کاسنی سرشار از ویتامین

کاسنی با نام علمی Cichorium intybus و از راسته گل مینا Asterales تیره گل ستاره‌ای Asteraceae از سرده کاسنی‌ها Chicories. از خانواده Asteraceae می‌باشد. نام عربی آن شکوریه یا سرس است. گونه C.endivia به نام آندیو از انواع سبزی‌های سالادی بوده که دارای برگ و ساقه گوشتی و آبدار است. کاسنی گیاهی استپیا با گل‌های آبی یا ارغوانی است.
این گیاه علفی یکساله است که ریشه‌ای قطور به طول نیم تا یک متر دارد. رنگ بیرونی ریشه قهوه‌ای و داخلش سفید است. برگ‌ها متناوب بوده و در اطراف رگبرگ‌ میانی برگ‌تارهای فراوان وجود دارد، شکل ظاهری برگ‌های پایین و بالا تفاوت دارد و هرچه از پایین به بالا می‌رویم برگ‌ها کوچک و کوچکتر شده به طوری که در انتهای ساقه‌ها به نظر می‌رسد، گیاه فاقد برگ است. گلهای کاسنی به صورت کاپیتول یا ستاره‌ای و به رنگ آبی می‌باشد. این گلها فقط در برابر نور آفتاب باز شده و در نبود آفتاب به صورت ناشکفته دیده می‌شوند.
اگرچه برای سالیان دراز و در میان کهنسالان ایرانی، مصرف جوشانده گل کاسنی راهی برای برطرف کردن تشنگی مفرط بوده با این حال هنوز اطلاعات کاملی درباره تنوع این گیاه که نوع وحشی آن همواره از ارزش دارویی بیشتری برخوردار بوده در دست نیست.
اما اکنون نتایج یک تحقیق جدید که با همکاری پژوهشگران ایرانی در دانشگاه تهران و موسسه گیاه‌شناسی بارسلون انجام شده نشان می‌دهد ۱۶ گونه جدید از کاسنی در ایران وجود دارد که تا پیش از این، گزارشی از وجود آنها منتشر نشده است.
کاسنی‌ها از نظر علمی در راستای گلهای مینا قرار می‌گیرند و تا پیش از این گمان برده می‌شد که تنها در نواحی کوهستانی و سردسیر یافت می‌شود. نتایج تحقیق جدید که در نشریه انجمن لینه لندن به چاپ رسیده نشان می‌دهد علاوه بر نواحی سردسیر ایران حتی در استان گرم و خشک سیستان و بلوچستان نیز می‌توان گونه‌هایی از کاسنی یافت.
گرچه در بعضی منابع گیاه‌شناسی از این ۱۶ گونه گیاه جدید گاه به عنوان گیاهان متفاوت از کاسنی نام برده شده اما اکنون پژوهشگران نشان داده‌اند که همة این گونه‌های جدید از نظر ژنتیکی، همان نوع کاسنی هستند. بنابر نتایج مطالعه جدید، پراکندگی جغرافیایی کاسنی‌ها در ایران از سلماس در آذربایجان غربی تا سرخس در شمال خراسان و از تایباد در استان سیستان و بلوچستان تا درود در لرستان و در دامنه‌های کم ارتفاع البرز، مسیر قزوین به رشت، اطراف رودبار، کرج و خراسان و بالاخره تا کناره‌های دریاچه تار در استان تهران است.
به دلیل آن‌که کاسنی در زمره گیاهان دارویی است که به سایر کشورها صادر می‌شود (به ویژه می‌توان از اسپانیا به عنوان یکی از شرکای تجاری ایران در زمینه صادرات گیاهان دارویی و صنعتی نام برد) شناسایی و ثبت گونه‌های جدید کاسنی در ایران برای صادرات حائز اهمیت است.
کاسنی گیاهی است که به وسیله بذر زیاد می‌شود. بذر را می‌توان در خزانه و یا در محل اصلی کاشت. چنانچه بذر در خزانه کاشته شود؛ می‌بایستی پس از آن‌که دارای چهار برگ شد، به محل اصلی منتقل شود. در صورتی که بذر کاسنی در محل اصلی کاشته شد می‌بایست پس از سبز شدن، بوته‌ها را تنک کرد تا فاصله بین بوته وری خط ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر باشد.
کاسنی از دسته سبزی‌هایی است که قبل از مصرف باید سفید کرد. در اثر این عمل تلخی آن به مقدار زیادی کاسته می‌شود. طرز سفید کردن کاسنی نسبت به انواع مختلف متفاوت است. کاسنی فری را دو تا سه هفته قبل از برداشت محصول مزرعه سفید می‌کنند. یعنی اگر هوا نسبتا گرم باشد دو هفته کافی است و چنانچه این عمل اواخر پاییز یا اوایل زمستان انجام گیرد سه تا چهار هفته وقت لازم است.
برای سفید کردن کاسنی فری از انواع وسایل مانند جعبه، گلدان، کاغذ و غیره برای جلوگیری از رسیدن نور به برگ‌های داخلی کاسنی استفاده می‌کنند.
ولی ساده‌ترین طریق که همیشه بیشتر از سایر روش‌ها، معمول است جمع کردن برگ‌ها و بستن نوک آنها باهم است. بدین طریق برگ‌های خارجی مانع رسیدن نور خورشید به داخل بوته می‌شوند. برای سفید کردن کاسنی باید هوا خشک باشد و اگر هوا مرطوب باشد باید وضعیت برگ‌های وسط بوته را بررسی کرد تا رطوبت باعث پوسیدن آنها ن‌شود.
● جنبه‌های درمانی کاسنی
اما رضا (ع) می‌فرمایند: در کاسنی شفای هزار درد است، دردی در اندرون انسان نیست مگر آنکه کاسنی آن را برطرف می‌کند.
طبیعت کاسنی سرد و تر است. این گیاه در پزشکی اهمیت بیشتری داشته است. به طوری که ابن سینا پزشک بزرگ مسلمان در مورد گیاه کاسنی و خواص آن رساله‌ای نوشته است. کاسنی برطرف‌کننده تشنگی مفرط، مدر صفرا، تب بر، موثر در درمان دیفتری، تصفیه‌کننده خون و درمانگر بیماری‌های پوستی است.
دانشمندان علم گیاه‌شناسی برای این گیاه خواص و آثار زیر را برشمرده‌اند:
▪ اثر میکروب کشی آن از آنتی‌بیوتیک‌ها قویتر ذکر شده است.
در بررسی‌های انجام شده بر روی گیاه کاسنی مشخص شد که این گیاه حاوی مقادیری تانن، ترپنوئید، لوکوآنتوسیانین، استرول و فلاونوئید بوده و تا حدودی بر روی اشرشیاکلی و پسودومونا آنروژینوزا موثر است ولی اثر ضدقارچی مناسبی ندارد. عصاره گیاه دارای اثرات ضد باکتریایی مناسبی نسبت به اثرات ضد قارچی آنها می‌باشد از این رو خالص سازی عصاره گیاهان و ردیابی ماده یا مواد موثره آنها توصیه می‌شود. برگ‌های کاسنی وحشی سرشار از ویتامین ث و دارای پتاسیم و فسفر می‌باشد.
کاسنی مقوی اشتها، مقوی معده، تصفیه کننده خون، ملین و تب بر است.
▪ کاسنی بازکننده و حمل کننده ماده بیماری کبد است.
▪ کاسنی مسکن عطش و حرارت درونی است. کاسنی در درمان التهابات معده و پاک کردن مجاری ادراری، موثر است.
▪ اگر آب پخته کاسنی را با سکنجبین میل کنید بهترین داروی تب‌های طولانی و مداوم است.
▪ مالیدن آب کاسنی به محل‌های خارش بدن بسیار مفید است.
غرغره آب کاسنی با فلوس برای درد گلو، ورم و سوزش گلو مفید است. فرمول مذکور برای درمان ورم حلق (لارنژیت) و تورم مفصلی نافع است.
▪ مصرف تخم کاسنی، کمی با حالت تهوع همراه است. افزودن سکنجبین این مشکل را برطرف می‌کند.
▪ ریشه کاسنی در بازکردن و روان شدن اخلاط بسیار موثر است.
▪ ریشه کاسنی، مجاری گوارشی را پاک می‌کند و بهترین تصفیه کننده خون است. ریشه کاسنی در از بین بردن ورم احشا خیلی موثر است.
▪ ریشه کاسنی بهترین دارو برای درمان آب آوردن شکم است. در نفخ و تحلیل مواد بسیار نافع است. ریشه کاسنی برای تقویت معده، زیاد کردن ادرار و رفع درد مفاصل مفید است. از این گیاه به عنوان ضد یرقان نام برده‌ اند.
▪ ریشه کاسنی مدر و تب بر بوده و به عنوان اشتها‌آور و صفرا آور مورد مصرف قرار می‌گیرد. گل کاسنی به عنوان ملین و افزاینده صفرا مورد استفاده قرار می‌گیرد
▪ عرق کاسنی که از گیاه تازه کاسنی گرفته شده باشد برای خنکی به کار می‌رود.
▪ برگ‌های کاسنی دارای املاح پتاس است و جوشانده آن برای تصفیه خون، تقویت معده و اعضا به کار می‌رود.
▪ کاسنی انواع مختلف دارد که ریشه و برگ‌های آن در پزشکی، در بهبود تب‌ها، یرقان (زردی) و انسداد مجاری صفراوی مفید است.
▪ تمام قسمت‌های کاسنی مخصوصا ریشه و برگ آن، محرک صفرا است و به عمل هضم کمک می‌کند و اثر آن در نارسایی‌های کبدی، قولنج‌های کبدی و ناراحتی‌های صفراوی بارز است.
▪ کاسنی در ازدیاد نطفه و زیبایی چهره کودک تازه متولد مفید است.
کاسنی انسان را از ابتلا به قولنج نگه می‌دارد.
▪ کاسنی، توان و نیروهای بدنی را تجدید می‌کند. کاسنی در ضعف اعصاب، ضعف چشم و فشار خون مفید است.
▪ کاسنی، قلب، کلیه، کبد را فعال و با نشاط می‌گرداند. کاسنی رحم را به وظیفه طبیعی خود وا می‌دارد.
▪ برگ کاسنی، دارای مقداری ویتامین "ث" است و لذا در حفظ جوانی موثر است. برگ کاسنی، زهر طحال را از بین می‌برد و کیسه صفرا، یرقان و دردهای معده و کبدی را معالجه می‌:ند.
کلیه قسمت‌های کاسنی مورد استفاده دارویی دارد.
تخم و گل کاسنی برای درمان زخم‌های داخل دهان مفید است.
▪ ریشه و برگ آن اثر قوی و مخصوصا مقوی معده مدر، تصفیه کننده خون،ملین، صفرابر و تب بر دارد.
▪ از کاسنی به عنوان اشتها آور، درمان قولنج کبدی و نارسایی اعمال کبد استفاده می‌شود.
▪ کاسنی همچنین در دفع رسوبات ادراری، عفونت مجاری ادرار و درمان نقرس و رماتیسم اثر معالج دارد.
▪ توصیه شده که برگ‌های کاسنی به صورت نشسته مصرف گردد، زیرا بر اثر شستشو به میزان قابل توجهی از مواد موثره آن شسته و کاهش می‌یابد.
▪ ریشه کاسنی اثر قاطع در رفع ورم و التهاب‌های لثه دارد.
▪ ریشه‌های ضخیم کاسنی را پس از خشک کردن و به عمل آوردن، به همراه قهوه مصرف می‌کنند. این نوشیدنی در فرانسه طرفداران خاصی دارد، به نام قهوه شیکوری معروف است و بسیار گران قیمت می‌باشد.
▪ کاسنی را برای درمان زردی و یرقان هم توصیه نموده‌اند. دم کرده برگ و ریشه کاسنی وحشی به مقدار پانزده گرم در یک لیتر آب برای افرادی که مبتلابه به یرقان هستند نوشیدنی مناسبی است
▪ کاسنی به عنوان دوست کبد شهرت دارد و عرق آن هرچه تلخ تر باشد مفیدتر است.
▪ خشک شده کاسنی دارای عطری شبیه ادویه و طعمی تلخ است.
▪ ریشه آن ترشح صفرا را بالا می‌برد و به خاطر این که شیره معده را تحریک می‌کند اشتها را زیاد می‌نماید.
جوشانده گیاه برای کبد مفید است و سنگ‌های صفراوی یا کلیوی را از بین می‌برد. به عنوان مقوی معده، مدر، تصفیه کننده خون، ملیین، تب بر استفاده می‌شود و اثرات مثبتی در مداوای دیابت دارد.

منابع:
محمود مصدق، آناهیتا دهموبد شریف‌‌آیادی، پرسیا نصیری، بررسی فیتوشیمیایی دو گیاه کاسنی و کلپوره و سنجش اثرات ضدقارچی آن‌ها،
الهام حجتی کرمانی

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی درمانگر