نگاهی به بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان

نام آنفلوآنزای پرندگان برای همگان آشناست ، بیماری ترسناک و مرگباری که از پرندگان به انسان سرایت می کند. این بیماری تنها بیماری نیست که از حیوان به انسان سرایت می کند ، در واقع بیش از یک سوم از ۵۰۰بیماری عفونی انسان از دسته بیماری های مشترک میان انسان و دام است.
پس حتی اگر روزی در سال را نیز به این بیماری ها اختصاص بدهند ، چندان اقدام دور از ذهنی نیست.
بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان در اصل از گروه باکتری ها ، ویروس ها ، قارچها و انگلها هستند. مهمترین بیماری های مشترک میان انسان و دام که در کشور ما دیده می شود ، می توان به تب مالت ، سالک ، هاری ، سیاه زخم ، کیست هیداتیک و تب خونریزی دهنده کریمه کنگو اشاره کرد. از طرفی دیگر به دلایل مختلف ، خطر ورود بیماری های دیگر مانند جنون گاوی ، تب دره ریفت ، آنفلوانزای پرندگان و... را نباید نادیده گرفت.
بیماری های مشترک میان انسان و حیوان یکی از مشکلات نظام سلامت به شمار می رود و باید نظام مراقبت از بیماری های مشترک دامی و انسانی افزایش یابد. از سال ۸۱ تا ۸۵ برخی بیماری ها مانند سالک ، تب مالت و حیوان گزیدگی افزایش یافته است.
سالانه بیش از ۴۰۰میلیارد تومان هزینه از سوی وزارت بهداشت برای بیماری های مشترک میان انسان و حیوان صرف می شود ؛ در حالی که بسیاری از دست اندرکاران ، این بودجه را به نسبت گستردگی کار مورد نیاز بسیار ناچیز می دانند.
● یادگاری سالک
حتما تاکنون جای زخمی فرورفته و پایدار را در صورت برخی افراد مشاهده کرده اید. این زخم ردپای همیشه ماندگار سالک است. عامل بیماری سالک ، انگل تک یاخته ای است که در زخمهای پوستی ناشی از این بیماری در انسان ، جوندگان و سگ مبتلا به سالک وجود دارد. ناقل بیماری سالک ، پشه ریزی به نام پشه خاکی است.
پشه خاکی در طول روز در پناهگاه های گرم ، تاریک و مرطوب ، شکافهای عمیق دیوارها ، اماکن متروکه مخروبه ، اصطبل ها، اطراف توده های زباله ، کودهای حیوانی ، لانه جوندگان ، پشت اشیای ثابت منزل مانند کمد یا قاب عکس استراحت و در ساعات اولیه شب ، شروع به فعالیت خونخواری و تغذیه می کند. ۳۵۰ میلیون نفر در جهان در خطر ابتلا به سالک هستند و ۱۲میلیون نفر تاکنون به این بیماری مبتلا شده اند که سالانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر به آمار مبتلایان افزوده می شود. این بیماری در ایران نیز به صورت بومی دیده می شود. شعار امسال روز ملی مبارزه با بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان «کنترل سالک ، وظیفه همه است» تعیین شد.
این شعار حساسیت مساله را بخوبی نشان می دهد. بد نیست بدانیم سال گذشته بیش از ۲۳هزار مورد سالک انسانی در کشور به ثبت رسید در حالی که در سال ۱۳۸۰ ، ۴هزار و ۵۰۵مورد ابتلا به سالک گزارش شده بود. دکتر شیرزادی ، رئیس اداره بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان درخصوص افزایش آمار مبتلایان به سالک می گوید: «علت افزایش ابتلای به سالک در ۵ سال گذشته ، فراهم بودن شرایط زیست ناقل این بیماری به عللی چون جمع آوری نکردن نخاله های ساختمانی ، تغییر روش کشاورزی و استفاده از کودهای دامی ، وجود مخروبه ها و شرایط آب و هوایی مستعد برای رشد ناقل این بیماری است». بعلاوه عوامل تراکم جمعیت بویژه در حومه شهرها، وضعیت بهداشت محیط خیلی نامناسب ، سوءتغذیه ، مهاجران و نگهداری کبوتر و پرندگان ، سبب افزایش جمعیت پشه خاکی ناقل و نهایتا تماس بیشتر افراد با پشه خاکی و انتقال سالک شده است.
متاسفانه هم اکنون خانه سازی و سدسازی ها در کشور بدون توجه به استعداد منطقه از نظر ابتلای به سالک صورت می گیرد. براساس گزارش های وزارت بهداشت خراسان ، گرگان ، سمنان ، قم ، تهران ، بعضی مناطق شهر تهران ، اصفهان ، یزد ، فارس ، هرمزگان ، بوشهر ، سیستان و بلوچستان ، خوزستان ، کرمان و ایلام از استان هایی هستند که میزان آلودگی آنها به سالک بیشتر است و متاسفانه در سالهای اخیر ، این بیماری به شهرهایی که سابق بر این از این نظر مشکلی نداشتند نیز گسترش یافته است.
در کنترل سالک ، شهرداری ها نقش بسیار مهمی دارند. آسفالت کردن خیابان ها ، کوچه ها ، مرمت حفرات و شکافهای موجود ، جمع آوری زباله ها و دفن بهداشتی آنها، از انتقال بیماری جلوگیری می کند.
● تب مالت
بیماری تب مالت در سراسر جهان وجود دارد ولی این بیماری به صورت بیماری بومی در ایران است که به طور پراکنده در بیشتر نقاط ایران دیده می شود. میزان شیوع تب مالت در ایران از ۲۴ در ۱۰۰هزار نفر در سال ۷۹ به ۳۹ در ۱۰۰هزار نفر در سال گذشته افزایش یافته است.
معاون سلامت وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی نیز اعلام کرد: شیوع بیماری تب مالت در کشور طی ۳ سال گذشته بیش از ۳۰درصد افزایش یافته است.
بیماری تب مالت بیشتر در مناطق غربی و شمال غرب کشور شایع است و استان های همدان ، آذربایجان و کردستان بیشترین میزان ابتلا به این بیماری را دارند. بستنی مهمترین فرآورده لبنی است که می تواند باعث بروز بیماری تب مالت شود. بستنی به دلیل انجماد شیر و استفاده از خامه مهمترین فرآورده ای است که باعث بیماری تب مالت می شود. استفاده از شیرهای غیرپاستوریزه در تهیه بستنی نیز یکی دیگر از دلایل انتقال این بیماری از طریق بستنی است. پس در خوردن بستنی سنتی با احتیاط عمل کنید.
● هاری مرگبار
یکی دیگر از بیماری های مشترک انسان و دام ، بیماری هاری است. این بیماری که از راه تماس مستقیم یا مورد گزش قرار گرفتن توسط حیوان هار به انسان منتقل می شود ، از جمله بیماری هایی است که انتشار جهانی دارد. در این بیماری ، مرگ انسان یا حیوان مبتلا حتمی است.
در ایران از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۳ به دنبال شیوع روزافزون هاری در تهران ، طرح مبارزه با بیماری هاری و از بین بردن سگهای ولگرد به اجرا درآمد. در سال ۱۳۶۷ تهران عاری از این بیماری شد. در آذر ۱۳۷۹ یک نمونه گربه هار در شمال تهران تشخیص داده شد. از آن زمان تاکنون موارد مثبت دیگری نیز تایید شده است.
موارد حیوان گزیدگی در سال ۸۵ بیش از ۱۱۷ هزار مورد بوده است که ۱۰ مورد آنها مبتلا به هاری شده اند. این موضوع اهمیت توجه به این بیماری را نشان می دهد.خوشبختانه واکسن و سرم ضدهاری در مراکز بهداشتی درمانی کشور موجود است و تمام موارد مشکوک به صورت رایگان تحت پوشش درمان و پیشگیری واکسیناسیون هاری قرار می گیرند.
● خطر بیخ گوش ما
خطر بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان در ایران با وجود کشورهای آلوده در همسایگی ما که برخی از آنها از ثبات سیاسی لازم هم برای برخورداری از نظام سلامت مناسب محرومن د ، بیشتر است.
جدا از وضعیت عمومی سلامت در کشورهای همسایه ، قاچاق دام از مرزهای کشورهای همسایه نیز موجب افزایش بیماری سیاه زخم در برخی مناطق مرزی کشور شده است.
● اعتبارات ناکافی
صرف نظر از بحث همیشه تکراری و کهنه کمبود و نبود اعتبارات درباره این بیماری ها، نکته دیگری قابل توجه است.
برای مقابله با بیماری های قابل انتقال میان حیوان و انسان ، واکسیناسیون دام و آزمایش از دامها صورت می گیرد و در مواردی که لازم باشد حیوان های آلوده کشتار یا معدوم می شوند و برای کشتار آنها به دامداران غرامت پرداخت می شود.
سال گذشته حدود ۲ هزار راس گاو کشتار و یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان غرامت به دامداران بابت کشتار دامهای مبتلا به بروسلوز و سل گاوی پرداخت شد. همچنین ۱۷۰میلیون تومان غرامت نیز برای معدوم کردن ۱۰۰راس گاو و گوسفند هزینه شد. این بودجه در اختیار سازمان دامپزشکی قرار دارد. از سوی دیگر قسمت دیگری از بودجه در اختیار وزارت بهداشت است که هماهنگی این دو نهاد بسیار اهمیت دارد. از سوی دیگر جلب مشارکت مالی دیگر سازمان ها برای کنترل و جلوگیری از انتقال بیماری های میان انسان و حیوان بسیار ضروری است.
● فصل مشترک
بیماری های مشترک میان انسان و دام به هاری ، تب مالت و سالک ختم نمی شود. در سال ۸۵ ، ۲۰۰ مورد ابتلا به سیاه زخم و ۴۰ مورد تب کنگو در کشور دیده شده است.
۳۵۰ مورد بیمار شناخته شده کیست هیداتیت ، آمار درخور توجهی است. خطر آنفلوانزای پرندگان هنوز کشور را تهدید می کند. سلامت انسان ، همواره یکی از دغدغه های بشری بوده و هست.
انسان سالم نقش اساسی و پایه ای در سلامت جامعه بشری دارد ؛ موضوعی که پایه گذار تمام پیشرفت ها و تمدنهای بشری بوده است.
بیماری های قابل انتقال میان انسان و حیوان ، فصل مشترک ۲ حرفه پزشکی و دامپزشکی است که از نظر حفظ سلامت و بهداشت جوامع انسانی و دامی دارای اهمیت بسزایی است. نام این دسته از بیماری ها نمایانگر مسوولیت مشترک و خطیری است که به طور مشترک به عهده پزشکان و دامپزشکان در زمینه پیشگیری ، تشخیص و درمان این گونه بیماری هاست.
این بیماری ها علاوه بر وارد آوردن خسارات سنگین اقتصادی به دلیل از میان رفتن دامهای بیمار ، سلامتی انسان را نیز تهدید می کنند. برای مبارزه و کنترل این بیماری ها ، سازمان های مختلفی دخالت دارند. به جز وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و سازمان دامپزشکی باید به وزارت جهاد کشاورزی ، وزارت کشور و سازمان حفاظت محیطزیست نیز اشاره کرد. جز با همکاری و هماهنگی این نهادها ، نمی توان امیدی به مبارزه با این نوع بیماری ها داشت.

علی اخوان بهبهانی

منبع : سلامت نیوز