جنوبگان: سرزمین همیشه سپید

بیش از ۲۰۰۰ سال قبل، جغرافی‌دانان یونان باستان از وجود سرزمین پهناوری در آخرین نقطه جنوبی كره زمین خبر داده بودند. البته هیچ انسانی در آن زمان، آن سرزمین افسانه‌ای را ندیده بود ولی آنها به دلیلی كه برای ما ناشناخته است، از وجود این سرزمین در آخرین نقطه كره زمین اطمینان داشتند.
قرن‌ها گذشت و هنوز كسی این "قاره پهناور جنوبی" را پیدا نكرده بود. اما بالاخره حدود ۲۰۰ سال پیش، كاوشگران و دریانوردانی كه به بخش‌های جنوبی كره زمین سفر می‌كردند موفق به كشف این سرزمین افسانه‌ای شدند. ما امروزه این سرزمین شگفت‌انگیز را قاره قطب جنوب (جنوبگان) می‌نامیم.
بیشتر قسمت‌های قاره قطب جنوب، از دشت تشكیل شده است. این شاید برای ما عجیب به نظر برسد زیرا همیشه فكر می‌كردیم كه دشت و صحرا، جای بسیار گرمی است كه با ماسه پوشیده شده است. اما تقریباً تمامی قاره جنوبگان از برف و یخ پوشیده شده است و دمای متوسط آن، خیلی پایین‌تر از نقطه صفر است. میزان بارندگی (باران یا برف) در قاره قطب جنوب بسیار كم است و میلیون‌ها سال طول كشیده است تا اینهمه برف در آنجا بر روی همدیگر جمع شوند.
گیاهان و حیواناتی كه در جنوبگان زندگی می‌كنند باید در برابر سرما، بسیار مقاوم باشند. گیاهان، فقط در بخش‌های بسیار كمی از قاره قطب جنوب كه با یخ پوشیده نشده است می‌توانند زندگی كنند. یكی از این گیاهان، نوعی خزه است. برخی از گیاهان نیز فقط در بخش‌های گرم‌تر این قاره و آنهم فقط در طول ماه‌های نسبتاً گرم‌تر تابستان رشد می‌كنند. تنها موجوداتی كه می‌توانند تمامی طول سال را در قطب جنوب سپری كنند، موجودات بسیار ریزی هستند كه فقط با میكروسكپ دیده می‌شوند. (حیواناتی نظیر پنگوئن‌ها و شیرهای دریایی، فقط بخشی از سال را - برای به دنیا آوردن و بزرگ كردن بچه‌های خود - در قطب جنوب می‌گذرانند.)
صیادان، از اولین كسانی بودند كه به جنوبگان سفر كردند. اگرچه در اعماق قاره قطب جنوب، هیچ حیوانی زندگی نمی‌كند اما آب‌های ساحلی آنجا پُر از موجودات آبزی است. ۶ گونه مختلف از شیرهای دریایی و ۱۲ گونه از پرندگان - شامل پنگوئن‌ها - و بسیاری از نهنگ‌ها در آب‌های ساحلی قاره جنوبگان زندگی می‌كنند. در طول سال‌های قرن ۱۸۰۰ میلادی، صدها شكارچی نهنگ و شیر دریایی برای شكار به آب‌های ساحلی قطب جنوب می‌رفتند. آنها پوست شیرهای دریایی و چربی نهنگ‌ها و پنگوئن‌ها را می‌فروختند. (همه پستانداران آبزی در زیر پوست بدن خود، یك لایه ضخیم چربی دارند.) به همین دلیل، شیرهای دریایی بسیار زیادی كشته شدند و حتی چند گونه از شیرهای دریایی تقریباً منقرض شدند. امروزه شیرهای دریایی جنوبگان بر اساس یك توافقنامه بین‌المللی، مورد حفاظت قرار گرفته‌اند و از شكار آنها جلوگیری می‌شود و جمعیت آنها دوباره در حال زیاد شدن است.
اما به غیر از شكارچیان، آدم‌های دیگری هم - از جمله كاوشگران، دانشمندان و ماجراجویان - به قاره قطب جنوب سفر كرده‌اند. بعضی از این آدم‌ها می‌خواستند بخش‌هایی از این قاره را به تصرف كشور خود درآورند. اما برای جلوگیری از این كار، در سال ۱۹۵۹ میلادی (حدود ۴۵ سال قبل)، توافقنامه بین‌المللی جنوبگان به امضاء چندین كشور جهان رسید. بر اساس این توافقنامه قرار شد كه قاره قطب جنوب، متعلق به هیچ كشوری نباشد. امروزه بیش از ۳۰۰۰ نفر از سرتاسر جهان به قاره جنوبگان رفته‌اند. اغلب این افراد، دانشمندان و همكاران آنها هستند كه بر روی شگفتی‌های این قاره، تحقیق می‌كنند. زندگی در جنوبگان كار آسانی نیست اما این قاره، محیط بسیار مناسبی برای انجام آزمایشات و تحقیقات علمی محسوب می‌شود. ستاره‌شناسان، آسمان سرد، شفاف و خشك قطب جنوب را دوست دارند زیرا در آنجا می‌توانند با كمك تلسكوپ‌هایشان، اعماق آسمان را به خوبی مشاهده كنند. زیست‌شناسان هم به مطالعه موجودات زنده این قاره و سواحل آن می‌پردازند. آنها می‌خواهند بدانند كه چگونه گیاهان و جانوران توانسته‌اند خود را با آب و هوای بسیار سرد آنجا هماهنگ كنند. زمین‌شناسان هم با انجام حفاری‌های عمیق در این قاره و بررسی لایه‌های مختلف یخی می‌خواهند به چگونگی وضعیت آب و هوایی آنجا در میلیون‌ها سال گذشته پی‌ببرند. حتی بعضی از دانشمندان، با مطالعه بر روی موجودات زنده قطب جنوب، می‌خواهند در مورد امكان شكل‌گیری حیات در سیارات دیگر، چیزهایی بفهمند.
قاره جنوبگان با كوه‌های عظیم یخی، دشت‌های آبی و نقره‌ای رنگ، بادهای شدید و دریاهای بسیار سرد، تا حد زیادی به سیارات دیگر شبیه است. شاید هیچ جای دیگری در كُره زمین، مانند قاره قطب جنوب، شگفت‌انگیز و زیبا نباشد.