مقدمه‌ای بر نانوپزشکی و فنون مقیاس نانو

هنر وابسته به ابزار
به جز پیشرفت‌هایی كه در قرن اخیر در علم پزشكی مدرن صورت گرفته است پزشكی جدیدتری ظهور كرده است كه بیش از اینكه یك علم باشد یك هنر وابسته به ابزار است. در پنجاه سال اخیر، دانش پزشكی بررسی بیماری‌ها را در ابعاد مولكولی به پیش برده است. از دیدگاه مولكولی، پزشكی مدرن هنوز در ابتدای راه خود قرار دارد. مثلاً امروزه از داروهایی استفاده می كنیم كه شامل ساختار محدودی از مولكول‌ها هستند. این مولكول‌ها برای درمان یك بیماری خاص به كار می روند. به كمك نانوپزشكی، محصولات دارویی می‌توانند مثل ماشین‌های هوشمند برنامه ریزی شوند. آنها به حسگرهایی مجهزند كه می‌توانند قدرت تصمیم گیری و تأثیرپذیری از محیط را برای ماشین فراهم كنند. این ماشین‌ها می‌توانند جلوی عوارض جانبی و واكنش‌های حساسیت زا را بگیرند. داروهای جدید خود را با بدن سازگار می‌كنند و تنها با رسیدن به مقصد نهایی عمل اختصاصی خود را (كه در واقع همان درمان است) انجام می‌دهند. آنها می‌توانند قبل از فعال شدن دارو از آزاد شدن مقدار بیشتر از حد آن جلوگیری كنند و مانع بروز مسمومیت شوند.
● نانوپزشكی چیست:
درمان و پیشگیری بیماری‌ها از قابلیت‌های خوب فناوری نانو به شمار می‌رود. این فناوری با استفاده از نانوابزارها و نانوساختارهای مهندسی شده، اعمال ساخت، كنترل، دیدن و ترمیم سیستم زیستی انسان در مقیاس مولكولی را انجام می‌دهد. ابزارهای بسیار ابتدایی نانوپزشكی می‌توانند برای شناسایی بیماری و توزیع دارو و همچنین توزیع هورمون در بیماری‌های مزمن و نقص‌های سیستم بدن به كار روند. ابزارهای بسیار پیشرفته‌تر شامل نانوروبات‌ها هستند كه به عنوان جراحان كوچك داخل بدن عمل می‌كنند (نانوروبات‌ها، روبات‌هایی هستند كه اندازه آنها در حد نانومتر است).
▪ توانمندی‌های نانوپزشكی:
دانشمندان معتقدند با پیشرفت‌هایی كه در مهندسی ژنتیك، فناوری نانو و پزشكی ایجاد شده و درك عمیقی كه از اعمال سلولی حاصل شده است، می‌توان ماشین‌های میكروسكوپی نیرومند و متخصص را برای مبارزه با بیماری‌ها طراحی كرد و توسط آنها در ابعاد سلولی به تعمیرات فیزیولوژیكی پرداخت.
▪ جراحان كوچك داخل بدن:
نانوروبات‌ها كه به جراحان كوچك داخل بدن معروفند می‌توانند با ورود به داخل سلول‌ها ساختار آسیب دیده آنها را تغییر دهند و در صدد تعمیر آنها برآیند. آنها قادرند خود را تكثیر كنند یا نواقص ژنتیكی را با جابه جا كردن یا دستكاری مولكول‌های DNA برطرف سازند (DNA ماده اصلی سازنده موجودات زنده و وارث ژنتیكی موجود زنده شناخته می‌شود).
▪ كنترل رگ‌های بدن با نانوروبات‌های هوشمند:
در تشخیص بیماری‌ها نمی‌توان به نتایج آزمون‌های آزمایشگاهی و تاریخچه بیماری متكی بود. اما با جا دادن نقشه ژنتیكی انواع عوامل بیماری زا در بانك اطلاعاتی نانوروبات، می‌توان حملات باكتریایی را نابود كرد. بدین ترتیب، با انجام عملیات ترمیمی قابل برنامه ریزی برای اصلاح بیماری‌های سلولی ناشی از افزایش سن، جلوگیری از پیری و درمان آن به یك واقعیت علمی تبدیل می‌شود. محققان قادرند با حركت دادن مولكول‌ها، موتورهایی در ابعاد نانو بسازند. اولین شركت تخصصی نانوتكنولوژی، شركت Zyvex (http://www.zyvex.com/nano) است كه در سال ۱۹۹۷ با هدف ساخت ابزارهای كلیدی ایجاد فناوری نانومولكولی آغاز به كاركرد. محصولات این شركت با تلاش گسترده گروه‌های مختلف تا ده سال آینده قابل استفاده خواهد شد؛ اگرچه ممكن است این پیشرفت بعد از تجاری شدن نانوروبات‌های پزشكی صورت بگیرد.
▪ مثال‌هایی از كاربرد نوفناوری در پزشكی:
۱- هدف‌گیری و ارسال دارو به نقاط غیر قابل دسترس بدن با تجهیزات نانومتری دارورسانی به سلول‌ها.
۲- تولید بافت‌های مصنوعی سازگار با بدن.
۳- تولید سیستم‌های هوشمند برای شناسایی بیماری‌های در حال ایجاد در بدن.
▪ تصاویر خیالی از نانوروبات‌های هوشمند:
۴- درمان برخی از بیماری‌های صعب العلاج مانند سرطان، ایدز و هپاتیت.
۵- مراقبت بهداشتی بهتر با استفاده از تجهیزات نانومتری در داخل بدن.
▪ آینده اندیشی در مورد نانوپزشكی:
مطمئناً رشته نانوپزشكی برای توسعه به چندین دهه زمان نیاز دارد. شاید پیش از اینكه ما به تخیلمان اجازه دهیم تا آزادانه در مورد قول‌های داده شده توسط نانوپزشكی خیال پردازی كند، بهتر است توانایی‌هایی را در نظر بگیریم كه حقیقتاً قابل اجرا هستند. وقتی به نحوه حل مسائل مختلف توجه كنیم، متوجه می‌شویم بسیاری از مسائلی كه امروزه دشوار به نظر می‌آیند به راحتی حل خواهند شد. چه بسا مسائلی كه ساده‌تر جلوه می‌كنند، اما سخت‌تر از حد انتظار ظهور می‌یابند. زمانی فلج اطفال یك بیماری واگیر و علاج‌ناپذیر محسوب می‌شد اما امروزه به سادگی قابل پیشگیری است. زمانی سیفیلیس انسان را تا حد دیوانگی و مرگ پیش می‌برد و اكنون با یك تزریق، خوب می‌شود و به نظر می‌رسد در آینده، قصه نانوفناوری در پزشكی، به قصه توسعه كنترل جراحی در ابعاد مولكولی تبدیل شود.

منبع : روزنامه شرق