ارتودنسی پیشگیری در کودکان

در هر قوس فكی كودك ۲۴ تا ۳۰ماهه، ده دندان كوچك دیده می شود. چهار دندان پیش، دو دندان نیش، دو آسیای كوچك و دو آسیای بزرگ. این دندان ها در قدام فك به طور طبیعی كمی با فاصله از هم قرار گرفته اند. این فاصله ها برای جاگیر شدن دندان های دائمی بعدی كودك كه دارای عرض بیشتری هستند، تعبیه شده اند؛ و در صورتی كه كودكی دارای این فضاها در قدام فك خود نباشد بعداً به علت كمبود فضا به ارتودنسی نیاز پیدا می كند. دندان های آسیای كودك نیز مثل آسیای دائمی دارای شیارها و حفره هایی در سطح خود هستند كه این دندان ها را مستعد پوسیدگی می كنند. پس كودك باید علاوه بر معاینات دوره ای دندانپزشكی، با كمك والدینش از بهداشت خوبی نیز برخوردار باشد. با این وجود گاهی به هر دلیل، مراقبت های لازم چه در مورد تغذیه و چه بهداشت رعایت نمی شود و كودك با دندان پوسیده كه گاهی هم درد دارد به پزشك مراجعه می كند. اكثراً با وجود تلاش هایی كه دندانپزشك برای متقاعد كردن والدین مبنی بر حفظ و نگهداری دندان شیری می كند، به علت اصرار كردن آنها دندان بی گناه كشیده می شود. اكنون منبع درد و عفونت از دهان خارج شده و والدین خوشحال از تصمیم صحیح اتخاذ شده، شاهد طبیعی شدن شرایط كودك پس از یكی دو روز هستند؛ غافل از ناراحتی های روانی كه پس از انجام یك پروسه درمانی تهاجمی (كشیدن دندان جزء درمان های تهاجمی در دندانپزشكی كودكان طبقه بندی می شود و آخرین راه درمانی برای آنها در نظر گرفته شده است) كودكشان متحمل شده است. چون حتی با وجود مهارت دندانپزشك و كنترل رفتاری كامل وی حین تزریق محلول بی حسی به طوری كه كودك سرنگ را ندیده و یا حتی احساس درد نكرده باشد، به خاطر فشار های متناوب و شدیدی كه برای كشیدن یك دندان ریشه دار كه محكم در فك قرار گرفته (ریشه دندان شیری كه موعد افتادنش رسیده به طور فیزیولوژیك تحلیل رفته و دندان لق می شود) به كودك وارد كرده، او به شدت دچار ترس و اضطراب است و این ترس ناشی از دندانپزشكی او را به یك كودك غیر همكار تبدیل می كند؛ علاوه بر این غذا خوردن كودك در سمتی از قوس كه دندانش كشیده شده مختل می شود و در صورتی كه تعداد دندان های كشیده شده بیش از یكی در بیش از یك طرف قوس باشد، كودك تا حدی دچار سوءتغذیه نیز می گردد. زود كشیدن دندان شیری همچنین باعث روئیدن دندان دائمی زیرین دیرتر از زمان طبیعی خود می شود. حتی این تاخیر در رویش می تواند ۳ تا ۴ سال باشد و علت آن سخت شدن لثه و استخوان فضای دندان كشیده شده به دلیل صدمات فیزیكی و حرارتی و تحریكاتی كه به طور مداوم به آن ناحیه از قوس فكی به علت خالی ماندن بیشتر وارد می شود، ذكر شده است. گاه نیز به علت بسته شدن فضای دندان كشیده شده توسط دندان های مجاور، جوانه دندان دائمی اجباراً از مسیر خود منحرف می شود و نابجا رویش می كند. حتی احتمال محبوس شدن جوانه دندان دائمی وجود دارد به طوری كه هرگز این دندان نمی روید و به صورت نهفته در فك باقی مانده و گاه به ریشه های دندان های فوقانی آسیب می رساند. گاهی نیز به صورت مادرزادی و یا به علت بیماری های جنینی یا ارثی، كودك جوانه بعضی از دندان های دائمی را ندارد، پس جایگزینی برای دندان شیری وجود ندارد، ولی در صورت مراقبت های لازم می توان حتی تا سنین بزرگسالی دندان شیری را نگه داشت و از آن استفاده كرد، زیرا جوانه فعال زیرینی وجود ندارد تا ریشه این دندان شیری را تحلیل برده و آن را مستعد افتادن كند. یكی دیگر از مسائلی كه به دلیل كشیدن دندان شیری ایجاد می شود و امروزه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، مسئله اختلال در زیبایی به علت به هم ریختگی یا شلوغی (Crowding) دندان های دائمی به دلیل كمبود فضا است كه بیمار را نیازمند درمان ارتودنسی می كند. با كشیده شدن دندان، فضایی خالی در قوس فكی بیمار ایجاد می شود كه یك یا دو سمتش دندان وجود دارد. دندان های طرفین تدریجاً به سمت فضای خالی متمایل شده و از محور طبیعی خود خارج می شوند و فضای دندان دائمی را كه بعداً خواهد رویید پر می كنند، و این دندان ناچاراً بیرون تر یا داخل تر از قوس طبیعی دندانی رویش می كند و ظاهری نامطلوب برای بیمار ایجاد می نماید. همچنین دندان فوقانی یا پائینی دندان كشیده شده در قوس مخالف نیز به سمت فضای خالی می روید و دچار اختلاف سطح با دندان های كناری خود می شود. این موضوع علاوه بر از بین بردن تماس صحیح سطوح جونده دندان ها هنگام بستن دهان و یا جویدن، در طولانی مدت باعث ایجاد مشكلاتی در مفصل گیجگاهی فكی می شود كه به صورت دررفتگی، خش خش یا احساس درد در قسمت جلوی گوش خارجی و یا حتی محدودیت در باز كردن دهان خود را نشان می دهد.اما به هر حال، اگر به دلایلی كه دندانپزشك تشخیص می دهد ناچار به كشیدن دندان شیری شدیم، راه هایی برای به حداقل رساندن و حتی رفع مشكلات بعدی ناشی از كشیدن دندان شیری وجود داد كه از آنها تحت عنوان كلی Space Maintainer یا فضا نگه دارنده ها یاد می شود. این دستگاه ها كه به شكل ثابت یا متحرك پس از قالب گیری ساخته شده و در دهان كودك قرار می گیرند، به كمك سیم یا اكریل و یا دندان های مصنوعی فضای دندان كشیده شده را حفظ كرده و مانع انحراف دندان های طرفی به سمت فضای خالی می شوند؛ تا زمانی كه وقت رویش دندان دائمی زیرین برسد. حتی گاهی كه به دلیل دیر مراجعه كردن كودك مقداری از فضا را نیز از دست داده ایم با كمك یك سری دستگاه های دیگر كه Space Regainer یا به دست آورنده فضا نام دارند می توانیم دندان های طرفی و مقابل را به جای خود برگردانیم. این دستگاه ها نیز مانند SMها پس از قالب گیری از دهان كودك ساخته می شوند و اكثراً به شكل ثابت مورد استفاده قرار می گیرند. فنرها و قلاب هایی كه در این نوع دستگاه ها وجود دارد دندان های جابه جا شده را به مسیر صحیح خود هدایت می كنند و سپس با استفاده از SM فضای به دست آمده حفظ می شود.
دكتر مریم كرباسی

منبع : روزنامه شرق