ارزیابی نقش حمایت‌های دولتی در توسعه شرکت‌های خصوصی بیوتکنولوژی در کشور

با توجه به اهمیت حمایت دولت در استقرار و ارتقای بخش خصوصی كشور، در این مطلب وضعیت حمایت‌های دولتی از شركت‌های خصوصی بیوتكنولوژی كشور مورد ارزیابی قرار گرفته است:
بر اساس بررسی صورت گرفته، تاكنون حمایت‌های نسبی برای توسعه بخش خصوصی بیوتكنولوژی در كشور وجود داشته است و برخی از شركت‌های مورد مطالعه در این تحقیق از حمایت‌های مختلف دولتی به‌طور نسبی استفاده كرده‌اند، بر اساس اظهارات مدیران این واحدها، مهمترین حمایت‌های دولتی كه در فعالیت آنها بیشترین تأ‌ثیر را داشته است، عبارتند از:
۱) متداول‌ترین نوع حمایت دولتی كه شركت‌های بیشتری از آن بهره‌مند شده بودند، اعطای وام بود.
۲) سایر حمایت‌هایی كه به‌صورت موردی از برخی شركت‌ها به عمل آمده عبارتند از: معافیت‌های مالیاتی، خرید زمین به قیمت دولتی و كمك‌های فنی و اطلاعاتی.
علیرغم وجود این حمایت‌های نسبی، مشكلاتی نیز برای استفادهٔ شركت‌ها از آنها وجود دارد كه مهمترین این مشكلات به شرح زیر هستند:
ـ اغلب شركت‌های بیوتكنولوژی به‌ویژه شركت‌های نوپا قادر به پرداخت وثیقه‌های سنگین برای تضمین وام‌های دریافتی نیستند و بعضاً عطای گرفتن وام را به لقای آن می‌بخشند. البته بوروكراسی اداری موجود در این مورد نیز مزید بر علت است.
- علیرغم اینكه در اغلب موارد، بازار محصولات بیوتكنولوژی این شركت‌ها، بازاری دولتی است و دولت می‌تواند از این اهرم برای حمایت از بخش خصوصی استفاده كند، اما بررسی‌ها نشان داد كه برنامهٔ خاصی برای بهره‌گیری از این اهرم پیش‌بینی نشده است. به‌طوری‌كه، تقریباً یك ششم شركت‌ها از خریدهای دولتی راضی بودند، یك چهارم رضایت نسبی داشته و بیش از نیمی هم آن را ضعیف ارزیابی كردند. البته در یك مورد نیز مدیریت صحیح یكی از نهادهای دولتی در حمایت از یك شركت نوپای بیوتكنولوژی كه از همكاری دانشجویی نشأت گرفته بود، تأثیر زیادی در موفقیت شركت مذكور داشت.
- ظاهراً قوانینی در ارتباط با معافیت‌های مالیاتی و حمایت‌های مالی از شركت‌های خصوصی بیوتكنولوژی وجود دارد، اما اكثریت قریب به اتفاق متولیان بخش خصوصی از وجود این قوانین و نحوهٔ بهره‌مندی از آنها اظهار بی‌اطلاعی می‌كنند. به‌ عبارت دیگر، اطلاع‌رسانی مناسبی برای آشنایی شركت‌ها با قوانین و مقررات موجود در حوزهٔ تخصصی آنها وجود ندارد.
- استانداردسازی محصولات مرتبط با بیوتكنولوژی یكی دیگر از حمایت‌های دولتی است كه متأسفانه با مشكلاتی همراه است. بعضاً محصولی تولید می‌شود اما مكانیسم‌های استانداردسازی و كنترل كیفیت آن در كشور وجود ندارد، این موضوع باعث تأخیر در تجاری‌سازی محصول مربوطه و گاهاً ورود كالاهای رقیب و حذف محصول قدیمی می‌شود. به‌عنوان مثال، نهاد استانداردسازی كیت‌های تشخیصی در كشور، مدتها پس از تولید آن یكی از شركت‌های بیوتكنولوژی به وجود آمد.
- دولت باید از رقابت با بخش خصوصی بپرهیزد تا خود باعث تضعیف آن نشود. به‌عنوان مثال در یك مورد، یكی از نهادهای دولتی تولیدكننده و از طرفی متولی استانداردسازی یك محصول بیوتكنولوژی است، بنابراین برای تأیید كیفیت محصولات مشابه كه در بخش خصوصی تولید می‌شوند، رقبتی ندارد؛ چون این نهاد نیز تولیدكنندهٔ آن محصول است.
- در حال حاضر،‌ شركت‌های بیوتكنولوژی در زمرهٔ صنایع شیمیایی و آلاینده طبقه‌بندی شده‌اند كه این موضوع مشكلات زیادی را برای آنها به‌وجود آورده است. در این مورد،‌ نه‌تنها دولت حامی بخش خصوصی نیست، بلكه عملاً مانع آن نیز شده است.
- فاصلهٔ قانونی تأسیس شركت‌های بیوتكنولوژی از تهران، ۱۲۰ كیلومتر تعیین شده است، لذا با توجه به دانش‌محور بودن این تكنولوژی و به طبع آن نیاز به ارتباط تنگاتنگ شركت‌ها با متخصصان دانشگاه‌ها و مراكز تحقیقاتی از یك سو و كمبود و تمركز نیروهای متخصص مربوطه در تهران از سوی دیگر، دستیابی به این نیروها در فاصله مذكور عملاً غیرممكن است. این قانون باعث پراكندگی شركت‌های خصوصی بیوتكنولوژی در نقاط مختلف كشور نظیر كرج، قم، اصفهان، كیش و غیره شده است.
در نتیجه امكان تعامل و همكاری مناسب بین شركت‌ها با یكدیگر و مراكز دانشگاهی و تحقیقاتی عملاً سلب شده است. این پراكندگی و عدم ارتباط باعث شده كه تاكنون صنف یا مجمعی متشكل از شركت‌های خصوصی بیوتكنولوژی در كشور ایجاد نشود. در اینجا نیز دولت در جهت تضعیف بخش خصوصی بیوتكنولوژی فعالیت می‌كند تا حمایت از آن.
- فقدان یا كمبود ساختارهای حمایتی مانند انكوباتور، پارك‌فناوری و خوشهٔ صنعتی در عرصهٔ بیوتكنولوژی نیز بسیاری از فرصت‌های بخش خصوصی بیوتكنولوژی را هدر می‌دهد. البته حركت‌هایی برای ایجاد انكوباتور و پارك صورت گرفته كه هنوز نوپا و تعداد آنها نیز كم است. ضمناً عدم وجود خوشه‌های صنعتی بیوتكنولوژی باعث شده تا هر شركت به‌طور مستقل هزینه‌های سنگین تأمین نیازهای اولیه خود مثل آب، برق، گاز، جاده و غیره را بپردازد. نقش دولت در ایجاد این بسترها انكارناپذیر و بلكه حیاتی است.

نویسنده: حمیدرضا عبدی

منبع : شبکه تحلیل گران تکنولوژی ایران