هلالی برای رکورد شکنی

هر گاه كه می خواهم كه چیزی راجع به رصد هلال بنویسیم ، تجربه رصد در كوههای بینالود را به خاطر می آورم … در امتداد دره پیش می رویم تا به محلی برسیم كه « كتل » می نامندش ، از آنجا باید ارتفاع گرفت .تئودولیت و دوربینـها، كوله پشتیهایمان را بیش از اندازه سنگین كرده اند … حدود ساعت پنج صـبح است ، چشمـانمان در چشمی دوربینها میخكوب شده اند...زیبایی چیزی كه در مقابل دیدگانمان قرار گرفته غیر قابل توصیف است ، رشته ای نازك در تاریكی لبه كوه .هیچ كس نمی تواند چشم از آن بردارد .
دیدن هلال بعد از مقارنه برای ما بسیار مهمتر است پس این بار ارتفاع بیشتری می خواهیم ... در قله باد سرد و شدیدی می وزد ، دستهایمان در حین تنظیم تئودولیت از سرما بی حس شده اند …اما این هنوز آغاز راه است .هلال رجب سال ۱۴۲۳ آنچنان سودا گر است كه از هم اكنون آشوبی بپا كرده است .
كافی است نگاهی به مشخصات و داده های آن بیندازید تا در تدارك برنامه ای برای شامگاه ۱۶ شهریور باشد .سن هلال آنقدر كم است كه حتی در مناطق مركزی ایران ( طول جغرافیای حدودا ۱۵ درجه ) هم شكستن ركورد سن هلال دور از دسترس نیست .ماه عرض دایره البروجی بیش از ۵/۴دارد و جدایی و سایر مشخصات به ركوردهای جهانی هلال نزدیكند
در ضمن ، درست مانند هلال جمادی الثانی سال قبل یك راهنمای نسبتا خوب در آسمان وجود دارد. عطارد با قدر صفر ، كه ارتفاعش تنها حدود یك درجه بیشتر از ماه است ، اما اختلاف سمت زیاد آن شاید باعث تلف كردن وقت شود .اما به هر حال دیدن جسمی كم نور كه نوری متمركز در یك نقطه دارد می تواند محكی مناسب برای روئت هلالی باشد كه درخشندگی در سطح آن پخش شده است .
زهره هم بالای سرمان است اما فاصله اش با مكانی كه ما قصد داریم ببینیم زیاد به نظر می رسد ! در ضمن اگر با تلسكوب به شكار هلال خواهید رفت از بزرگنمایی زیاد هیچ واهمه ای نداشته باشید ، میدان دید گر چه كمتر خواهد شد اما تجربه سال قبل نشان می دهد كه برای هلالهای نازك باید بزرگنمایی را تا حد امكان بیشتر كرد . برای یافتن مناسب ترین مكان برای رصد هلال باید از دو جهت مناطق مختلف را بررسی كرد ، از نظر شرایط جوی و مشخصات و پارامترهای نجوبی .
از منـظر اول مناطق كوهســتانی كامـــلا بر مناطق دیگـر برتری دارند . در این رصدگاهها از غبار خبری نیست و افـق كاملا صـاف است و اثرات اعوجاج لایه هـای جو هم بسیـار كمتر اسـت . بنابراین شمال غرب ، مناطق غـرب و جنوب غرب مشــرف بر زاگـرس و در شمال ، البرز ودر شــــمال شرق رشته كوههای بینالود و هزار مسجد مكانهای مناسبی می توانند باشند .اما محاسبات بخوبی نظر ما را تغییر خواهند داد . بدیهی است هر چه به شرق و جنوب برویم از سن هلال كاسته خواهد شد .
اما نكته جالب توجهی در مورد جدائی اختلاف سمت و ارتفاع وجود دارد .یك طول جغرافیایی ثابت را در نظر بگیرید ، هر چه عرض جغرافیایی كمتر داشته باشد جدائی تقریبا با آهنگی ثابت ، كمتر خواهد شد ، اما نمی توان به این راحتی نتیجه گرفت د رمناطق شمالی تر ، احتمال رویت بالاتر رفته ، بر عكس زیاد بودن جدائی در مناطق شمالی گمراه كننده است چرا كه ارتفاع در مناطق شمالی كمتر و اختلاف سمت بیشتر است . ( در یك طول جغرافیای ثابت ، هر چه به عرضهای پایئنتر برویم ارتفاع هلال بیشتر خواهد شد ) بنابراین حتما باید سعی كرد كه عرضهای جغرافیایی پائین تر مستقر شد .
ما نكته جالب توجهی در مورد جدایی اختلاف سمت و ارتفاع وجود دارد .یك طول جغرافیایی ثابت را در نظر بگیرید ، هر چه عرض جغرافیایی كمتر داشته باشد جدائی تقریبا با آهنگی ثابت ، كمتر خواهد شد ، اما نمی توان به این راحتی نتیجه گرفت درمناطق شمالی تر ، احتمال رویت بالاتر رفته ، بر عكس زیاد بودن جدائی در مناطق شمالی گمراه كننده است چرا كه ارتفاع در مناطق شمالی كمتر و اختلاف سمت بیشتر است . ( در یك طول جغرافیای ثابت ، هر چه به عرضهای پایئنتر برویم ارتفاع هلال بیشتر خواهد شد ) بنابراین حتما باید سعی كرد كه عرضهای جغرافیایی پائین تر مستقر شد .
مثلا دو انتخاب « كوههای بینالود » در شمال شرق . « كوههای زاگرس»در استان چهارمحال بختیاری تقریبا در جنوب غرب ، دومی پیشنهاد می شود اگر چه از نظر من ، هلال بینالود به مراتب جوانتر است ! پس هر چه می توانید ابتدا به جنوب و سپس به شرق بروید! اما در مورد استانهای كرمان و سیستان و بلو چستان باید در نظر گرفت كه آب و هوایی خشن و كویری دارند و تنها چند كوه منفرد در آنها وجود دارد كه وجـــود بادهای محلی در تابستان نیز شرایط جوی را بسیار بدتر می كند .
حال انتخــــــاب با شماست كه به كجا بروید اما پیشنهاد این علاقه مند حقیر ، انتهای رشته كوههای زاگرس در چهارمحال بختــــیاری و فارس است ، البته اگر بتوانید تلسكوپ یا دوربینی بزرگ را تا بالای كوه حمل كنید !

حمید ره کوی

منبع : انجمن علمی پژوهشی نجم شمال