس از اورست بلندترین قله جهان به شمار می رود، اما در میان كوهنوردان سخت ترین كوهی ست كه می توان از آن صعود كرد. این كوه را می توان اسوه سختی و استقامت در دنیا دانست. كی۲ مابین چین و منطقه جامو و كشمیر پاكستان قرار دارد. اسم آن از آنجا كی ۲ انتخاب شده است كه دومین قله سلسله كوه های كاراكروم در غرب هیمالیاست. در غرب این قله بیشتر به نام گودوین آستن شناخته می شود. هنری هاورشام گودوین- آستن سرباز و توپوگرافی انگلیسی بود كه در سال ۱۸۶۱ به عنوان دومین انسان اروپایی برای نقشه برداری به منطقه هیمالیای غربی سفر كرد. پس از آنكه گودوین آستن این قله را فتح كرد، نام او روی آن جاودانه ماند. به جز این دو نام، كی ۲ اسامی دیگری هم همانند چوگوری، لامبا پاهار، داسپانگ و كچو دارد.ارتفاع كی ۲ به ۲۸۲۵۰ فوت (۸۶۱۱ متر) می رسد و پس از اورست، دومین قله بلند جهان به شمار می رود.
حدود جغرافیایی
هیمالیا رشته كوهی بسیار بزرگ است كه تماما در آسیا قرار دارد. این منطقه بلندترین محدوده جغرافیایی زمین است . برای مقایسه ارتفاع زیاد هیمالیا بد نیست، بدانید قله آكونكاگوا در رشته كوه های آند در آمریكای جنوبی كه بلندترین قله زمین بیرون از هیمالیا به شمار می رود، ۶۹۶۰ متر ارتفاع دارد. در صورتی كه در هیمالیا حداقل ۳۰ قله با ارتفاع بالای ۷۶۲۰ متر قرار دارد. هیمالیا در زبان سانسكریت به معنای خانه برف است. هیمالیا در ۵ كشور پاكستان، هند، نپال، چین و بوتان گسترده شده و سه تا از بزرگترین رودخانه های جهان از آن سرچشمه می گیرند. این رودخانه ها هندو، گنگ - بهاماپوترا و یانگ تسه هستند. تخمین زده می شود حدود ۷۵۰ میلیون نفر در اطراف حوضه های آبریز رودخانه های هیمالیا زندگی كنند.

منبع : روزنامه همشهری