مهارت‌های زندگی

مهارت‌های زندگی، مهارت‌هایی هستند که با به کاربردن آنها می‌توان زندگی موفقی داشت.
تعریفی که سازمان جهانی بهداشت از مهارت‌های زندگی در سال ۱۹۹۴ ارائه، کرده است، <توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه‌ای که فرد بتواند با چالش‌ها و ضروریات زندگی روزمره کنار بیاید> است. ‌براساس تعریف یونیسف در سال < ۱۹۹۹ یک رویکرد مبتنی بر تغییر رفتار با شکل دهی رفتار که برقراری میان سه حوزه را مدنظر قرار می‌دهد.
این سه حوزه عبارتند از: دانش، نگرش و مهارت‌ها. براین اساس، اگر در توانمندسازی افراد جامعه، بحث دانش، نگرش و مهارت به صورت تلفیقی مورد توجه قرار نگیرد، نتیجه مورد انتظار یعنی کاهش رفتارهای پرخطر به دست نمی‌آید.
‌به طور کلی، مهارت‌های زندگی عبارتند از: توانایی‌هایی که منجر به ارتقای بهداشت روانی افراد جامعه، غنای روابط انسانی و افزایش سلامت در سطح جامعه می‌شوند.
مهارت‌های زندگی، هم به صورت یک راهکار ارتقای سلامت روانی و هم به صورت ابزاری در پیشگیری از آسیب‌های روانی - اجتماعی جامعه نظیر اعتیاد، خشونت‌های خانگی و اجتماعی، آزار کودکان، خودکشی، ایدز و موارد مشابه قابل استفاده است.
به طور کلی مهارت‌های زندگی، ابزاری قوی در دست متولیان بهداشت روانی جامعه برای توانمندسازی جوانان در ابعاد روانی - اجتماعی است. این مهارت‌ها به افراد کمک می‌کنند تا مثبت عمل کرده، خود و جامعه شان را از آسیب‌های روانی - اجتماعی حفظ کرده و سطح بهداشت روانی خویش و جامعه را ارتقاء بخشند.
ده مهارت اصلی زندگی که از سوی یونیسف و یونسکو اعلام شده‌اند، عبارتند از: ‌
۱) مهارت در تصمیم‌گیری: در این مهارت، افراد می‌آموزند که تصمیم‌گیری چیست و چه اهمیتی دارد. این توانایی به فرد کمک می‌کند تا به نحو موثری در مورد مسائل، تصمیم‌گیری کند.
رابطه میان تصمیم‌گیری و سایر مهارت‌های زندگی سبب بالاتر رفتن بهداشت روانی خواهد شد.
با تصمیم‌گیری فعالانه بر مبنای آگاهی از حقایق کارهایی که می‌توان انجام داد، ارزیابی دقیق موقعیت‌ها، تعیین اهداف واقع بینانه و برنامه‌ریزی و پذیرش مسئولیت اعمال خود و در نهایت آمادگی برای تغییر دادن تصمیم ما برای انطباق با موقعیت‌های جدید می‌توان گفت راه درستی را انتخاب کرده‌ایم. ‌
۲) مهارت حل مسئله: این توانایی، فرد را قادر می‌سازد تا به طور موثری، مسائل زندگی خود را حل کند. با شناسایی و بررسی راه‌حل‌های موجود و انتخاب راه حل مناسب، می‌توان بر استرس‌های روانی که سبب فشارهای جسمانی می‌شود، غلبه کرد. می‌‌توان با تشخیص مشکلات و ارزیابی دقیق آنها، درخواست کمک، مصالحه برای حل تعارض، آشنایی با مراکزی برای حل مشکلات و تشخیص راه‌حل‌های مشترک برای جامعه، مسائل را به راحتی حل کرد. ‌
۳) مهارت تفکر خلاق: این نوع تفکر، یک مهارت سازنده برای رسیدن به دیگر مهارت‌های مرتبط به سبک تجزیه و تحلیل و یا بهتر بگوییم سبک اندیشیدن است. ‌
این مهارت‌، فرد را قادر می‌سازد تا از تجربه‌های متعارف و معمولی خویش فراتر رود و راه‌حل‌هایی را خلق کند که خاص خودش است و حتی زمانی که مشکلی وجود ندارد و نیاز به تصمیم‌گیری خاصی نیست با انعطاف بیشتری به زندگی روزمره خود بپردازد؛ تفکر مثبت، تشخیص حق انتخاب‌های دیگر و همچنین تشخیص راه‌حل‌های جدید برای مشکلات از عوامل تفکر خلاق است. ‌
۴) مهارت تفکر نقاد: تفکر انتقادی، توانایی تحلیل عینی اطلاعات و تجارب است. می‌توان با درک تاثیرات اجتماعی و فرهنگی، آگاهی از نابرابری، پیشداوری‌ها و بی‌عدالتی‌ها، آگاهی به این مسئله که دیگران همیشه درست نمی گویند و آگاهی از نقش یک شهروند مسئول به این مهارت دست یافت. ‌
۵) توانایی برقراری ارتباط موثر: این مهارت به معنای ابراز احساسات، نیازها و نقطه نظرهای فردی به صورت کلامی و غیرکلامی است و به فرد کمک می‌کند خود را در جامعه بیان کند، عقاید و نقطه نظرات خود را اعلام کند و در موارد ضروری از دیگران کمک و راهنمایی بخواهد.
در اینجا ذکر این مورد ضروری است که، مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران (در مواقع ضروری) از عوامل مهم یک رابطه سالم است، پس با ارتباط کلامی و غیر کلامی موثر، ابراز وجود، مذاکره، امتناع، غلبه بر خجالت و گوش دادن به دیگران می‌توان ارتباط موثری را برقرار کرد. ‌
۶) مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی: مهارتی است برای تعامل مثبت با افراد جامعه که یکی از این موارد، توانایی ایجاد رابطه دوستانه است که در سلامت روانی و اجتماعی بسیار موثر است، نمونه بارز آن در روابط اعضای خانواده در زندگی روزمره است.
از جمله عوامل ایجاد روابط بین فردی، همکاری و مشارکت، اعتماد به گروه، تشخیص مرزهای بین فردی مناسب، دوستیابی و شروع و خاتمه ارتباط است. ‌
۷) مهارت خودآگاهی: این مهارت، توانایی و ظرفیت فرد در شناخت خود، خواسته‌ها، نیازها و احساسات خویش است.
رشد خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا موقعیت‌های فشارآور برخود را به خوبی درک کند و این که، آیا تحت استرس قرار دارد یا خیر. آگاهی از نقاط ضعف و قوت تصویر خود واقع بینانه، آگاهی از حقوق و مسئولیت‌ها، توضیح ارزش‌ها و انگیزه برای شناخت از جمله اجزای این مهارت است. ‌
۸) مهارت همدلی کردن: همدلی کردن یعنی فراگیری نحوه درک اساسات دیگران. یعنی فرد بتواند زندگی دیگران را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد، درک کند. همدلی به فرد کمک می‌کند تا بتواند انسان‌های دیگر را حتی در شرایط متفاوت بپذیرد و به آنها احترام بگذارد، همدلی باعث بهبود روابط اجتماعی می‌شود و به ایجاد رفتارهای حمایت کننده، نسبت به انسان‌های دیگر منجر می‌شود. از جمله اجزای همدلی کردن احترام قائل شدن برای دیگران است. ‌
۹) مهارت مقابله با هیجان: این مهارت به شناخت هیجان‌ها و تاثیر آن بر رفتار و نحوه اداره آنها می‌پردازد. شناخت هیجان‌های خود و دیگران، نحوه تاثیر آنها بر رفتار و این که بتوان واکنش مناسب به آنها نشان داد.
اگر با حالات هیجانی از جمله غم، خشم و یا اضطراب برخورد، صحیح نشود، می‌تواند تاثیرات منفی بر سلامت جسم و روانمان داشته باشد و پیامدهای منفی به دنبال خواهد داشت.
۱۰) مهارت‌ مقابله با استرس: شناخت استرس‌های مختلف زندگی و تاثیر آن بر فرد است. با شناخت استرس‌ها، فرد قادر خواهد بود تا با اعمال و موضع‌گیری‌های خود، فشارهای ناشی از آن را کاهش دهد.

سیمین خداوردی‌، کارشناس روابط عمومی وزارت بهداشت ‌

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران