تاریخ مختصر علم

● قوانین، نظریه های علمی و چیزهای دیگر
▪ سورندرا وارما
▪ ترجمه؛ محمدرضا توکلی صابری
▪ انتشارات مازیار (۱۳۸۷)
▪ ۲۲۲ صفحه
چرا شب ها تاریک است؟ این پرسشی آسان است که به نظر می رسد پاسخ آسانی هم داشته باشد، چون شب ها خورشید در طرف دیگر زمین قرار دارد و به این سمت کره زمین نمی تابد. این پاسخ ساده و سرراست است و می تواند کسانی را که به دنبال پاسخ های ساده هستند، قانع کند، اما صحیح ترین و کامل ترین پاسخ نیست. اما اولبرس نظر دیگری داشت. از نظر وی اگر بی نهایت ستاره به طور یکسان در فضا پخش شده باشد، شب ها نیز آسمان روشن بود. در عین حال وی معتقد بود تاریکی آسمان در شب ها به علت جذب نور در فضای بین ستاره یی است.
اما وی اشتباه می کرد. فضای بین ستاره یی چندان در جذب نور و تاریکی شب ها تاثیر ندارد. پرسش اولبرس تا سال ۱۹۲۵ همچنان به صورت پارادوکس باقی بود تا آنکه ستاره شناسان پی بردند کهکشان ها از ما دور می شوند و شدت نوری که از آنها دور می شود و شدت نوری که از آنها دریافت می کنیم، کاهش می یابد. به علاوه این نور کمی به سمت انتهای سرخ طیف نور تغییر مکان می دهد. انرژی نور سرخ نسبت به نور آبی کمتر است. این دو اثر باعث می شود نوری که از کهکشان های دوردست دریافت می کنیم، به نحو چشمگیری کاهش یابد و فقط ستارگان نزدیک می مانند که آنها را به شکل نقطه های نورانی در آسمان تاریک می بینیم. در هر حال در یک عالم نامحدود و ساکن که به طور یکسان از ستارگان پر شده است، خط دید ما همیشه (به هر سمتی که نگاه کنیم) به یک ستاره ختم می شود و در آن صورت تمامی آسمان باید روشن باشد. اما اکنون که آسمان شب هنگام روشن نیست می توان نتیجه گرفت جهان در حال انبساط است. این یکی از همان پرسش هایی است که به باور دانشمندان بشر می توانست با تفکر صحیح در مورد آن، به آگاهی های درست در مورد طبیعت دست یافت، اما متاسفانه پاسخ صحیح تا زمان ساخت ابزارهای کافی (در این مورد تلسکوپ) به تعویق افتاد.
پرسش هایی از این دست بسیار است که ذهن ما را مشغول کرده است، یا کودکان از ما می پرسند و ما پاسخ صحیح و کاملی از آن نداریم. مجموعه یی از پاسخ این گونه پرسش ها در کتابی با عنوان «قوانین، نظریه های علمی و چیزهای دیگر» گردآوری شده است و به زبانی ساده به تفسیر و تشریح قانون ها، نظریه ها و اصول علمی پرداخته است. به طور معمول هر صفحه از این کتاب به یک نظریه یا قانون اختصاص دارد که دارای بخش های گوناگونی است؛ نام شناخته شده ایده علمی، نام کاشف (یا کاشفان)، سال تولد و مرگ، سال کشف و کشوری که در آن کشف صورت گرفته است، شرح ایده به طور مختصر، توضیح ایده یا نمایش ریاضی آن و در موارد لازم اهمیت ایده، اطلاعات مفید و جالب در مورد ایده، کاشف، تاثیر یا کاربردهای آن.
از مهم ترین ویژگی های این کتاب آن است که شامل ۱۷۵ قانون اصل نظریه، فرضیه، قاعده اصل موضوع، قضیه، آزمایش مدل، سیستم، پارادوکس، معادله، ثابت و ایده های دیگر در همه زمینه های علم مانند فیزیک (قانون اسنل، قانون کولون، صفر مطلق و...)، شیمی(قانون بقای جرم، نظریه اتمی دالتون، قانون آووگادرو و...)، زیست شناسی(نظریه انعکاس شرطی پاولف، نظریه تکامل و...)، پزشکی (آزمایش شیره معده بومون، مفهوم گروه های خونی و...) و ریاضی(قانون گاوس، نظریه گالوا، قضیه فیثاغورث و...) است. یکی دیگر از مهم ترین ویژگی های کتاب آن است که عنوان های موضوعی کتاب برحسب زمان تنظیم شده است و به این ترتیب خواننده می تواند به سیر تدریجی تکامل و پیشرفت علوم پی ببرد، به عبارتی این کتاب تاریخ مختصر علم است. هر چند این کتاب خلاصه یی از مهم ترین اکتشاف های دانشمندان غربی طی ۲۵ سده گذشته است، اما مترجم کوشیده است هر جا که امکان دارد، دیدگاه ها و دستاوردهای دانشمندان ایرانی و مسلمان را نیز به طور مختصر و مفید در پی نوشت بیفزاید.
در عین حال از آنجا که ممکن است برخی تعاریف دقیق نظریه، فرضیه، قانون علمی، قاعده، اصل موضوع، قضیه و... را ندانند؛ در انتهای کتاب مقاله کوتاهی با عنوان روش علمی آمده است و طی آن مراحل گوناگون روش علمی(از مشاهده و جست وجوی داده ها تا ارائه قانون علمی و استفاده از آن برای پیش بینی رفتار طبیعت) تشریح شده است.
بنابراین اگر خواستید بدانید نظریه نسبیت عام چیست، قضیه فیثاغورث چه می گوید، سیاهچاله چه ویژگی هایی دارد، اینترنت را چه کسی ابداع کرد و... این کتاب کوچک، همچون دانشمندی شما را از پاسخ صحیح آگاه می کند.

منبع : روزنامه اعتماد